ODYAN EFENDİ VE GİZLİ GÖREVİ: MİDHAT PAŞA’NIN TALİMATIYLA KANUN-İ ESASİ VE İSTANBUL KONFERANSI İÇİN PARİS VE LONDRA’DA DESTEK ARAYIŞI

Osmanlı-Türk anayasa tarihinin mihenk taşı olan Kanun-i Esasi, hem dâhili gelişmelerin bir sonucu hem de dış baskıya karşı düşünülen bir çözümdü. İlan edildiği zaman uluslararası boyutta beklenen tesiri sağlayamadı. Aksine İstanbul Konferansı’nın ilk gününde ilan edilen Kanun-i Esasi, konferanstaki temsilciler tarafından alelade bir gelişmeymiş gibi umursanmadı. Dönemin monarşik imparatorluklarından birinin anayasalı sürece adım atmasının önemi ve değeri layıkıyla anlatılmalı ve bu konudaki samimiyet garanti edilmeliydi. Ayrıca İstanbul Konferansı’nda Osmanlı Devleti’ne sunulan tekliflerin kabul edilemeyeceği ve bu tekliflerin doğuracağı müşkülat etraflıca açıklanmalı, Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın desteği elde edilmeliydi. Tüm bu sebeplerle Sadrazam Midhat Paşa, güvendiği dostlarından ve yakın çalışma arkadaşlarından olan Nafıa Müsteşarı ve danışmanı Odyan Efendi’yi özel ve gizli bir görevle Paris ve Londra’ya gönderdi.Bu çalışmada öncelikle Odyan Efendi’nin hayatına, seyahatine ve dönemin koşullarına değindikten sonra Osmanlı ve İngiliz kaynaklarının karşılıklı ve karşılaştırmalı analizi ile Odyan Efendi’nin Londra ve Paris görüşmelerine yer verilecektir. Böylece Osmanlı modernleşmesi sürecindeki bir kesitin Avrupa’daki yansımaları ile Osmanlı modernleşme çabalarına Büyük Güçlerin yaklaşımı ve tepkisi sergilenecektir.

Odian Efendi and his Secret Mission: Seeking Support in Paris and London for Kanun-i Esasi and Istanbul Conference by the Directive of Mithat Pasha

Kanun-i Esasi, the cornerstone of the Ottoman-Turkish constitutionalhistory, was both a result of internal developments and a solution to counterexternal pressure. When it was announced, it could not achieve the expectedinternational impact. On the contrary, Kanun-i Esasi, announced on the firstday of the Istanbul Conference, was ignored by the representatives at theconference as if it was an ordinary event. As one of the monarchies of the period stepped into the constitutional process, the importance and value ofthis process should be properly explained and the sincerity in this mattershould be guaranteed. The proposals submitted to the Ottoman State at theIstanbul Conference would not be accepted either. The difficulties caused bythese proposals should be explained in detail. The support of Britain andFrance against Russia should be obtained. For all these reasons, GrandVizier Mithat Pasha sent Undersecretary of Public Works and his adviserOdian Efendi, one of Mithat Pasha’s trusted friends and close colleagues, toParis and London on a special and secret mission. In this study, firstly, Odian Efendi’s life, his travel and the conditions of theperiod will be examined. Then, Odyan Efendi’s London and Paris meetingsare presented with an analysis of Ottoman and British sources. Thus, thereflections of these meetings as the facet of the process of Ottomanmodernization on European public and the approach and reaction of theGreat Powers to the Ottoman modernization efforts will be displayed.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ.DUİT): 58/44, 142/2.
Hariciye Nezareti Mektûbi Kalemi (DH.MKT): 684/75, 685/2, 821/29, 845/85.
Hariciye Nezareti Siyasi Kısım (HR-SYS): 1918/22.
Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO): 554/13, 554/28, 554/41, 554/42, 554/43, 554/44, 554/45, 525/11.
İrade Dâhiliye (İ.DH): 639/44426, 703/49222, 740/60559, 746/60996, 770/62694.
İrade Hariciye (İ.HR): 209/12079, 243/14465,
Mabeyn-i Hümayun İradeleri (MB.İ) 69/29,
Sadaret Divan Kalemi Evrakı (A.DVN): 159/92.
Şura-yı Devlet (ŞD)., 278/23.
Yıldız Esas Evrakı (YEE): 76/50, 78/55.
Yıldız Esas Evrakı Defterleri (Y.EE.d): 789.
Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ): 2/49.
Yıldız Perakende Evrakı Posta ve Telgraf (Y.PRK.PT): 3/19.
Yıldız Resmi Hususi Evrakı (Y.A.HUS): 166/19, 166/57.
1877 [C.1641] Turkey, No. 2 (1877). Correspondence Respecting the Conference at Constantinople and the Affairs of Turkey: 1876-1877.
1877 [C.1738] Turkey, No. 15 (1877). Further Correspondence Respecting the Affairs of Turkey.
1877 [C.1744] Turkey, No.19 (1877), Correspondence Respecting the Ottoman Loans.
Sabah: 23 Haziran 1876, 25 Haziran 1876, 19 Ağustos 1876, 30 Ağustos 1876, 31 Aralık 1876, 22 Ocak 1877, 20 Şubat 1877.
The Times: 14 January 1876, 27 December 1876, 1, 2, 3, 4, 5, 15, 16, 18, January 1877; 7, 12, 16 February 1877.
Ahmed Midhat Efendi, Zübdetü’l-Hakâyik, 93 Harbi’nin Arka Planı, Harbin Zuhûru Safahâtı ve Neticeleri Üzerine Diplomatik Yazışmalar, (haz. Ömer Fâruk Can), TTK Yayınları, Ankara 2015.
Akpınar, Mahmut, “Osmanlı Hariciyesinde Yaklaşık Kırk Yıl: Mahmud Esad Paşa (1837- 1895)” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı:5, (Bahar/2015), ss. 29-51.
Ali Haydar Mithat, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hatıralarım 1872-1946, Bengi Yayınları, İstanbul 2008.
Baykal, Bekir Sıtkı, “Midhat Paşa’nın Gizli Bir Siyasi Teşebbüsü”, III. Türk Tarih Kongresi, 15-20 Ekim 1943, TTK Basımevi, (Ankara 1948), ss. 470-477.
Beydilli, Kemal, “Sâdık Mehmed Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt:37, (2008), ss. 397- 399.
Dadyan, Saro, Osmanlı’da Ermeni Aristokrasisi, Everest Yayınları, İstanbul 2011, ss. 273-375.
Davison, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, (çev. Osman Akınhay), Agora Kitaplığı, İstanbul 2005.
Devereux, Robert, The First Ottoman Constitutional Period, A Study of the Midhat Constitution and Parliament, The Johns Hopkins Press, London 1963.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt:I, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt:VIII, TTK Yayınları, Ankara 2011.
Kayaoğlu, Taceddin, Osmanlı Hâriciyesinde Gayr-i Müslimler (1852-1925), TTK Yayınları, Ankara 2013.
Kayar-Malhasyan, Silvart, “Krikor Odyan”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Cilt II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, s. 379.
Kılıç, Musa, Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2009.
Mahmut Celâleddin Paşa, Mir’ât-ı Hakîkat, (haz. İsmet Miroğlu), Bereket Yayınevi, İstanbul 1983.
Malhut, Mustafa, I. Meşrutiyet’ten II. Meşrutiyet’e Osmanlı-İngiliz İlişkileri (1876-1914), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir 2019.
Mithat Paşa’nın Hatıraları, Hayatım İbret Olsun (Tabsıra-i İbret), Cilt:1, (yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu), Temel Yayınları, İstanbul 1997.
Oğuz, Ahmet, Birinci Meşrutiyet Kanun-i Esasi ve Meclis-i Mebusan, Grafiker Yayınları, Ankara 2010.
Ortaylı, İlber, “Midhat Paşa’nın Vilayet Yönetimindeki Kadroları ve Politikası”, Uluslararası Midhat Paşa Semineri, Bildiriler ve Tartışmalar, Edirne, 8-10 Mayıs 1984, TTK Basımevi, (Ankara 1986), s. 227, ss. 227-233.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
Şimşir, Bilâl N., Rumeli’den Türk Göçleri, Cilt:II, TTK Yayınları, Ankara 1989.
Tunaya, Tarık Zafer, “1876 Kanun-ı Esasîsi ve Türkiye’de Anayasa Geleneği”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:1, İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 27-39.
Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987.
Wirthwein, Walter G., Britain and the Balkan Crisis, 1875-1878, Columbia University Press, New York 1935.