Adana şehrinin tarihi gelişimi (XVI-XVIII. yüzyıllar)

Şehirlerin günümüzdeki durumlarını anlamada kuruluş ve zaman içindeki gelişimini bilmek oldukça önemlidir. Geçmişin izlerini taşıyan mahalleler, şehirlerin gelişimini yansıtmaktadır. Bu sebeple şehir tarihi çalışmalarında mahallelerin önemi büyüktür. Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Adana birçok araştırmaya konu olmuş bir yerleşim birimidir. Bu çalışmanın amacı, dünya üzerinde çok önemli bir coğrafyada köklü bir geçmişe sahip olan Adana şehrinin mekânsal gelişiminin ve değişiminin nasıl olduğunu, bu gelişme ve değişmenin zamanla şehrin mahalle isimlerinde nasıl bir değişikliğe neden olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmada tarihsel süreç içerisinde, XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyıl ortalarına kadar, Adana şehrinin mahalleleri dikkate alınarak mekan düzeyindeki gelişimi ve değişimi konusu ele alınmıştır. Çalışmanın kaynaklarını Adana şer iyye sicilleri, Osmanlı arşiv belgeleri ve Adana şehri hakkında yapılmış çalışmalar oluşturmaktadır.

The historical development of Adana (XVI-XVIII. centuries)

It is very important to know the establishment and development of cities throughout the history in understanding of the current status of cities. Neighborhoods with traces of the past reflect the development of cities. Therefore, studies on urban neighborhoods are of great importance. Adana, which has hosted many civilizations throughout the history, has been the subject of many researches. The purpose of this study is to reveal the spatial alteration and development of Adana, which has a deep-rooted history in an important region, and how this alteration and development has changed the names of neighborhoods in the course of time. In the study, spatial alteration and development of Adana have been discussed considering the neighborhoods in the historical process, from 16th century to mid-18th. The study resources consist of Court Registers of Adana, Ottoman archival documents, and studies made on Adana.

PDF

___

1.Arşiv Belgeleri 1.1.Milli Kütüphane Adana Şeriyye Sicilleri: 2, 3, 4, 6, 14, 15, 17, 18, 19, 21, 23, 24, 26, 28, 29, 30, 38, 41, 101, 103, 104, 105, 106, 125, 126, 128, 129, 134, 136.
1.2.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri: TTD. 177; TTD. 254, TTD. 450.
Arşiv Belgeleri: MF. MKT., 448/ 31, 29 Zilhicce 1316/10 Mayıs 1899; MF. MKT., 1065/31, 11 C. Ahir 1326/11 Temmuz 1908; DH. MKT., 2185/2, 22 Zilkade 1316/3 Nisan 1899; DH. MKT., 1262/103, 14 C. Evvel 1326/14 Haziran 1908; DH. TMIK.S., 38/58, 22 R. Evvel 1320/29 Haziran 1902 tarihli; DH. TMIK.S., 72/64, 18 Safer 1326/22 Mart 1908; DH. MUİ., 127/16, 29 Şevval 1328/3 Kasım 1910; İ.MF., 16/1328/Ş-11, 15 Şevval 1328/20 Ekim 1910 tarihli; İ. DH., 1466/1326/Ca-03, 3 C. Evvel 1326/3 Haziran 1908.
1.3.Vakıflar Genel Müdürlüğü VGMA, 646 Nolu Defter, 954 (1547) Tarihli, (Pîrî Paşa‟ya ait III. Vakfiye), (Çev.: Ali Sami Yücesoy).
2.Yayınlanmış Arşiv Belgeleri 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve Arab ve Zü‟l-kâdiriyye Defteri II (937/1530) _____Dizin ve Tıpkıbasım>, 1999, (Haz.: Murat Şener, Salih Dutoğlu), Ankara.
Kurt, Y., 2004, Çukurova Tarihinin Kaynakları I (1525 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri), TTK., Ankara.
Kurt, Y., 2005/a, Çukurova Tarihinin Kaynakları II (1547 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri), TTK., Ankara.
Kurt, Y., 2005/b, Çukurova Tarihinin Kaynakları III (1572 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri), TTK., Ankara.
Kurt, Y. - Erdoğru, M.A., 2000, Çukurova Tarihinin Kaynakları IV Adana Evkaf Defteri, TTK., Ankara.
3. Seyahatnâmeler Bertrandon de la Broquiere, 2000, Bertrandon da la Broquiere‟nin Denizaşırı Seyahati, (Ed.: Ch. Schefer), (Çev.: İlhan Arda), İstanbul.
Ekrem Kamil, 1937, Hicrî Onuncu-Milâdi Onaltıncı Asırda Yurdumuzu Dolaşan Arab Seyyahlarından Gazzî-Mekkî Seyahatnâmesi, Tarih Dergisi, (III), İstanbul, s. 3-90.
Evliya Çelebi, 1935, Seyahatnâme, IX, İstanbul.
Evliya Çelebi, 2005, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, (Haz.: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dankoff), 9. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Josaphat Barbaro, 2005, Anadolu‟ya ve İran‟a Seyahat, (Çev.: Tufan Gündüz), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
Nasuh Matrakçı, 1976, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, (Neşreden: Hüseyin G. Yurdaydın), TTK, Ankara.
4. Kaynak Eserler Celalzâde Mustafa, 1981, Tabakâtül-Memâlik ve Derecâtü‟l-Mesâlik, (Neşreden: Petra Kappert), Wiesbaden.
Gelibolulu Mustafa Âli, 2009, Künhü‟l-Ahbâr, IV. Rükn (Tıbkıbasım), TTK, Ankara.
Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, 2004, Hasan Bey-zâde Tarihi, III, (Haz.: Şevki Nezihi Aykut), Ankara.
Müneccimbaşı Ahmed Dede, 1285, Sahaifü‟l-Ahbâr, III, İstanbul.
Mehmed Hemdemi Solakzâde, 1297, Solakzâde Tarihi, İstanbul.
Naima Mustafa Efendi, 2007, Naima Tarihi (Ravzatu‟l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbari‟l- Hafikayn), II, (Haz. Mehmet İpşirli), TTK, Ankara.
Topçular Kâtibi Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi, 2003, I, (Haz.: Ziya Yılmazer), Ankara.
5.Tetkik Eserler: Akdağ, M., 1999, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, Ankara.
Aktan, S., 1967, Dünkü ve Bugünkü Adana, Adana.
Altay, M. H., 1965, Adım Adım Çukurova, Adana.
Alkan, M., 2004, Adana‟nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Adana Sancağı Vakıflarının Analizi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Anonymus, 1982 , Adana, Yurt Ansiklopedisi, I, Anadolu Yayıncılık, İstanbul.
Atmaca, T., 1996, 129 Nolu (H.1143-1145 M. 1730-1732) Adana Şeriyye Sicili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Ceylan, M., 1996, 17 Nolu (H.1156-1157/M.1743-1744) Adana Şeriyye Sicili Transkripsiyon ve Katalogu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Darkot, B., 1997, Adana, İA., I, Milli Eğitim Bakanlığı, Eskişehir, s. 127-129.
Ener, K., 1960, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, (4. Baskı), İstanbul.
Erdem, S., 1988, Adana, DİA, I, İstanbul, s. 348-349.
Ersan, M., 1999, Wilbrand Von Oldenburg Seyahatnâmesine Göre XIII. Yüzyılın Başlarında Çukurova, III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni, Adana, s. 279-285.
Göney, S., 1976, Adana Ovaları, I, İstanbul.
Halaçoğlu, Y., 2006, XVIII.Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, (4. Baskı), TTK, Ankara.
Karpat, K.H., 2003, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Kartekin, E., 1979, Ramazanoğulları Beyliği Tarihi, İstanbul.
Kurt, Y., 1992, XVI. Yüzyıl Adana Tarihi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Kartekin, E., 1990, 1572 Tarihli Adana Mufassal Tahrir Defterine Göre Adana‟nın Sosyo-Ekonomik Tarihi Üzerine Bir Araştırma, Belleten, LIV (209), Ankara, s. 179-211.
Kartekin, E., 1996, Ramazanoğulları Çarşısı, Tarih İncelemeleri Dergisi, (11), İzmir, s. 67-76.
Ocak, A.Y., 1978, Zaviyeler, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara, s. 247-269.
Ocak, A.Y.-Farûkî, S., 1997, Zâviye, İA, XIII, Eskişehir, s. 468-476.
Oral, F.D., 1996, 16. Yüzyılda Adana Kentinin Fiziksel Yapısı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Önkal, A.-Bozkurt, N., 1993, Cami-Dini ve Sosyokültürel Tarihi, DİA, VII, İstanbul, s. 46-56.
Yavuz, S.-Özmen, Ö., 2000, Gezginlerin Yüzyılların Ötesinden Gelen Sesi, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı, (Haz.: Erman Artun-M. Sabri Koz), İstanbul, s. 289-305.
Sahillioğlu, H., 1973, Ramazanoğullarından Davud Bey Oğlu Mahmud Bey Vakfiyesiyle Fağfur Paşa Oğlu Ali Bey Vakfiyesi, Vakıflar Dergisi, (10), Ankara, s. 136-160.
Sümer, F., 1963, Çukurova Tarihine Dair Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar), Tarih Araştırmaları Dergisi, I (1), Ankara, s. 1-108.
Tatar, Ö., 2005, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çukurova'da Aşiretlerin Eşkıyalık Olayları ve Aşiret İskanı (1691-1750), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Türk Tarih Kurumu, Tarih Çevirme Kılavuzu, Erişim tarihi: 15.01.2011, http://www.ttk.gov.tr. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1983, Türkiye‟de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, (2. Baskı), Ankara.
Yıldırım, M. Z., 1996, 30 Numaralı Adana Şeriyye Sicil Defteri 1115/1703-1171/1757, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Yörük, S., 2011, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Adana Kazâsı (1700-1750), (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum