Perspektiven im Rückblick: Deutsch-Türkische Kooperation im Bereich der Archaeologie

1928 yılında genç Türkiye Cumhuriyeti ile Alman İmparatorluğu arasında, Alman Arkeoloji Enstitüsü İstanbul şubesinin kurulması görüşmeleri yapılırken, bu yeni enstitüye ilgi gösteren çok sayıda kişi ve Türk enstitüleri bu konuda büyük gayret göstermiştir. Türk ve Alman Eskiçağ bilim adamları arasında, bu temel üzerine kurulan ve günümüze kadar süren yakın, verimli bir dayanışma vardır. Zengin kitaplığı ve fotoğraf arşivi olan İstanbul Şubesi, çok yönlü konuların araştırıldığı ve tartışıldığı bir kurum hâline gelmiştir. Türk-Alman bilimsel ilişkileri yalnız enstitü etkinlikleriyle sınırlı kalmamış, İstanbul Şubesi’nin müdürlerinden ikincisi olan Kurt Bittel’ın başlattığı, İstanbul Üniversitesi’nde ders verme geleneği de sürdürülmüştür. Bu şekilde genç kuşak bilim insanlarıyla kurulan yakın ilişkiler kesintisiz devam etmiş, Türk meslektaşlarımız, bilimsel çalışmalarını ilerletmek için Almanya’ya gitmişlerdir. Bu gelenek günümüzde hâlâ sürdürülmektedir. Başlangıçtaki politik süreç, başarılı bir şekilde canlılık kazanmıştır. İstanbul Şubesi’nin araştırma projeleri alışılageldiği üzere daha ziyade ulusal bir organizasyondu. Pergamon, Priene, Miletos gibi örnekler -Türkiye’de arkeolojik araştırmalar yapan diğer ulusların da benzer projelerinden anlaşılacağı üzere- iyi bir örnektir. Fakat İstanbul Şubesi’nin çalışanları, çok öncelerden beri Türk kazılarına uzman olarak davet edilmişlerdir. Böylece Türk ve Alman meslektaşlarımız, bu zengin tarihî miras üzerinde birlikte çalışıp, sonuçlarını Almanca yayınlarda Türkçe veya Almanca kaleme almışlardır. 20. yüzyıl başlarında, İstanbul’da Osmanlı Asar-ı Atika Müzesi ile Hitit başkenti Hattuša/Boğazköy’de çalışan Alman araştırmacılar arasında kurulan dayanışmayı, değişik biçimlerde günümüzde de sürdürmektedirler. Daha enstitünün kuruluşu sırasındaki müdürü M. Schede zamanında K. O. Dalman 1933'te, Ankara’da bir Türk araştırmasına katılmıştır. Özellikle ondan sonraki müdür K. Bittel, Türk-Alman fikir alışverişine önayak olmuş ve çok sayıda ortak araştırma projesinin lokomotifi görevini üstlenmiştir. Onun girişimiyle, 1940 yılında R. Naumann İzmir’de, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Bittel ve Halet Çambel, Kadıköy Fikirtepe’de Türk-Alman işbirliğini sürdürmüşlerdir. Yine onun girişimleriyle, Çavuştepe ve Toprakkale ile daha sonra Demircihöyük-Sarıkent araştırmalarına, W. Kleiss ve J. Seeher katılmışlardır. Enstitü yönetimine geçtikten sonra Naumann da bu işbirliğinin sürdürülmesini teşvik etmiştir. Onun himayesinde, 70’li yılların başında M. Korfmann Van’da ve kendisi de 60’lı yıllarda Türk meslektaşlarıyla İstanbul’da çalışmışlardır. W. Müller-Wiener yönetimindeki enstitüden H. Bankel, 1988 yılından başlayarak R. Özgan ile birlikte Knidos’ta, daha sonra W. Koenigs hem Sarıkent, hem de 1993 yılında F. Rumscheid’ın, C. Özgünel’in Gülpınar çalışmalarına katılmasını desteklemişlerdir. Türk-Alman işbirliği, geçen yüzyılın 90’lı yıllarında H. Hauptmann yönetiminde en verimli dönemini yaşamıştır. Kendisi, Urfa Müzesi ile K. Schmidt tarafından yapılan Göbeklitepe kazılarına katılmış, B. Helwing’in E. Özgen tarafından kazılan Oylum Höyük çalışmalarını desteklemiş, H. Çambel’in Aslantaş/Karatepe araştırmalarına M. Sicker-Akman’ın katılmasını sağlamış ve A. Filges’in Uşak Müzesi’nin Blaundos kazısında işbirliği yapmasını desteklemiştir. Son yıllarda bu ortak çalışmalar arasında, C. Lichter’in, Menemen civarındaki Araptepe ve Dedecik-Heybelitepe araştırma projelerine katılması, M. Bachmann, Konya Müzesi ile Eflatun Pınar ortak çalışmaları ve F.A. Bauer, Kırklareli Müzesi ile Vize’de ve M. H. Sayar ile birlikte Karasis ve yine M. H. Sayar ile birlikte, R. Posamentir tarafından kent tarihçesinin başarılı bir şekilde araştırıldığı Anazarbos konusundaki verimli çalışmalar sayılabilir. İstanbul Şubesi tarafından doğrudan desteklenen ve yönetilen bu ortak çalışmaların yanı sıra -üniversiteler arası çok yönlü ilişkiler dışında- Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından yapılan araştırmalara Türk meslektaşlarımız da katılmışlardır: P. Neve’nin girişimiyle, A. ve B. Dinçol’un Boğazköy çalışmaları veya Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün değişik birimlerinin ortak çalışmaları da vardır. Bunlar arasında 1993 yılından beri Kırklareli Aşağı Pınar ve Kanlıgeçit araştırmalarında, M. Özdoğan ve H. Parzinger’in ortak çalışmaları, yalnız yürütülmesinde değil, araştırmanın yayını da örnek oluşturacak bir çalışma olarak vurgulanmalıdır. Tüm bu ortak projelerdeki Türk-Alman işbirliği, tabii ki diğer ulusların dışlandığı anlamına gelmemeli, aksine, günümüzde çok gerekli olan uluslararası bilimsel ilişkilere bir katkı olarak yorumlanmalıdır. Türkiye’nin kültür mirası, olabildiğince çok ve çeşitli biçimlerde, sıkı bilimsel bağlantılar gerektirmektedir. Bu bağlantıların gelecekte de sürdürüleceği ve gelişeceği umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye

PDF

___

Abbasoğlu, H. W. Martini (eds.)2003 Die Akropolis von Perge. Bd. 1, Survey und Sondagen, Mainz.

Akok, M.1968 „Ankara Şehrindeki Roma Hamamı“, Türk Arkeoloji Dergisi 17: 5-37.

Bachmann, M. – S. Özenir 2004 „Das Quellheiligtum Eflatun Pınar“, Archäologischer Anzeiger 2004: 85-122.

Bankel, H. 1989-90 „Knidos. Neue Forschungen im antiken Stadtgebiet“, Nürnberger Blätter zur Archäologie 6: 17-21.

Bankel, H. 1997 „Knidos. Der hellenistische Rundtempel und sein Altar“, Archäologischer Anzeiger 1997: 51-71.

Bittel, K.1939 „Atatürk und die Urgeschichtsforschung“, Belleten 3: 199-202.

Bittel, K. 1969/70 „Bemerkungen über die prähistorische Ansiedlung auf dem Fikirtepe bei Kadıköy“, Istanbuler Mitteilungen 19/20: 1-19.

Bittel, K. 1979 „Zur Geschichte der Abteilung Istanbul des Deutschen Archäologischen Instituts von 1929 bis 1979“, Beiträge zur Geschichte des Deutschen Archäologischen Instituts von 1929 bis 1979, Teil 1. Das Deutsche Archäologische Institut. Geschichte und Dokumente, Band 3, Mainz: 65-91.

Bittel, K. – H. Çambel 1955 „Fouilles de Fikirtepe“, Anadolu 14: 26 (Kurzbericht)

Braidwood, R.J. – L.S. Braidwood 1998 „A Highly Successful Collegiality”, G. Arsebük – M.J. Mellink – W. Schirmer (ed.), Light on Top of the Black Hill, Studies presented to Halet Çambel, Istanbul: 189-194.

Çambel, H. 1991 „In Memoriam Kurt Bittel“, Istanbuler Mitteilungen 41: 5-12.

Dalman, K.O. 1933 „1931’de Ankarada Meydana Çıkarılan Asarı Atika“, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi 1: 121-133.

Dolunay, N. – R. Naumann 1964 „Untersuchungen zwischen Divan Yolu und Adalet Sarayı 1964“, AA-MusIst. 11/12: 136-140.

Esin, U. 1999 „Kurt Bittel (5. 7. 1907 – 30. 1. 1991)“, Kayıp Zamanların Peşinde – Alman Arkeoloji Enstitüsü Anadolu Kazıları. Auf der Suche nach der verschwundenen Zeit – Die Ausgrabungen des Deutschen Archäologischen Instituts in der Türkei, Istanbul: 21-23.

Filges, A. (ed.) 2006 Blaundos. Berichte zur Erforschung einer Kleinstadt im lydisch-phrygischen Grenzgebiet. Istanbuler Forschungen, Band 48, Tübingen.

Gül, Y. 1997 „İzmir Merkez, Agora Örenyeri Kazı, Çevre Düzeni ve Temizlik Çalışmaları“, VIII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara: 1-12.

Gürkan, G. – J. Seeher 1991 „Die frühbronzezeitliche Nekropole von Küçükhöyük bei Bozüyük“, Istanbuler Mitteilungen 41: 39-96.

Islamica 1931 Islamica Volumen tertium Fasc. 5: Supplementum voluminis: 108.

Jantzen, U. 1986 Einhundert Jahre Athener Institut 1874-1974. Das Deutsche Archäologische Institut. Geschichte und Dokumente, Band 10, Mainz.

Katalog, Boğazköy’den 2001 Boğazköy’den Karatepe’ye. Hititbilim ve Hitit Dünyasının Keşfi – From Boğazköy to Karatepe – Hittitology and the Discovery of the Hittite World, Istanbul.

Katalog, Kazı 1999 Kazı Zamanları Peşinde, Alman Arkeoloji Enstitüsü Anadolu Kazılar. Auf der Suche nach der verschwundenen Zeit – Die Ausgrabungen des Deutschen Archäologischen Instituts in der Türkei, Istanbul: 8-9.

Katalog, Hethiter 2002 Die Hethiter und ihr Reich – Das Volk der 1000 Götter, Bonn.

Karul, N. – Z. Eres – M. Özdoğan – H. Parzinger 2003 Aşağı Pınar I. Einführung, Forschungsgeschichte, Stratigraphie und Architektur. Archäologie in Eurasien, Band 1, Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 1, Mainz.

Kleiss, W. 1963/64 „Zur Rekonstruktion des urartäischen Tempels“, Istanbuler Mitteilungen 13/14: 1-14.

Korfmann, M. 1977 „Die Ausgrabungen von Kirsopp und Silva Lake in den Jahren 1938 und 1939 am Burgfelsen von Van (Tušpa) und in Kalecık“, Berytus 25: 177-181.

Makridy-Bey 1908 „La porte des sphinx à Euyuk. Fouilles du Musée Impérial Ottoman“, Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft 13: 1-29.

Miltner, F. – S. Kantar 1934 “İzmir’de Roma Devrine Ait Forumda Yapılan Hafriyat Hakkında Rapor”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi 2: 219-242.

Naumann, R. 1965 „Vorbericht über die Ausgrabungen zwischen Mese und Antiochus-Palast 1964 in Istanbul“, Istanbuler Mitteilungen 15: 135-148.

Naumann, R. 1966 „Der antike Rundbau beim Myrelaion und der Palast Romanos I. Lekapenos“, Istanbuler Mitteilungen 16: 199-216.

Naumann, R. 1967-I „Myrelaion (Istanbul), 1966“, Anatolian Studies 17: 30-31.

Naumann, R. 1967-II „Neue Beobachtungen am Theodosiusbogen und Forum Tauri in Istanbul“, Istanbuler Mitteilungen 26: 117-141.

Naumann, R. 1968 „Bemerkungen zu urartäischen Tempeln“, Istanbuler Mitteilungen 18: 45-57.

Naumann, R. – H. Belting 1966 Die Euphemiakirche am Hippodrom zu Istanbul und ihre Fresken. Istanbuler Forschungen 32, Berlin: 34 -44.

Naumann, R. – S. Kantar 1943 „İzmir’de Roma devrine ait iyon agorasında yapılan hafriyat hakkında ikinci ihzari rapor“, Belleten 7: 213-242.

Özgan, R. 1989 „1988 Knidos Kazıları Ön Raporu“, Kazı Sonuçları Toplantısı 11/II, Ankara: 170-171.

Özgen, E. – H. Tekin – B. Helwing 1996 „Oylum Höyük 1995 Kazıları“, Kazı Sonuçları Toplantısı 18/I, Ankara: 189-199.

Parzinger, H. – H. Schwarzberg 2005 Aşağı Pınar II. Die mittel- und spätneolithische Keramik. Archäologie in Eurasien, Band 18, Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 2, Mainz.

Posamentir, R. 2006 Istanbuler Mitteilungen 56 (erscheint demnächst) Puchstein, O. 1907 „Die Bauten von Boghaz-köi“, Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 35: 59-71.

Puchstein, O. – H. Kohl – D. Krencker 1912 Boghasköi. Die Bauwerke, Leipzig: 1-4.

Rumscheid, F. 1995 „Die Ornamentik des Apollon-Smintheus-Tempels in der Troas“, Istanbuler Mitteilungen 45: 25-55.

Schmidt, K. 2005 „Göbeklitepe Excavations 2004“, Kazı Sonuçları Toplantısı 27/II, Antalya: 343-352.

Schmidt, K. 2006 Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger. Die archäologischen Entdeckungen am Göbeklitepe, München.

Seeher, J. 1987 „Prähistorische Funde aus Gülpınar/Chryse. Neue Belege für einen vor-trojanischen Horizont an der Nordwestküste Kleinasiens“, Archäologischer Anzeiger 1987: 533-556.

Seeher, J. 1991 „Die Nekropole von Demircihüyük-Sarıket“, Istanbuler Mitteilungen 91: 97-119.

Seeher, J. 2000 Die bronzezeitliche Nekropole von Demircihüyük-Sarıket. Ausgrabungen des Deutschen Archäologischen Instituts in Zusammenarbeit mit dem Museum Bursa, 1990-1991, Istanbuler Forschungen 42, Tübingen.

Winckler, H. 1907 „Vorläufige Nachrichten über die Ausgrabungen in Boghaz-köi im Sommer 1907“, Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 35: 1-59.

Winckler, H. 1913 Nach Boghasköi! Ein nachgelassenes Fragment, Leipzig: 15-32.

Wilhelm, G. 2005 „ Ein ‚mittelloser Gelehrter’erforscht die Hethiterhauptstadt “, Alter Orient Aktuell 6: 24-26.