Metinsiz Geri Çevirilerin Yan Metin Çevirisinde Çeviri Kararları ve Yöntemleri

Bu makale The Grande Turke Süleyman the Magnificent, Sultan of the Ottomans adlı metnin metinsiz geri çevirilerine ilişkin bir örnek durum çalışması aracılığıyla bir metnin kendi kültürüne geri dönmesini sağlayan bu tür çeviride çevirmenlerin ve editörlerin çeşitlilik gösteren çeviri kararlarını mercek altına almayı amaçlamaktadır. Çalışma ayrıca, özellikle yan metin çevirisinden hareketle, söz konusu metinlerde yerlileştirme ve yabancılaştırma çeviri yöntemleri arasındaki ayrımın nasıl çeşitlilik gösterebileceğini incelemeye çalışmaktadır. Vigo üniversitesindeki bir grup araştırmacı tarafından kavramsallaştırılan, Yuste Frías (2012, 2015) tarafından geliştirilen ve Çeviribilim araştırmalarında halihazırda zaten bir süredir kullanılmakta olan “yan metin çevirisi” (paratranslation), çeviri yöntemlerini yeniden ele almaya ve çeviri kararlarının nasıl çeşitlenebileceğini yeniden vurgulamaya imkân sunması bakımından dikkate değer bir araştırma alanıdır. Çalışmanın odağında yer alan kaynak metin Osmanlı İmparatorluğu’nun onuncu Sultanı olan Süleyman’ın hayatını doğumundan ölümüne kadar detaylı olarak ele alması nedeniyle Türk tarihi ve kültüründe önemli bir yere sahiptir. Metin İngiliz yazar Fairfax Downey (1893-1990) tarafından 1929 yılında yazılmış olup farklı çevirmenler tarafından üç defa Türkçeye çevrilmiştir. Çalışma kapsamında, kaynak metin ile çok fazla yan metinsel unsur eklemesi barındıran ve özel bir geri çeviri türü olarak bilinen metinsiz geri çeviriler, yan metin çevirisi bağlamında karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışma bulguları söz konusu kaynak metnin ülkesine yaptığı geri dönüşlerinde uygulanan yan metin çevirilerinin metinsiz geri çevirilerde farklı çeviri eyleyicilerinin yazarsal (authorial) ve müdahaleci çeviri kararlarını saptayabilmeye olanak verdiğini göstermiştir. Ayrıca bu çalışma farklı bir çeviri yöntemi olarak “yeniden yerlileştirmenin” metinsiz geri çeviri gibi farklı çeviri uygulamalarında kullanabileceğine tanıklık etmiştir.

Translation Decisions and Methods in Paratranslation of Textless Back Translations

This article intends to scrutinize various translation decisions of translators and editors in translating a text back to its culture through a case study of textless back translations of The Grande Turke Süleyman the Magnificent, Sultan of the Ottomans. It also makes an attempt to explore how the traditional distinction between domestication and foreignization translation methods might vary in these texts with a special reference to paratranslation. Paratranslation, coined as a term by a Translation and Paratranslation (T&P) research group at the University of Vigo, developed by Yuste Frías (2012, 2015) and already used in the research of translation studies for a while, is worthy of special attention for it enables to re-evaluate translation methods and re-emphasize how translation decisions might become diversified. The source text at the focal point of the study is considered to have a crucial place in Turkish history and culture for it narrates the tenth Sultan of the Ottoman Empire, Süleyman’s life from birth to death in detail. It was written by the English writer Fairfax Downey (1893-1990) in 1929 and translated into Turkish three times by different translators. The source text and textless back translations, known as a specific kind of back translation, have been analyzed comparatively in terms of paratranslation within the scope of this study since the texts included the addition of abundant paratextual elements. The findings have shown that paratranslations employed in the source texts’ repatriations allow to pinpoint different translation agents’ authorial or interventionist decisions in textless back translations. Additionally, the present study has witnessed that “re-domestication” as a more distinct translation method might be employed in different cases of translation such as textless back translations.

Keywords:

paratranslation, textless back translation, translation decisions, translation methods re-domestication,

PDF

___

Avşaroğlu, M. & Karadağ, A. B. (2018, December). Tarihsel romanların (geri) çevirileri üzerine betimleyici bir çalışma. Talk presented at 2018 V. Yıldız social sciences congress, İstanbul, Turkey.
Avşaroğlu, M. & Karadağ, A. B. (2019). “Foreign language creation” and “textless back translation”: A case study on Turkish translations of Jason Goodwin’s Ottoman-themed works written in English. Advances in Language and Literary Studies, 10(5), 107-119.
Baydere, M. (2018). Geri çevirilerde çevirmenin izini sürmek. In S. Taş (Ed.), Çeviribilimde güncel tartışmalardan kavramsal sorgulamalara (pp. 317-347). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
Birkan Baydan, E. (2015). Ideological encounters: Islamist retranslations of the western classics. In Ş. Tahir Gürçağlar, S. Paker & J. Milton (Eds), Tradition, tension and translation in Turkey (pp. 233-253). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
Calle-Gruber, M. & Zawisza, E. (Eds.). (2000). Paratextes. Études au bord du texte. Paris: L’Harmattan.
Deane-Cox, S. (2014). Retranslation. Translation, literature and reinterpretation. London: Bloomsbury.
Downey, F. (1929). The Grande Turke. Süleyman the magnificent, Sultan of the Ottomans. New York: Minton, Balch and Company.
Downey, F. (1930). Soliman le magnifique (S. M. Guillemin, Trans.). Paris: Payot.
Downey, F. (1936). Muhteşem Süleyman (A. Kemali, Trans.). İstanbul: İstanbul Halk Basımevi.
Downey, F. (1950). Kanuni Sultan Süleyman (E. B. Koryürek, Trans.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Downey, F. (2016). Hürrem. Moskof cariyesi Hürrem (M. Güney, Trans.). İstanbul: Nokta Yayınları.
Garrido X. M. (2011). The paratranslation of the works of Primo Levi. In F. M. Federici (Ed.), Translating dialects and languages of minorities (pp. 65-88). Bern: Peter Lang.
Genette, G. (1997). Paratexts. Thresholds of interpretation (J. E. Lewin, Trans.). New York: Cambridge University Press.
Gökduman, U. C. (2018). ‘Yabancı dil yaratımı’ ve ‘kökensiz geri çeviri’ kavramları üzerinden bir çeviriyi okumak. In S. Taş (Ed.), Çeviribilimde güncel tartışmalardan kavramsal sorgulamalara (pp. 347- 376). İstanbul: Hiperlink Yayınları. Guo, T. (2017). On foreign language creation and rootless back translation - A case study of Snow Flower and the Secret Fan. Journal of Literature and Art Studies, 7(10), 1354-1364.
Hermans, T. (1996). The translator’s voice in translated narrative. Target, 8(1), 23-24.
Hosseini Baghanam, R. (2019). At the crossroads of translation and history-writing: Büyük İran tarihi as a case of writing history through translation. TransLogos, 2(1), 19-46.
Karadağ, A. B. (2019). Çeviri yoluyla geçmiş, şimdi ve gelecek arasında köprüler kurmak. In S. Taş (Ed.), Çeviribilimde araştırmalar (pp. 31-59). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
Klaudy, K. & Heltai, P. (2020). Re-domestication, repatriation, and additional domestication, in cultural back-translation. Across Languages and Cultures, 21(1), 43-65.
Koskinen, K. (2012). Domestication, foreignization and the modulation of affect. In H. Kemppanen, M. Jänis & A. Belikova (Eds.), Domestication and foreignization in translation studies (pp. 13-32). Berlin: Frank and Timme Verlag.
Koster, C. (2002). The translator in between texts: On the textual presence of the translator as an issue in the methodology of comparative translation description. In A. Riccardi (Ed.), Translation studies. Perspectives on an emerging discipline (pp. 24-37). Cambridge: Cambridge University Press.
Lefevere, A. (1992). Translation, rewriting, and the manipulation of literary fame. London, New York: Routledge.
Munday, J. (2008). Introducing translation studies: Theories and applications. London, New York: Routledge.
Nord, C. (2012). Paratranslation – A new paradigm or a re-invented wheel? Perspectives Studies in Translation Theory and Practice, 20(4), 399-409.
Öztürk Baydere, H. (2019). Geçmişin çeviri yoluyla anlatısında güç mücadeleleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 401-412.
Paloposki, O. & Koskinen, K. (2010). Reprocessing texts: The fine line between retranslating and revising. Across Languages and Cultures, 11(1), 29-49.
Pellatt, V. (2013). Packaging the product: A case study of verbal and non-verbal paratext in Chinese-English translation. JoSTrans - The Journal of Specialised Translation, 20, 86-106.
Tahir Gürçağlar, Ş. (2008). Retranslation. In M. Baker & G. Saldanha (Eds.), Routledge encyclopedia of translation studies (pp. 232-236). London, New York: Routledge.
Tahir Gürçağlar, Ş. (2013). Agency in allographic prefaces to translated books: An initial exploration of the Turkish context. In H. Jansen & A., Wegener (Eds.), Authorial and editorial voices in translation (pp. 89-108). Montréal (Québec): Éditions québécoises de l’œuvre.
Taş, S. (2018). Going beyond the paratextual presence: Translators’ different roles in target texts. International Journal of Language Academy, 6(1), 148-160.
Taş, S. (2019). Çeviribilimde ikili karşıtlıkları yeniden değerlendirmek: Çevirmenin “görünürlüğü”/ “görünmezliği” ve “yerlileştirme”/ “yabancılaştırma”. Tarih Okulu Dergisi, 38, 94-121.
Tu, Q. & Li, C. (2017). A review on textless back translation of China-themed works written in English. Studies in Literature and Language, 14(1), 1-7.
Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility: A history of translation. London, New York: Routledge.
Yuste Frias, J. (2012). Paratextual elements in translation: Paratranslating titles in children’s lite-rature. In A. Gil-Bajardí, P. Orero & S. Rovira-Esteva (Eds.), Translation peripheries. Paratextual elements in translation (pp. 117-134). Berlin: Peter Lang.
Yuste Frias, J. (2015). Paratranslation: Translating in the margin, marginal translation. DELTA [online], 31, 317-347. Retrieved from http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0102-44502015000300013&script=sci_abstract.