Hoca Ahmed Yesevi’nin Divan-ı Hikmet’inde Kabir Hayatı

Hoca Ahmed Yesevî, 12. Yüzyılın en önemli Türk mutasavvıflarından birisidir. Ebu Yusuf'’un atadığı Hanefî müftülerin dini düşünceyi şekillendirdiği bir havzada yetişen Yesevî, itikadî konularda Hanefî-Mâturîdî anlayışı benimsemiş, bu anlayışı söylediği hikmetlerle yeni Müslüman olmuş Türklere tasavvuf geleneğinin usulleri ile öğretmeye çalışmıştır. Tarihi süreçte İslam inancının temel konuları ilahiyat, nübüvvet ve mead başlıkları altında incelenmiştir. Yesevî’nin hikmetlerinde ayrı bir yeri olan “kabir” kavramı bunlardan mead başlığının altında ele alınmaktadır. Ahiret anlamına da gelen mead kavramı ölümden sonraki hayat için kullanılmaktadır. Yesevî, ölüm sonrası hayatın ilk durağı olup, insanların müşahede tecrübesine açık olan ve genellikle ölünün gömüldüğü yer olarak bilinen “kabir” kavramına çok sık değinir. Kabirde sorgu, ceza ve nimetlendirme konularına çok fazla vurgu yapar. Bundan maksadı insanların henüz ölmeden, elde fırsat varken ahiret hayatında rahat etmeleri ve nimetlere kavuşmaları için hazırlık yapmalarını temin etmektir. Bunun için bazen kabir hayatıyla ilgili dikkat çekici tasvirler yapmış, kabir hayatı insanların hayal dünyasında canlansın diye aşırı anlatımlara girmiştir. Ancak samimiyeti ve içtenliği bırakmadığı için muhataplarını etkilemeyi başarmıştır. Bundan dolayı olsa gerek hem yaşadığı bölgede hem de Anadolu’da erken dönemlerden itibaren insanların din algısında önemli etkiler bırakabilmiştir. Çalışmamız, Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’i ile sınırlı tutulmuştur. Bununla birlikte Yesevî ve eseri hakkında yapılmış çalışmaların konumuzu ilgilendiren kısımlarından da istifade edilmiştir. Çalışma literatür taraması, kavram tahlili, anlama ve açıklama metotlarıyla ele alınmıştır.

“The Qabr Life” in Hodja Ahmed Yasawi's Divan-i Hikmat

Hodja Ahmed Yasawi is one of the most important Turkish sufis of the 12th century. Yasawi, who raised in a habitation where the Hanafi muftis appointed by Ebu Yusuf shaped religious thought, adopted the Hanafi-Maturidi understanding in the itikadī topics and tried to educate the new Muslim Turks with the methods of Sufi's tradition. Historically, the main subjects of Islamic belief have been studied under the headings of theology, prophethood and hereafter, and the concept of "qabr", which has a distinct place in the wisdom of Yesevî, has been handled under the title of hereafter. The concept of "hereafter" is used for the next life of death. Yasawi frequently cited to the concept of “qabr”, which is the first stop of post-mortem life, which is open to people's experience in the field and is often known as the burial place of the dead. He also placed too much emphasis on the subject of inquiry, punishment, and blessings in the grave. The purpose of this is to ensure that people are prepared to rest in the life of the hereafter while they are still alive and have the opportunity to attain their blessings. For this reason, sometimes he made remarkable depictions about qabr life, and the qabr life has been exaggerated in order to revive the imagination of people by him. However, he did not leave his sincerity; hence, he managed to influence his interlocutors. Therefore, it has been able to leave significant impacts on people's perception of religion since the early years in Anatolia and in the region where it lived. This study is limited to the Divan-ı Hikmet of Yasawi. In addition, the works on Yasawi and his book were also utilized. The study was handled through literature review, concept analysis, comprehension, and explanation methods.

PDF

___

Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbü’t-Tarîfât, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1998.
Eraslan, Kemal, Ahmed-i Yesevî Divan-ı Hikmet, Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
Eş’ârî, Ebu’l-Hasan, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Beyrut 1990.
Gecit, Mehmet Salih, “Hoca Ahmed Yesevî ile Şeyh Ahmed-i Hânî’nin Divân-ı Hikmet ve Mem u Zin Eserlerindeki İtikadî Esasların Mukayesesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 13, Sayı 3, 2013, ss. 123-156.
Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet, Ed. Mustafa Tatçı, Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Ankara 2016.
İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2013.
Kadı Abdulcabbar, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Dâru İhyâi’Türâsi’l-Arabiyye, Beyrut 2001.
Kaplan, İbrahim- Karagöz, Nail, “Meâd”, Kelâm IV Sistematik Kelâm 2, Araştırma Yayınları. Ankara 2016, ss. 127-144.
Kemal Eraslan, Divan-ı Hikmet Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
Kızıler, Hamdi, “Ahmed Yesevî’de Ölüm Algısı” Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Vol. 5, No. 3, September 2016, ss. 129-151.
Korkmaz, Sıddık, “Mâtürîdî Öğretisinin Yesevî Sufiliğindeki Yansımaları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Kış 2017 Sayı 84.
Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1993.
Nesefî, Ebu’l-Muîn, Bahru’l-Kelâm, çev: Ramazan Biçer, Gelenek Yay., İstanbul 2010.
Okuyan, Mehmet, Kur’an-ı Kerim’e Göre Kabir Azabı, Düşün Yay., İstanbul 2014.
Oral, Osman, “Ahmed Yesevî’nin Şiirlerinde İmân Esasları”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 4, Sayı: 13, Eylül 2017, ss. 194-221.
Özkese, Kadir, “Ahmed Yesevî ve Divan-ı Hikmet”, TASAVVUF: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 7 [2006], sayı: 16, ss. 293-312.
Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman, el-Makâsıdu'l-Hasene, Kahire 1956.
Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, 2. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
Topaloğlu, Bekir- Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İsam Yayınları, İstanbul 2010.
Toprak, Süleyman, Ölümden Sonraki Hayat, Kabir Hayatı, 10. Baskı, Tekin Kitabevi, Konya 2017.
Yıldırım, Ahmet, “Tasavvuf Ehlinin Hadis Rivayeti ve Rivayet Usûlleri Açısından Tasavvuf Hadis Münasebeti”, İslâmî Araştırmalar, C: 10, S: 1-2-3-4-, 1997, ss.110-123.
Yürük, İsmail-Akbaş, Hamdi, “İmam Eş’arî ve Eş’arîlik”, Kelâm I Kelâm Tarihi/Kelâm Okulları, Gece Kitaplığı 2. Baskı, Ankara 2017.