GEÇ DÖNEM OSMANLI BAHRİYESİNDE İSTİHDAM EDİLENGAYRİMÜSLİMLER HAKKINDA BAZI TESPİTLER (1850-1918)

İstanbul’un fethiyle birlikte bir imparatorluk hüviyetine sahip olan Osmanlı Devleti, farklı etnik kökene ve inanç gruplarına sahip tebaasını uzmanlıklarına göre bürokraside istihdam etmiştir. Gerçi bu hak, kanunen Islahat Fermanı (1856) ile verilmişse de bu tarihten önce de gayrimüslimler devletin çeşitli kademelerinde görev yapıyorlardı. Bu makale hususiyle bahriyede ıslahat hareketlerinin ve modernleşmenin gündeme geldiği XIX. yüzyılın ortasından imparatorluğun sonuna kadar olan süreçte Osmanlı tebaasından olan gayrimüslimlerin istihdamı meselesini tartışmaktadır. Bunların Bahriye Nezareti’nin hangi kademelerinde görevlendirildiklerini, eğitim durumlarını, uzmanlık alanları gibi konuları arşiv belgeleri ışığında incelemektedir. Böylelikle askerî bir kurumda personel istihdamı uygulamaları içerisinde gayrimüslim tebaanın konumunun açıklığa kavuşturması hedeflenmektedir.

Some Findings about Non-Muslims Employed in the Late Ottoman Navy (1850-1918)

Having an imperial identity with the conquest of Constantinople, OttomanEmpire employed its subjects with different ethnic origins and beliefs in thebureaucracy on the basis of their areas of expertise. Even though this rightwas legally granted with the Hatt-ı Hümayun of 1856, non-Muslims wereactually working at several parts of the state administration before that date.This article examines the problem of the employment of non-Muslimsduring the process of the modernization and the reforms in the navy fromthe mid-19th century until the end of the empire. It examines the issues suchas the levels of employment among non-Muslims in the Ministry of Navy,their educational status and their areas of expertise on the basis of archival documents. Through this way, it tries to reveal the position of non-Muslimswithin the practices of employment in a military institution.

PDF

___

1.1. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) A. MKT.MHM. (Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı): 121/80.
A.MKT.NZD. (Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı): 247/6.
BEO (Bâb-ı Âli Evrak Odası): 76/5644; 552/41331.
C.BH. (Cevdet, Bahriye): 241/11185.
DH.SAİD.d. (Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl İdaresi Defterleri) 75/141.
HR.SFR.3. (Hariciye Nezareti Londra Sefareti Evrakı): 673/4.
İ.AS. (İrade Askerî): 105/13.
İ.BH. (İrade Bahriye): 9/2.
İ.DH. (İrade Dâhiliye): 898/71435; 1071/84008; 1258/98753.
İ.HR. (İrade Hariciye): 224/13113.
İ.HUS. (İrade Hususi): 33/55.
İ.TAL. (İrade Taltifat): 11/24; 17/9; 37/29; 45/30; 49/33; 115/69; 253/94; 275/3.
MB.İ. (Mabeyn-i Hümayun Evrakı, İradeler): 89/6; 108/127.
Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat): 63/80; 84/8; 143/54.
1.2. Deniz Tarihi Arşivi (DTA) BH.SAİD. (Bahriye Sicill-i Ahvâl İdaresi Evrakı): Kutu ve Gömlek Nu: 18920/16, 18951/7, 18957/35.
BN (Bahriye Nezareti Evrakı): Kutu ve Gömlek Nu: 24/344, 101/2231, 568/2429, 646/25739. Evrak Kalemi: Defter Nu: 310.
MB.d. (Meclis-i Bahriye Defterleri): Defter Nu: 4, 5, 28, 38-39, 41, 43, 65, 76, 78.
MBN (Mülga Bahriye Nezareti): Kutu Nu: 2122; Kutu Nu: 1267.
MKT. (Bahriye Mektubî Kalemi): Defter Nu: 1A, 921, 949, 1116; 210/24.
ŞUB.d. (Şûra-yı Bahriye Defterleri): Defter Nu: 284, 295, 331, 372, 386, 400, 402, 405, 414, 524.
TRS.d (Tersâne-i Âmire Defterleri): Defter Nu: 1667.
Umumi Evrak (Kutu ve Gömlek Nu): 76/98, 132/30.
YKL.d (Yoklama Defterleri): Defter Nu: 4014-4019, 4021-4023, 4025-4026, 4033, 4036, 4050, 4075, 4126, 4273.
Bali, Rıfat N., Sarayın ve Cumhuriyet’in Dişçibaşısı Sami Günzberg, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
Bali, Rıfat N., Sarayın ve Cumhuriyet’in Dişçibaşısı Sami Günzberg, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
Bali, Rıfat N., Toplu Makaleler I: Tarihin Ufak Bir Dipnotu: Azınlıklar, “İstanbul Musevi Etibba Cemiyeti Nizamnamesi: Osmanlı Tıp Dernekleri Tarihçesine Katkı”, Libra Yayınları, İstanbul 2013, s. 19-28.
Bostan, İdris, “Osmanlı Bahriyesinde Sağlık Hizmetleri”, Osmanlılarda Sağlık, Editör: Çoşkun Yılmaz-Necdet Yılmaz, Biofarma, İstanbul 2006, s. 111-115.
Bostan, İdris, XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK Yayınları, Anlara 1992.
Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), TTK Yayınları, Ankara 1989.
Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, 2. Baskı, Risale Yayınları, İstanbul 1996.
Galanti, Avram, Türkler ve Yahudiler, (Türkçeleştirilmiş Üçüncü Baskı), Gözlem Yayıncılık, İstanbul 1995.
Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789- 1867), 2. Baskı, TTK Basımevi, Ankara 2001.
Gencer, Ali İhsan, “Harp Gemilerine Papaz Tayini Meselesi”, Türk Denizcilik Tarihi Araştırmaları, Türkiye Denizcilik Sendikası Yayınları, İstanbul 1986, s. 86-101.
Güllü, Ramazan Erhan, Türkiye’de Gayrimüslimlerin Yönetimi –Osmanlı’dan Cumhuriyet’e-, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2018.
Gülsoy, Ufuk, Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni, Simurg Yayıncılık, İstanbul 2000.
Kırmızı, Abdülhamit, “II. Abdülhamid’in Hıristiyan Memurları, Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi”, TBMM Milli Saraylar Yayınları, İstanbul 2017, 654-664.
Komatsu, Kaori, “1896’da Osmanlı Bahriyesi’nde Yabancılar ve Gayri Müslimler”, Tarih ve Toplum, cilt 25, sayı 139, 1995, s. 16-22.
Safvet, “1205’te Donanmamız”, Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası, 1 Teşrin-i evvel 1329, cilt 4, sayı 22, s. 1370-1377.
Süleyman Nutki, Ertuğrul Firkateyni Faciası, Matbaa-i Bahriye, [İstanbul], 1327.
Süleyman Nutki Bey’in Hatıraları, (Haz. Nurcan Bal), İstanbul Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul 2003.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1948.
Kasap, Sevilay, Osmanlı Merkez Bürokrasisinde Gayrimüslimlerin İstihdamı (1839-1876), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011.
Kırmızı, Abdülhamit, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Osmanlı Bürokrasisinde Gayrimüslimler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1998.
Korkmaz, Mehmet, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2018.
Bahriye Salnamesi 1331-1332, Yirminci Tab’, Bahriye Matbaası, İstanbul, Sene 1331.
Bahriye Salnamesi, 18. Tertip, Matbaa-i Bahriye, sene 1328.
Bahriye Salnamesi, Üçüncü Def’a, Matbaa-i Bahriye, Sene 1320.
Ceride-i Bahriye, sayı 80, (9 Haziran 1308).
Ceride-i Bahriye, sayı 82, (7 Temmuz 1308).
Ceride-i Bahriye, sayı 83, (21 Temmuz 1308).
Ceride-i Bahriye, sayı 89, (13 Teşrin-i evvel 1308).
Ceride-i Bahriye, sayı 128, (12 Nisan 1310).
Ceride-i Bahriye, sayı 260, (4 Mayıs 1315).
İkdam, 8 Mart 1901.
Salname-i Bahrî, Birinci Def’a, Matbaa-i Bahriye, Sene 1307.
Salnâme-i Bahrî, Üçüncü Def’a, Matbaa-i Bahriye, Sene 1310.
Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Matbaa-i Âmire, Sene 1316.