Sahîh-i Buhârî İcâzetli Kadın Muhaddis: Kerîme bnt. Abdülvehhâb

Hicrî VI. (XII) asrın ikinci yarısı ile VII. (XIII) asrın birinci yarısında Şâm bölgesinde yaşayan Kerîme bnt. Abdülvehhâb’ın içinde bulunduğu dönem ve muhit, sebep ve sonuçları itibariyle dünya ve İslâm tarihini yakından ilgilendi-ren Haçlı ve Moğol saldırıları gibi iki önemli hâdiseye tanık olmuştur. Bununla birlikte söz konusu hâdiselerin yol açtığı büyük kayıp ve yıkımlara rağmen bu dönemde ilmî faaliyetlerin tüm hızıyla devam ettiği ve câmi, medrese, dârül-hadis, hânkâh gibi eğitim ve öğretim kurumlarının tesisinde büyük artışın meydana geldiği görülmektedir. Dımaşk şehrinde doğup büyüyen Kerîme, yetiştirdiği hadis âlimleriyle ön plana çıkmış saygın ve köklü bir aileye men-suptur. Bu durum onun henüz erken yaşlarda ilimle tanışmasına ortam hazır-lamıştır. Gerek ilmiye sınıfından bir ailede yetişmiş olması gerekse ilim yolun-daki şahsî gayret ve başarısı onu kısa sürede hadis ilminde şöhrete kavuş-turmuştur. Bir döneme damgasını vurmuş ender şahsiyetlerden olan bu kadın muhaddis, yaşadığı uzun ömür sayesinde âlî isnâd sahibi olma pâyesi elde etmiştir. Bu sebeple çok sayıda hocayla görüşme ve onlardan hadis dinleme fırsatı bulmuş, nice talebenin yetişmesinde de aktif rol almıştır. Hadis ilminin önemli simaları, onun meclislerine katılabilmek için büyük bir şevkle evinin yolunu tutmuşlardır. Ömrünü hadis rivâyetine ve tedrisatına adayan Kerîme’nin en önemli hususiyeti ise Horasan bölgesinin meşhur hadis âlimle-rinden Ebü’l-Vakt es-Siczî’den aldığı icâzetle İmâm Buhârî’nin el-Câmi‘u’s-Sahîh’ini ve ayrıca kendisinin rivâyet iznine sahip olduğu bir takım kitap ve cüzleri defalarca okutmuş olmasıdır. Kerîme’nin hayatı ve hadis ilmine katkı-sını konu edinen bu çalışma, onun özelinde tarihteki kadın muhaddislerin varlığını ve etkinliğini ortaya koymayı hedeflemiştir.

The Woman Muhaddith Has a Ijazah of al-Sahih al-Bukhari: Karimah bnt. Abdulvehhâb

The period of the second half of the sixth century and the first half of the seventh century and surroundings that Keri-me living on had witnessed with two important occurrance, such as Crusader and Mongol attacks that closely related the world and Islamic history with cause and effects. However, despite the great losses and destructions caused by these events, it was observed that the scientific activities continued at a rapid pace in this period and the great increase in the facilities of education and training institutions such as madrasah, dar al-hadiths, hanqah was occurred. Kerime, born and grow up in the city of Damascus, was a member of a well-respected and well-known family that came to the fore with hadith scholars they rai-sed. This situation paved the way for her to meet science at an early age. Both her personal effort and her training in a family that come from the wisdom class led her to fame in a short time about hadith. This woman who was one of the rare figure that marked an era recieved having ali-isnad thanks to her long life. For this reason, she had opportunity to meet with many hodja and hear hadiths from them and also actively participated in the training of many students. The important figures of the hadiths have kept the way to the her house with great enthusiasm to join her councils. The most important characteristic of Kerime, who devoted his life to the narration of hadiths, was that she has repeatedly read el-Cami’us-Sahih which belongs to İmam Bukhari with ijazet that she recieved from Abu al-Vaqt al-Sijzi who had been the famous muhaddith of the Khorasan region and other works which she had the permission of the narration. This study that has been subject to Kerime’s life and her contri-bution to hadith, aims to reveal the existence and effectiveness of women muhaddith in history through her.

PDF

___

Cum‘a Fethî, Rivâyâtü’l-Câmi‘i’s-Sahîh ve nüsahuhu, I-II, Vezâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, Katar, 1434/2013.
Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmâîl el-Makdisî, el-Müzeyyel ale’r-Ravzateyn (thk. İbrâhîm ez-Zeybek), I-II, Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 1431/201.
Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn, Fihrisü mahtûtâti Dâri’l-Kütübi’z-Zâhiriyye (el-Müntehab min mahtûtâti’l-hadîs), Mektebetü’l-ma‘ârif, Riyâd, 1422/ 2001.
Hamevî, Yâkût b. Abdullah el-Hamevî, Mu‘cemü’l-büldân, I-V, Dârü sâdır, Beyrut,1397/1977.
Fâsî, Muhammed b. Ahmed el-Fâsî, Zeylü’t-Takyîd li ma‘rifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (thk. Muhammed Sâlih), I-III, Merkezü ihyâi’t-türâsi’l-İslâmî, Mekke, 1418/1997.
Hatiboğlu, İbrahim, “İbn Ebü’d-Dünyâ”, DİA, XIX, 457-462.
Hüseynî, Ahmed b. Muhammed el-Hüseynî, Sılatü’t-Tekmile li-Vefeyâti’n-nakale (thk. Beşşâr Avvâd), I-II, Dârü’l-garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1428/2007.
İbn Asâkir, Târîhu medîneti Dımaşk (thk. Muhibbüddîn Ebû Saîd Ömer), I-LXXX, Dârü’l-fikr, Beyrut, 1415/1995.
İbn Cemâa, Muhammed b. İbrahîm, Tezkiretü’s-sâmi‘ ve’l-mütekellim fî ede-bi’l-âlim ve’l-müteallim (thk. Muhammed Mehdî), Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 1433/2016.
İbn Ebü’d-Dünyâ, Abdullah b. Muhammed, el-İşrâf fî menâzili’l-eşrâf (neşr. Necm Abdurrahman Halef), Riyâd, 1411/1990
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Nüzhetü’l-elbâb fi’l-elkâb, (thk. Abdülazîz Muhammed) I-II, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd, 1409/1989.
-------, el-Mecma‘u’l-müesses li’l-mu‘cemi’l-müfehres (thk. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), I-IV, Dârü’l-ma‘rife, Beyrut, 1413/1992.
İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed el-Erbilî, Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü eb-nâi’z-zamân (thk. İhsân Abbâs), I-VIII, Dârü sâdır, Beyrut, 1398/1978.
İbn Nukta, Muhammed b. Abdülğanî, et-Takyîd li ma‘rifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (Şerîf b. Sâlih), I-II, Dârü’n-nevâdir, Beyrut, 1435/2014.
İbn Rüşeyd, Mil’ü’l-‘aybe bimâ cümi‘a bi-tûli’l-ğaybe fi’l-vicheti’l-vecîhe ile’l-Haremeyn Mekke ve Taybe, (thk. Muhammed el-Habîb), Tunus, 1402/1982.
-------, İfâdetü’n-nasîh bi’t-ta‘rîf bi-senedi’l-Câmi‘i-s-Sahîh (thk. Muhammed el-Habîb), Tunus, 1394/1974
İbn Tolûn, Muhammed b. Ali ed-Dımaşkî, el-Kalâidü’l-cevheriyye fî târîhi’s-Sâlihiyye (thk. Muhammed İbrahim), I-II, Ammân, Ervika li’d-dirâsât ve’n-neşr, 1434/2013.
İbnü’d-Dübeysî, Muhammed b. Saîd, Zeylü Târîhi Bağdâd (thk. Beşşâr Avvâd), I-V, Dârü’l-garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1427/2006.
İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed el-Cezerî, et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekiyye (thk. Abdülkâdir Ahmed), Dârü’l-kütübi’l-hadîse, Kahire, 1383/1963.
İbnü’l-Buhârî, Ali b. Ahmed el-Makdisî, Meşyahatü İbni’l-Buhârî, (thk. Avaz Itkî) I-III, Dârü âlimi’l-fevâid, Mekke, 1419/1998
İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed ed-Dımaşkî, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb (thk. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût), I-XI, Beyrut, 1406/1986.
İbnü’n-Neccâr, Muhammed b. Mahmûd el-Bağdâdî, el-Müstefâd min Zeyli Târîhi Bağdâd (thk. Muhammed Mevlûd), Müessesetü’r-risâle, Beyrut, 1406/1986.
İbnü’s-Sâbûnî, Muhammed b. Ali, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl fi’l-ensâb ve’l-esmâ ve’l-elkâb (thk. Mustafa Cevâd), Matbûâtü’l-mecmai’l-ilmiyyi’l-Irâkî, Irak, 1377/1957.
İbnü’s-Salâh, Ulûmu’l-hadîs (thk. Nûreddîn Itr), Dârü’l-fikr, Dımaşk, 1427/2006.
Kâdî İyâz, İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî, el-İlmâ‘ ilâ ma‘rifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ‘ (thk. Ahmed Ferîd), Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1430/2009.
Kandemir, M. Yaşar, “Câmi‘”, DİA, VII, 94.
-------, “el-Câmi‘u’s-Sahîh”, DİA, VII, 114-123.
Kehhâle, Ömer Rıza, A‘lâmü’n-nisâ fî âlemeyi’l-Arab ve’l-İslâm Müessesetü’r-risâle, I-V, Beyrut, 1404/1984.
Kızıl, Fatma, “Yûnînî, Ali b. Muhammed” DİA, XLIII, 595-596.
Kurt, Rabia, “Münzirî’nin (v. 656/1258) Hadis Aldığı Kadın Hocaları Hakkında Bir Değerlendirme (et-Tekmile Özelinde)”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/29, (2017).
Leder, Stefan v.dğr., Mu‘cemü’s-semââti’d-Dımaşkıyye, el-Ma‘hedü’l-Fransî li’d-dirâsâti’l-Arabiyye bi-Dımaşk, 1417/1996.
Makrizî, Ahmed b. Ali el-Makrizî, el-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr I-III, Mektebetü medbûlâ, Kahire, 1419/1998.
Muhammed b. Azzûz, Buyûtâtü’l-hadîs bi-Dımaşk, Dârü’l-fikr, Dımaşk 1425/2004.
-------, Cühûdü’l-mer’ati’d-Dımaşkiyye fî rivâyeti’l-hadîsi’ş-şerîf, Dârü’l-fikr, Dımaşk, 1425/2004.
-------, Safahâtün müşrakatün min inâyeti’l-mer’a bi-Sahîhi’l-İmâm el-Buhârî, Dârü İbn Hazm, Beyrut, 1423/2002.
-------, el-Muhaddisûne’l-Meğâribe fî Dımaşk, Dârü İbn Hazm, Beyrut, 1431/2010.
Muhammed Mutî‘ el-Hâfız, A‘lâmü’n-nisâi’d-Dımaşkiyyât, Dârü’l-mektebî, Dı-maşk, 1434/2013.
-------, Mevsû‘atü’l-büyûtâti’l-ilmiyye bi-Dımaşk, Dârü’l-fikr, I-IV, Dımaşk 1435/2014.
Münzirî, Abdülazîm b. Abdülkavî el-Münzirî, et-Tekmile li-Vefeyâti’n-nakale (thk. Beşşâr Avvâd), I-IV, Müessesetü’r-risâle, Beyrut, 1405/1984.
Nuaymî, Abdülkâdir b. Muhammed en-Nuaymî, ed-Dâris fî târîhi’l-medâris (thk. İbrâhim Şemsüddîn), I-II, Beyrut, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
Nevevî, Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, Mâ temessü ileyhi hâcetü’l-kârî li-Sahîhi’l-İmâmi’l-Buhârî (thk. Ali Hasan Ali Abdülhamîd), Beyrut, ts.
Özsoy, Abdulvahap, Buhârî Nüshaları ve Nüsha Farklılıklarının Mahiyeti Üze-rine, Fenomen Yay., Kayseri, 2016.
Safedî, Halîl b. Aybeg es-Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât (thk. Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa), I-XXIX, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1420/2000.
Sallâbî, Ali Muhammed, ed-Devletü’z-Zengiyye, Dârü’l-ma‘rife, Beyrut, 2007.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî (thk. Bedî‘ es-Seyyid el-Lehhâm), I-II, Dârü’l-kelimi’t-tayyib, Dımaşk, 1426/ 2005.
Şeşen, Ramazan, Eyyûbîler, İsam Yay., İstanbul, 2012.
Şümeysânî, Hasan, Medârisu Dımaşk fi’l-asri’l-Eyyûbî, Dârü’l-afâki’l-cedîde, Beyrut, 1403/1983.
Ulebî, Ekrem Hasan, Hıtatü Dımaşk, Dârü’t-tıbâ‘, Dımaşk, 1410/1989.
Ünal, Yavuz, “Muhammed b. Fudayl”, DİA, XXX, 530.
Vâdîâşî, Muhammed b. Câbir el-Vâdîâşî, Bernâmecü’l-Vâdîâşî (thk. Muham-med el-Habîb), Mekke, 1401/1981
Yılmaz, Harun, Zengî ve Eyyûbî Dımaşk’ında Ulema ve Medrese, Klasik Yay., İstanbul, 2017.
Yılmaz, Muhammet, Semâ Kayıtlarında Kadın Hocalar, Giriş Basımevi, Adana, 2014.
-------, Kadın Hadisçiler, Araştırma Yayınları, Ankara, 2008.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm (thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî), Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, I-LIII, Beyrut, 1418/1997.
-------, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnaût v. dğr.), I-XXIII, Müesse-setü’r-risâle, Beyrut, 1401-1405/1981-85.
-------, el-İber fî haberi men gaber (thk. M. Saîd Zağlûl), I-V, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1405/1985.
-------, Tezkiretü’l-huffâz (thk. Zekeriyyâ Umeyrât), I-V, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1419/1998
-------, el-Emsâr zevâtü’l-âsâr (thk. Mahmûd el-Arnaût), Dârü İbn Kesîr, Dı-maşk, 1405/1985.