Arap Tasavvufî Romanlarının Yapısı ve Kurgusu

Arap edebiyatının yükselen değeri durumunda olan roman, bireyin sosyal etkileşimini yansıtma, toplumu doğrudan etkileme ve meramını dile getirme noktasındaki yetkinliğinden dolayı haklı olarak son bir asırdır en çok ilgiye mazhar olan ve hakkında konuşulup çeşitli fikirler üretilen bir sanat dalı olmuştur. Zaman içerisinde izlek ve teknik açıdan zenginleşerek başarı trendini sürdüren roman sanatı, diğer türler gibi tasavvufî roman türünü de bünyesine katmıştır. İslâm’ın kültürel tarihî mirasını yeniden yorumlama ve bu anlamda bir kişilik inşa etme hedefiyle hareket eden bu roman türü, roman sanatına yeni bir ses getirmiştir. Nefis tezkiyesi, vecd, sahv, setr ve murâkabe gibi tasavvufî değerleri kazanmak için sûfîlerin çıkmış oldukları seyrü sülük şeklindeki mânevî yolculuklarına yer veren tasavvufî roman, bu manada tasavvufun derûnî âlemine inmeyi hedeflemiştir. Tasavvufun mânevî hallerinin yanı sıra sûfîlerin hayatlarını ve toplumsal rollerini de irdeleyen söz konusu roman türü, bu kapsamda asırlar boyunca İslâm toplumunu derinden etkilemiş olan tasavvufun sosyokültürel tasvirini yapmıştır. Son yarım asırda vücut bulup gelişen ilgili roman türü, işaret edilen tematik özgünlüğünün yanı sıra roman tekniği noktasındaki tasavvufî anlayışıyla da oldukça dikkat çekmiştir. Romanın yapısal unsurları olan zaman, mekân, karakter ve olay örgüsünü tasavvufî bir anlayışla yeniden yorumlayan bu roman türü, söz konusu unsurlara tasavvufî bir anlam yüklemiştir. Diğer roman türleri gibi zamanı hızlandırma, yavaşlatma, ilerletme ve geriye götürme gibi zamanın farklı kullanımlarına yer veren bu roman türü, sadece tasavvufî anlayışta bulunabilen bast-ı zaman gibi farklı bir zaman kullanımına da yer vermiştir. Bu anlamdaki farklılığını mekân, karakter ve olay örgüsünde de ortaya koyan tasavvufî roman, bu kapsamda roman sanatına birçok yenilik kazandırmıştır. Kullandığı farklı tekniklerle romanın söz konusu unsurlarını tasavvufî bir renge büründürerek romanın yapısında özgün bir çeşitliliğe giden tasavvufî roman, bu özgünlüğünü romanın kurgusuna da yansıtmıştır. Keşf, vuslat, sahv, vecd, râbıta ve mucâhede gibi pek çok tasavvufî kavramı kullanarak roman dil ve üslûbunda farklı bir yol izleyen bu roman türünün, yer verdiği dergâh konuşmalarıyla diyaloglarda da özgün bir yol izlediği görülmüştür. Arap tasavvufî romanını teknik açıdan inceleyen bu çalışma, söz konusu edebî yazım türünün roman tekniğine getirdiği tasavvufî nitelikli yeni açılıma farklı yönlerden ışık tutmuştur. Bu manada alanında öncü bir role sahip olan ilgili makale, tasavvufî romanın yapısal ve kurgusal unsurlarına değinerek bu roman türünün özgünlüğünü örnekleriyle ortaya koymuştur.

The Plot and Fiction of Arabic Sufism Novels

The novel, which is the rising value of Arabic literature, expresses the society and curiosity that attracts the most attention of the last century and reflects the social interaction of the individual. In the course of time, the art of novel, which continued its trend of success as theme and technically rich, has acquired the type of mysticism like other species. This novel which aims to revive the cultural heritage of Islam and establish a personality in this sense has brought a new voice to the art of novel. In this sense, the mystical journey, which includes spiritual journeys in the form of a leech, in which Sufis appear, in order to win vecd, sahv, satr ve murâkaba. This type of novel which examines the Islamic life and social roles of Sufism, as well as spiritual states of Sufism, has been found in the sociocultural depiction of Sufism, which has deeply influenced the Islamic community for centuries. In the last half century, the body of the type of novel that develops and evolves has attracted considerable attention with its thematic specificity as well as its lore understanding in the point of novel technique. The mystical novel, which reinterprets the structural elements of the novel, time, space, character and plot with a mystical approach, has given a mystical meaning to these This type of novel, which includes different uses of time, such as speeding up, slowing down, advancing, and reversing time, has also included a different time-use, such as the bast-time, which can only be found in mystical understanding. In this context, the mystical novel, which manifests its difference in space, character and plot, has brought many innovations to the art of the novel. The mystical novel, which takes a unique color into the structure of the novel by using the different techniques and novel elements it uses, also reflects this specificity in the fiction of the novel. Using the concept of mysticism like discovery, vuslat, sahv, vacd, râbıta and caydream, he mentioned that this novel genre, which follows a different path in novel language and style, has followed a unique path in dialogues with the speeches of the dervishes. This study examines the novel of Arab Sufism from a technical point of view has shed light on different aspects of the new opening of the novel. This article, which has a pioneering role in this sense, has proved the originality of this type of novel in its exemplary reference to the structural and fictional elements of the Sufi novel.

PDF

___

‘Alevân, Muhammed Hasan. Mevtün sağîr. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’s-sâkî, 2016.
Ateş, Süleyman. “KUTUB”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 498 - 499. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
‘Udvâni, Sa‘d ‘Avde Hasan. eş-Şahsiyye fî a‘mâli Ahmed Refîk ‘Avad er-rivâiyye: Dirârese fî dev’i’l-menâhici’n-nakdiyye. Yüksek Lisans Tezi, Gazze İslâm Üniversitesi, 2014.
Bilgarbî, Abdulkadir. el-Bünyetü’z-zamaniyye fi’r-rivâye. Yüksek Lisans Tezi, Cezâir Üniversitesi, 2006.
Bûdâvud, Vuznânî. el-Lugatü’s-sûfiyye ‘inde Cemâl el-Gîtânî, Mecelletü’l-havliyyâti’t-turâs 6 (2006): 23-34.
Bûkreş, Kerîme. el-Vezâifü’s-serdiyye ve’d-delâliyyetü li’l-hitâbi’s-sûfî fi’r-rivâyeti’l- Arabiyyeti’l-mu‘âsirati ‘Şecereti’l-‘âbid’ li ‘Ammâr Alî Hasan nemûzec. Doktora Tezi, Muhammed Bûdiyâf el-Mesîle Üniversitesi, 2017.
Cebecioğlu, Ethem. “Şatahât İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”. Tasavvuf: İlmî Ve Akademik Araştırma Dergisi. 17. (2006): 7-27.
Çetin, Nurullah. Roman Çözümleme Yöntemi. 10. Baskı. Ankara: Öncü Yayınları, 2009.
Ceylan, Semih. “VAKİT”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 491- 492. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Dayf, Şevkî. el-Edebu’l-Arabiyyi’l-mu‘âsırı fî Mısır. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
Demir, Ethem. Ali Ahmed Bâkesîr ve Romancılığı. Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2018.
Duman, Emine. İbrahim Yıldırım’ın “Kuşevî’nin Efendisi” Romanında Dil ve Anlatım. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2013.
el-İttihâd. “er-Rivâyetü’s-sûfiyye...mevsimü’l-hicreti ile’l-gaybiyyât”. Erişim: 15 Mart 2019. https://www.alittihad.ae/article/48498/2016.
Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: İfav Yayınları, 1994.
Hasan, ‘Ammâr Ali. Şeceretü’l-‘âbid. 1. Baskı. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2011.
Himmîş, Sâlim. Mecnûnu’l-hukmi. Kahire: Âfâku’l-kitabe, 1998.
İbn ‘Urfe, Abdulilâh. Cebelü’l-Kâf. 1. Baskı. Rebât: Matbatü ‘Akrâş, 2002.
İbn ‘Urfe, Abdulilâh. Tavâsînü’l-Gazzâlî. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Âdâb, 2011.
Kâşânî, Kemalüddin Abdurrezzâk. Istılâhâtü’s-Sûfiyye. thk. Muhammed Kemâl İbrahim Cafer. 2. Baskı. Kum: İntişârâtü Bîdâr, 1950.
Kâşânî, Kemalüddin Abdurrezzâk. Letâifu’l-i‘lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm. thk. Ahmed İbrahim es- Sâyih. 1. Baskı. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, 2005.
Kâsım, Abdülhakîm. Eyyâmu’l-insâni’s-seb‘a. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1965.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Risâletü’l-Kuşeyrî, thk. Abdülhalîm Mahmud - Mahmud b. Şerîf. Kahire: Metâbi‘u Müesseseti Dâri’ş-Şa‘b, 1989.
Metlef, Âsiye. “et-Tecrîbu’s-sûfî fi’r-rivâyeti’l-Arabiyyeti’l-mu‘asıre – ab‘âduhû ve tecelliyâtuhû”, Mecelletü’t-ta‘lîmiyye 4/10 (Mayıs 2017):186-202.
Necâhî, Neclâ. “Delâletü’l-me‘âlimi’l-mekâniyye fî’s-serdi’l-ırfânî beyne’t-târîhî ve’l-mutehayyel rivâyetü’l-havâmîm li ‘Abdililâh b. ‘Urfe inmûzec”. Mecelletü’l-‘allâme 1/1 (Ocak 2016):183-195.
Rukkâbî, Abdulhâlik. Sabi‘u’l-eyyâmi’l-halk. 4. Baskı. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyyetü li’d- Dirâseti ve’n-Neşri, 2011.
Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. el-Hasan el-Hakîm. Kitabu Hatmi’l-Evliyâ. thk. Osman İsmail Yahya. Beyrut: el-Matbaatu’l-Kâsûlikiyye, ts.
Sekâfât. “et-Tehâvvulâtü’l-ma‘rifiyyetü’l-cedîde fi’r-rivâyeti’l-‘Arabiyye be‘de 1990 milâdi”. Erişim: 15 Mart 2019. http://thaqafat.com/2015/06/26311.
Vedâatüllah, Âsiyê Muhammed. “eş-Şahsiyyetü’s-sûfiyye fî edebi’t-Tâhir Vattâr rivâyetü ‘el- Veliyu’t-Tâhir’ nemûzec”. Mecelletü’l-ulûmi’l-insâniyye 14. (Şubat 2014): 186-202.
Verârî, Abdullatîf. “er-Rivâyetü’l-‘irfâniyye: Kadâya’n-nev‘i, el-kitâbe ve’l-mutahayyel”. Mecelletü zevât 10 (Mayıs 2015): 10-15.
Wattpad. et-Tâhir Vattâr - el-Veliyu’t-Tâhir ye‘ûdü ilâ makâmi’z-zekî. Erişim: 22 Mart 2019. https://www.wattpad.com/428143-‫الزكي‬-‫مقامه‬-‫إلى‬-‫يعود‬-‫الطاهر‬-‫الولي‬-‫وطار‬-‫الطاهر‬.
Zeytûnî, Latîf. Mu‘cemu mustalahâti nakdi’r-rivâye. 1. Baskı. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 2002.