BESİM ATALAY’IN TÜRK BÜYÜKLERİ VEYA TÜRK ADLARI İSİMLİ ESERİNİN SOYADI KANUNU UYGULAMASINDAKİ ROLÜ

Bu makalede Besim Atalay’ın kaleme aldığı Türk Büyükleri veya Türk Adlarıisimli eserin Türkiye Cumhuriyeti’nin gerçekleştirdiği Soyadı Kanunu uygulamalarındaki rolü ele alınacaktır.Eserin müellifi olan Atalay, son devir Osmanlı aydınları arasında olup Türkçülük akımının içindedir. 1910-1920 yılları arasında muallimlik ve maarif müdürlüğü görevlerinde bulunmuş, ilk TBMM’ye 20 Nisan 1920’de girmiş, 1946’ya kadar milletvekilliği yapmıştır. Bu süreç içinde Atatürk’e ve inkılaplara tam bir bağlılık göstermiş olan Atalay’ın özellikle dil çalışmalarıyla dilde sadeleşme hareketinin aktif bir biçimde içinde olduğu görülmektedir. Cumhuriyet’in Türk toplumunu Batılılaştırma projesi içinde değerlendirilebilecek olan soyadı kanunu uygulamalarında da Atalay’ın önemli bir görev aldığı görülmektedir. Bir yanda Batı dünyasına uymayı hedefleyen bu uygulamanın, alınan soyadların Türkçe olmasını teşvik etmesi yönüyle milliyetçilikle de güçlü bir bağlantısı vardır. Bu noktada Atalay’ın ilk kez TBMM tarafından 1923’te basılan kitabının 1935 ve 1936 yılında yine devlet tarafından bastırıldığı, Dahiliye Vekâleti'nin emriyle yurt sathındaki tüm gazetelerde bu kitaptaki isimlerin liste hâlinde yayımlandığı görülmektedir. Yine bu kitabı büyük ölçüde taklit eden bazı yayınların da yapıldığı dikkat çekmektedir. Bunların dışında Atalay’ın kitabında önemli ideolojik değişiklikler yapması da ilginçtir. Saltanat, padişah gibi kelimeler metinden tamamen çıkarılmış, kitap yeni siyasi ortama uygun hâle getirilmiştir.

The Role of Besim Atalay’s Work “Turkish Elders or Turkish Surnames” in the Surname Law Practices

In this article the role of Besim Atalay’s work “Turkish Elders or TurkishSurnames” in the Surname Law practices of Turkish Republic will bediscussed. Atalay, the author of the work was among the Ottoman intellectuals of thelast period, and he was in Turkism movement. In the 1910-1920 period, heworked as a teacher and director of education, entered the first GrandNational Assembly of Turkey in April 1920, and served as a deputy until1946. Within this process, it is seen that Atalay showed a full devotion toAtatürk and his reforms and actively involved in the simplificationmovement of Turkish language especially with his studies on language. Healso had an important role in surname law practices, which can be evaluatedwithin the project of Westernizing new Republic’s Turkish society. Thispractice which aims to conform to the Western world, had a strong relationwith nationalist ideology since it encouraged Turkish surnames to be taken.At this point, Atalay’s book, which was published firstly by the TurkishGrand National Assembly in 1923, was published again by the state in 1935and 1936, and also upon the order of the Ministry of Internal Affairs thenames in this book were came out as a list in all newspapers across thecountry. It is also noteworthy that there were some other publications,which imitated his book to a large extent. Apart from these, it is interestingthat Atalay made some important ideological changes in his book. Manywords such as sultanate and sultan were completely removed from his textand by doing so his book was adapted to a new political environment.

PDF

___

Akşam (1934)
Anadolu (1938)
Haber (1934)
Hakimiyet-i Milliye (1934)
Halkın Sesi (1934)
İzmir Postası (1934)
Kurun (1934)
Savaş (1934)
Son Posta (1934)
Tasviri Efkâr (1942)
Türk Sözü (1934)
Ulus (1934)
Yeni Asır (1934)
Arai, Masami, Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, (çev. Tansel Demirel), İstanbul 1994.
Arzık, Nimet, Tek At Tek Mızrak Anılar-2, İstanbul 1984.
Aslan, Demo Ahmet, “Modern Türkiye’de Ulusal Kimliğin İnşasında Soyadı Kanununun Rolü”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2/3 (Bahar 2006), ss. 155-172.
Atabay, Mithat, “Soyadı Kanunu ve Bu Konuda Yapılan Tartışmalar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 42 (2005), ss. 231-248.
Atalay, [Besim], Türk Büyükleri veya Türk Adları, TBMM Hükümeti Maarif Vekâleti Neşriyatı, İstanbul 1339 [1923].
Atalay, B[esim]., Türk Büyükleri veya Türk Adları, Devlet Basımevi, İstanbul 1935.
Atalay, Besim, Türk Adları, Jandarma Genel Komutanlığı Matbaası, Ankara 1936.
Atalay, B[esim]., Türk Dil Kurumu Hakkında Raporum, İstanbul 1960.
Atalay, B[esim]., “Müellifin Hayatı”, Türk Dili ile İbadet, İstanbul 1961, ss. 129-135.
Avşar, Zakir, Ayşe Elif Emre Kaya, “Cumhuriyet Türkiyesi’nin Halkçılık Uygulamaları: Soyadı Kanunu Örneği”, Turkish Studies, 8/5 (Spring 2013), ss. 73-90.
Baltacıoğlu, İsmail Hakkı, “Besim Atalay ile Görüştüm”, Dergâh, XIX/223 (2Eylül 2008 [ 11943]), ss. 20-21.
Besim Atalay, “Türk Büyükleri veyâhûd Türk Adları”, Türk Yurdu, cilt: 13, sayı: 17 (11 Teşrin-i Evvel 1333), ss. 3601-3603.
Besim Atalay, “Türk Büyükleri veyâhûd Türk Adları”, Türk Yurdu, cilt: 13, sayı: 18 (25 Teşrin-i Evvel 1333), ss. 3624-3626.
Besim Atalay, “Türk Büyükleri veyâhûd Türk Adları”, Türk Yurdu, cilt: 13, sayı: 20 (22 Teşrin-i Sani 1333), ss. 3658-3659.
Besim Atalay, “Türk Büyükleri veyâhûd Türk Adları”, Türk Yurdu, cilt: 13, sayı: 21 (6 Kanun-ı Evvel 1333), ss. 3648-3653.
Besim Atalay, “Türk Büyükleri veyâhûd Türk Adları”, Türk Yurdu, cilt: 14, sayı: 2, (16 Kanun-ı sani 1334), ss. 4029-4033.
Birinci, Ali, “Besim Atalay’ın Hayatı ve Eserleri”, Türk Yurdu, 32/295 (Mart 2012), ss. 52- 62.
Bozyiğit, A. Esat, Türk Adbilimi Bibliyografyası, Ankara 1995.
Çelik, Kenan, Hâkimiyet-i Milliye ve İkdam Gazetelerinde Hilafet Tartışmaları (1919-1924 Arası), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2019.
Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, III, Ankara 1995.
Ergun, Saadettin Nüzhet, Türk Şairleri, 2, İstanbul [ty].
Ertan, Timuçin, “Cumhuriyet Kimliği Tartışmasının Bir Boyutu: Soyadı Kanunu”, Kebikeç, 10 (2000), ss. 255-272.
Fındıkoğlu Ziyaeddin Fahri, Ziya Gökalp ve Aile Adlarımız, İstanbul 1942.
Gülensoy, Tuncer, Paki Küçüker, Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, İstanbul 2015.
Gürsoy Naskali, Emine, Cumhuriyet Tarihi Soyadı Hikâyeleri, İstanbul 2013.
Hüseyin Namık [Orkun], “Türk Büyükleri veya Türk Adları”, Millî Mecmua, 1/12 (Nisan 1924), ss. 191-192.
Karayaman, Mehmet, Uşak’ta Kuvâ-yı Milliye, İzmir 2009.
Köyer, Ahmet, “Münevverler Soyadı İşinde Rehberliğiniz Lazım”, Ülkü, 7/38 (Nisan 1936), ss. 81-82.
Ölmez, Mehmet, “Dil Devrimi Sonrası Ad ve Soyadlarımız”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, 24/II (2000), ss. 107-117.
Özalp, Kazım, Teoman Özalp, Atatürk’ten Anılar, İstanbul [ty].
Özel, Sevgi, Besim Atalay, Ankara1983.
Sakaoğlu, Saim, “Türkçede Soyadları”, Atatürk Ü. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Ahmet Caferoğlu Özel Sayısı Fasikül: 2, 11 (1979), ss. 375-421.
Sakaoğlu, Saim, Türk Ad Bilimi I Giriş, Ankara 2001.
Sarısaman, Sadık, I. Dönem T.B.M.M.’nde Kütahya Mebusu Besim Atalay Bey’in Faaliyetleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1990.
Şahin, İbrahim, Adbilim (Çerçeve, Terim, Yöntem ve Sınıflandırmalarıyla), Ankara 2016.
Tuncer, Hüseyin, Türk Yurdu Üzerine Bir İnceleme, Ankara 1990.
Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), İstanbul 2015.
Türköz, Meltem, Naming and Nation-building in Turkey -The 1934 Surname Law-, New York 2018.
Ülkütaşır, M. Şakir, “Besim Atalay (1882-7. XI. 1975)”, Türk Kültürü, IV/38 (1965), ss. 94- 96.
Ünver, Fatma, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridelerinde (1920-1924) Saltanat ve Hilafet Aleyhinde Düşünce ve Görüşler, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir 2012.
Yılmaz, Zehra, Atatürk’ün Sosyal Değişim Politikaları İçerisinde “Soyadı Kanunu” ve Yankıları, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir 2016.
Ziya Gökalp, Makaleler, IX, haz. Şevket Beysanoğlu, İstanbul 1980.
Ziyaeddin Fahri, “Soyadı Meselesi-1”, Tasviri Efkâr, 7 Ağustos 1942.
Ziyaeddin Fahri, “Soyadı Meselesi-2”, Tasviri Efkâr, 19 Eylül 1942.
Ziyaeddin Fahri, “Soyadı Meselesi-3”, Tasviri Efkâr, 28 Eylül 1942.
Ziyaeddin Fahri, “Soyadı Meselesi-2”, Tasviri Efkâr, 23 İlkteşrin 1942.
http://www.usakport.com/yasam/usakta-sehit-anne-ve-kizin-mezarlarinin-hali-yureksizlatiyor-h3187.html (Erişim tarihi: 22.12.2019)