İslam Miras Hukuku ile Türk Miras Hukukunun Varisler Yönüyle Karşılaştırılması

Küçük, büyük her yaşayan insan için ölümün mukadder olması, hayatta kazanılan malların ölüm sonrasında kimlere kalacağı meselesini önemli hale getirmektedir. Bu meselenin çözümü için hukuk sistemleri ferdin veya ailenin korunması gibi kriterler doğrultusunda miras dağıtım yöntemleri geliştirmiştir. Toplumların inanç ve kültürlerinin etkisi gibi nedenlerle miras hukuk sistemleri arasında bir takım farklılıkların oluşması olağan olmakla beraber hak, adalet ve denge gibi ortak noktalarda bulunmaktadır. Bu benzerlik ve farklılıklar açısından miras sistemleri arasında kıyaslamalar yapmak mümkündür. İslam miras hukukunun hak, adalet, denge, ihtiyaç ve yakınlık gibi miras dağıtımında gözettiği ilkelerinin yanında kaynağının farklı olmasından kaynaklanan kendine has karakteristik özellikleri de vardır. İslam miras hukuku öncelikle Kur’ân-ı Kerîm ve bunun uygulayıcısı konumunda olan sünnet ile düzenlenmiştir. Kur’ân da çoğu husus genel prensip ve ilkeler çerçevesinde açıklanırken miras hukuku ise tam aksine en teferruatlı açıklanan meselelerden biri oluştur. İslam miras hukukunun kendine özgü özelliklerinden biri “ashabu’l-ferâiz” adı verilen varislerin ve hisselerinin belirlenmesidir. İslam miras sisteminde her tabakadan geniş bir varisler listesi oluşturulmuş ve her birinin özelliğine uygun olarak ayrı ayrı miras hisseleri belirlenmiştir. Belirlenen bu hisselerin toplamına da kırk hal adı verilmiştir. Böylece İslam hukukunda adalet, nafaka sorumluluğu, yakınlık derecesi, ihtiyaç durumu gibi dengeler gözetilmek suretiyle kendine özgü yeni bir miras sistemi oluşturmuştur. Türk miras hukuku ise zümre sistemini benimseyen İsviçre medeni hukukunun iktibas edilmesiyle oluşturulmuştur. Bu sisteme göre önce ölenin çocukları ve eşi ile birinci zümre, anne baba ve kardeşler ile ikinci zümre, dede nine ve bunların çocukları ile üçüncü zümre oluşturmuştur. Miras öncelikle birinci zümre sonra ikinci zümre son olarak da üçüncü zümre içerisinde dağıtılmaktadır. Bu dağıtım usulü anne baba gibi yakın akrabanın miras alamayıp göreceli olarak uzak akraba olan torunların hatta evlatlıkların miras alabilmesi gibi bir sonucun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada söz konusu iki hukuk sisteminin miras hükümleri varisler açısından mukayese edilerek pratikteki sonuçlarının ortaya konması amaçlanmıştır. İslam miras hukukuyla Türk miras hukuku arasında farklı açılardan karşılaştırmalar yapan akademik çalışmalar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmalar genelde hukuk sistemlerinin özellikleri çerçevesinde yapılmıştır. Doğrudan varislerin hisselerini karşılaştıran bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Bu sebeple çalışmada her iki hukuk sisteminin temel kaynaklarından hareketle, varisler ve hisseleri çerçevesinde karşılaştırması yapılacaktır. Böylece miras sistemlerine karşı bir farkındalık oluşturulmaya çalışılarak konunun sadece erkek ve kız hisselerine indirgenemeyeceğini ve farklılıkların önemli bir sistem tartışması olduğunu gündeme taşıyarak akademik camiada yeniden tartışılmasına kapı aralamak istemekteyiz.

The Comparison of Islamic Heritage Law and Turkish Heritage Law by Their Successors

The inevitability of death for every small, big, living man makes it important to consider who survives after death. In order to solve this issue, legal systems developed inheritance distribution methods according to criteria such as individual or family protection. Even if there are some differences between the legal systems of inheritance due to reasons such as the influence of the beliefs and cultures of societies, it is common to have common points such as right, justice and balance. It is possible to make comparisons between heritage systems in terms of these similarities and differences. Islamic inheritance law, as well as the principles of the distribution of rights, justice, balance, need and proximity, it has its own characteristic. The Islamic law of inheritance is regulated primarily by the Quran and its circumcision. In the Qur'an several issues are mostly explained within the framework of general principles whereas inheritance law is one of the most detailed issues. One of the peculiar features of Islamic inheritance law is the identification of the heirs and their shares called ashabu'l-ferâiz in İslam. In the Islamic heritage system, a large list of heirs was created from each layer and the inheritance shares were determined in accordance with the characteristics of each. The total of these shares was named forty-state. Thus, in the Islamic law, justice, alimony responsibility, degree of closeness, needs by considering the balance has created a new unique heritage system. The law of Turkish inheritance was established by referring to Swiss civil law, which adopted the clan system. According to this system, first the children of the deceased and his wife determine the first clan, parents and siblings with the second clan, grandparents and their children, a third clan. The inheritance is firstly distributed in the first section, then in the second section, and last the third section. This method of distribution leads to the emergence of close relatives, such as parents, that the descendants of the relatively distant relatives and even the adoptions can inherit. In this study, it is aimed to reveal the practical results of these two legal systems in terms of inheritance rules. There are academic studies that make comparisons between Islamic inheritance law and Turkish inheritance law from different perspectives. However, these studies were conducted within the framework of the characteristics of legal systems. A study comparing the shares of direct heirs could not be found out. For this reason, in the study, the comparison of both legal systems within the framework of heirs and shares will be made. Thus, we want to create an awareness against the inheritance systems and try to open the door to re-discussion in the academic community by noting that the issue cannot be reduced to only male and female shares and that the differences are an important system discussion.

PDF

___

Aktan, Hamza. Mukayeseli İslam Miras Hukuku. Erzurum: Fen Edebiyat Fakültesi Ofset Baskı, 1989.
Ali Haydar Efendi. Teshîlu’l-Ferâiz. trc. Orhan Çeker. Konya: Tekin Kitabevi, 1984.
Arı, Abdüsselam. “Vacip Vasiyet ve Halefiyet Bağlamında Dede Yetimi Problemi”. Ekev Akademi Dergisi 12/34 (Kış 2008): 249-268.
Aydın, Mehmet Akif. “Evlat Edinme”. TDV İslam Ansiklopedisi. 11: 527-529. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Ayiter, Nuşin. Miras Hukuku. Ankara: Sevinç Matbaası, 1978.
Bardakoğlu, Ali. “Feraiz”. TDV İslam Ansiklopedisi. 12: 362-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Berki, Ali Himmet. İslam Hukukunda Ferâiz ve İntikal. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1985.
Berki, Şakir. “Eski ve Yeni Medeni Hukukumuzda Miras Sistemleri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 37/1 (1980): 223-237.
Berki, Şakir. “İslâm Hukuku Miras Sistemi İle Medeni Kanunun Miras Sistemi Arasındaki Farklar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (1978): 1-15.
Berki, Şakir. “Türk Miras Hukukunun Esasları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/3 (1954): 174-221.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’s-Siraciyye Mısır: Matbaatü Mustafa Halebî, 1944.
Ebu Zehra, Muhammed. Ahkâmü’t-Terikât ve’l-Mevârîs. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1963.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar yayınları, 2013.
Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “İslam Miras Hukukunda Halefiyet, Dede Yetimi ve Vacip Vasiyet”. Dini Araştırmalar 1/3 (Ocak-Nisan 1999): 143-170.
Gönensay, Ahmet Samim - Kemaleddin Birsen. Miras Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1963.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. Beyrut: Daru’l-Fikir, tsz.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvınî. Sünen-i İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
İmre, Zahit. Medenî Hukuka Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1980.
İmre, Zahit. Miras Hukuku. İstanbul: Der Yayınevi, 1993.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
Kıylık, Mustafa Harun. İslam Miras Hukukunda Kırk Hal ve İslam Miras Hukuku İle Medeni Kanunda Miras’ın Mukayesesi. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2006.
Kişkî, Muhammed Abdurrahim. el-Mîrâsü’l-Mukâran. Bağdat: Dârun-Nezîr, 1969.
Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Evlilik Dışı İlişki Sonucu Dünyaya Gelen Çocukların Babalarına Mirasçılığı Sorunu”. Dini Araştırmalar 9/27 (Ocak-Nisan 2007): 151-169.
Kur’an-ı Kerîm. Kur’an-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006. Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. İstanbul: Tereke Yayınları, 2015.
Secâvendî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirreşîd. el-Ferâizü’s-Sirâciyye. İstanbul: Hanifiyye Kitapçılık, 1999.
Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1993.
Şafak, Ali. “Mukayeseli Hukuk Açısından Furuu Karşısında Usulün Miras Hakkı”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 12/1 (Ocak-Şubat 1973): 38-42.
Şirbînî, Muhammed b. Ahmed Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ Mağrifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Tirmizi, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünen-i Tirmîzî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Türk Medeni Kanunu. (TMK). Kanun No: 4721. Tarih: 8/12/2001. Say:24607.
Uzunpostalcı, Mustafa. Hukuk ve İslam Hukuku II. Konya: Damla Ofset Matbaası, 1996.
Üye, Müslüme. Türk Hukuku’nda ve İsveç Hukuku’nda Kanuni Miras Hakkı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Yazıcı, Abdurrahman. “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde İslam Miras Hukuku Çalışmaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013): 309-328.
Yazıcı, Abdurrahman. “İslam Miras Hukuku İle Türk Medeni Kanunu Miras Sisteminin Mukayesesi”. Ekev Akademi Dergisi 17/55 (Bahar 2013): 167-180.
Yazıcı, Abdurrahman. “İslam Miras Hukukunda Dede Yetimliği Ve Benzeri Problemlere Çözüm Arayışına İlişkin Bir Değerlendirme”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012): 107- 134.