Salgın dönemi genel olarak tüm ulusal ve uluslararası örgütler için Genel Planlama hazırlıkları anlamında hayal kırıklığı oluşturdu. Hem ekonomik hem de salgının önlenmesi anlamında uluslararası örgütlerin ve ülkelerin sorunlar yaşadığı bir süreç gözlendi. Salgının yönetimi anlamında; en üst küresel kurum/ kuruluşlardan (Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, IMF vs.) başlayarak, devletler ve devlet denilen örgüt içindeki tüm yapıları değerlendirdiğimde, “Stratejik Yönetim” ve “Risk Yönetimi” başlıkları altında tanımlayabileceğim uygulamalar anlamında eksiklikleri olduğu anlaşılıyor. Bu çıkarımımı daha somutlaştırmak/anlamlandırmak için; ülkeler düzeyinde insan kaybı, işsizlik, ekonomik sorunlar ve kurum/kuruluşların uğradığı zararlarla ifade edilebilecek “parametrelere” bakmak yeterli olacaktır. Bu yazımda geçmişi ve mevcut durumu PESTEM başlığı altında irdeleyerek geçmişe dönük öneriler vermek istedim. PESTEM’in açılımı; P: Politik, E: Ekonomik, S: Sosyal, T: Teknolojik, E: Ekolojik, M: Management, şeklindedir. Bu harflerde amaca dönük farklı farklı dizilimler yapılabilir. Bu başlıklar altında hem uluslar arası hem de ülkeler düzeyinde değerlendirme yaptığımda, Politik, Ekonomik, Sosyal, Teknolojik, Ekolojik ve Yönetim anlamında geleceğe dönük önemli adımların atılması ve uygulamaların hayata geçirilmesi gerekiyor. Kısaca; Yönetim anlamında “Stratejik Yönetim” ve “Risk Yönetimi” anlamında uygulamaların hayata geçirilmesi gereği görülmektedir. Diğer taraftan Devletin yapılanması anlamında da “Sosyal Devlet” olabilme gerçeği de diğer bir önemli uygulama olacaktır. Diğer taraftan özellikle uzaktan yönetim ve eğitim konularına destek olacak teknolojiler ve de yazılımlar ile lojistik sektörünün daha önem kazanacağı anlaşılmaktadır.