ĠSKENDERUN VAKIFLARI

19. yüzyıla kadar, tam anlamıyla ĢehirleĢemeyen Ġskenderun‘da, tespitlerimize göre o döneme kadar herhangi bir vakıf bulunmamaktaydı. 17. yüzyılda Ġskenderun‘a gelen Evliya Çelebi, burada cami ve hamam bulunmayıĢını hayretle ifade ederken, daha ziyade Avrupalı tüccarlara hizmet eden meyhanelerin olduğundan bahseder. Ancak Ġskenderun, 19. yüzyılda dikkate değer bir Ģekilde büyümeye baĢlamıĢtır. Bu durum bölgedeki vakıf kurumlarına olan ihtiyacı nüfusun artıĢına paralel bir Ģekilde artırmıĢtır. Ġskenderun‘da Osmanlı‘dan Cumhuriyet‘e tespit edebildiğimiz kadarıyla 20 vakıf kurulmuĢtur. Bu vakıfların 8‘i Osmanlı Devleti döneminde tesis edilmiĢken, 12‘si Fransız iĢgali sırasında kurulmuĢtur. Osmanlı döneminde kurulanlardan üçü cami, biri medrese, biri ise tekke vakfıdır. Osmanlı hâkimiyetinde kurulan diğer vakıflar ise herhangi bir kurumu ihya etmekten ziyade, fakirlere hizmet verme gibi hayır iĢlerine adanmıĢlardı. Fransız iĢgali sırasında kurulanlar, gelirleri daha ziyade yemek dağıtımı gibi hayır iĢlerine sarf edilen vakıflardı. Bu dönemde kurulan vakıfların üçü Alevi vakfı olarak tesis edilmiĢtir. Vakıfların büyük çoğunluğu Hatay‘ın 23 Haziran 1939 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti‘ne katılmasından sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından idare edilmeye baĢlanmıĢtır.

WAQFS OF ALEXANDRETTA

Until the 19th century, there was no waqf in Ġskenderun (Alexandretta), which could not be fully, urbanized, according to our findings. Evliya Celebi, who came to Ġskenderun in the 17th century, astonished that there were no mosques and baths here, but rather mentions that there are taverns serving European merchants. However, Alexandretta started to grow significantly in the 19th century. This situation increased the need for foundation institutions in the region in parallel with the increase in the population. As far as we can determine from the Ottoman Empire to the Republic, 20 waqfs were established in Alexandretta. While some of these waqfs were established during the Ottoman Empire, some were established during the French occupation. Three of the ones founded in the Ottoman period are mosques, one is madrasa and one is a tekke waqf. Other waqfs established under Ottoman rule were devoted to charitable works such as serving the poor rather than reviving any institution. The waqfs established during the French invasion were waqfs that spent more on charities such as food distribution. Three of the waqfs established during this period were established as Alawi waqfs. The vast majority of waqfs after you join the Republic of Turkey‘s Hatay on June 23, 1939 began to be governed by the Directorate General of Foundations.

PDF

___

Akbulut, Uğur (2014). ―Sultan II. Abdülhamid Döneminde Nusayrîleri SünnileĢtirme Çabaları‖. Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu 20-21 ġubat 2014 Selanik Bildiriler Kitabı, 1. Cilt, Ankara Türk Tarih Kurum Yayınları, s. 95-110.
Bilgili, Ali Sinan, Selahattin Tozlu, Uğur Akbulut, Naim Ürkmez (2010). Osmanlı ArĢiv Belgelerinde Nusayriler ve Nusayrilik. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
Çakar, Enver (2002). ―Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı Ġmparatoruğu‘nun Ġdarî Taksimatı‖. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12/1, s. 261-282.
Çakar, Enver (2003a). ―XVI. Yüzyılda ġam Beylerbeyiliğinin Ġdari Taksimatı‖. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1, s. 351- 374.
Çakar, Enver (2003b). XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566). Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta doğu AraĢtırmaları Merkezi Yayınları.
Çakar, Enver (2006). 17. Yüzyılda Haleb Eyaleti ve Türkmenleri. Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta doğu AraĢtırmaları Merkezi Yayınları.
Dağlı, Ġlknur (2014). 109 Numaralı Üzeyr (Özer) Sancağı Tapu Tahrir Defterinin Transkiripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
Evliya Çelebi b. DerviĢ Mehemmed Zılli (1999). Seyahatname. C. 3, (Haz: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Halaçoğlu, Yusuf (1996). ―Fırka-i Islâhiyye‖. Diyanet Ġslam Ansiklopedisi, XIII, Ġstanbul, s. 35-37.
Kılıç, Orhan (1997). 18. Yüzyılın Ġlk Yarısında Osmanlı Devleti‘nin Ġdarî Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ. Eldem, Ethem vd. (2003). Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep,
Ġzmir ve Ġstanbul. Çev: Sermet Yalçın, Ġstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
ġancı, Fuat (2006). Hatay Ġlinde Türk Mimarisi I. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi. Tozlu, Selahattin (2010). ―Osmanlı ArĢiv Belgelerinde Antakya ve
Ġskenderun Nusayrîleri (19. Yüzyıl)‖. Türk Kültürü ve Hacı BektaĢ Veli AraĢtırma Dergisi, 54, s. 79-110.
Türkmen, A. Faik (1937). Mufassal Hatay Tarihi. C. 2, Ġstanbul: Reklam Basımevi.
Uğuz, Sacit (2019). Tarihte Nusayrîler. Ġstanbul: Ġdeal Kültür Yayıncılık.
Ürkmez, Naim, Aydın Efe (2010). ―Osmanlı ArĢiv Belgelerinde Nusayrilere Ait Genel Bilgiler‖. Türk Kültürü ve Hacı BektaĢ Veli AraĢtırma Dergisi, 54, s. 127-134.
Ürkmez, Naim (2012). Tanzimat‘tan I. Dünya SavaĢı‘na Ġskenderun. Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Ürkmez, Naim (2016). ―Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti‘nde Kaza Yönetimi (Belen Örneği). Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, 9/42, s. 815-830.
Ġnternet Kaynakları
http://www.mehmetcik.org.tr/haber/saime-zuhran-cezmatiyi-rahmetleaniyoruz-535 (eriĢim tarihi 3.2.2020)
https://www.mehmetcik.org.tr/haber/mehmet-adnan-cezmatiyi-rahmetleaniyoruz (eriĢim tarihi 3.2.2020)
ArĢivler
BaĢkanlık Osmanlı ArĢivi (BOA)
BOA, BEO (Bâb-ı Âlî Evrak Odası Evrakı), 1850-138707.
BOA, EV. EMH, 46-122.
BOA, EV. MH (Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti Muhasebe Kalemi Evrakı), 244- 144; BOA. EV. MH. 244-145; BOA, EV. MH, 244-146; BOA, EV. MH, 1230 -137.
BOA. EV. MKT (Evkâf-ı Hümâyun Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı), 318- 54; BOA, EV. MKT, 441-62; BOA, EV. MKT. 439-110; BOA. EV. MKT, 449-42; BOA, EV. MKT, 450-148; BOA, EV. MKT, 591-89;
BOA, EV. MKT. 597-63; BOA, EV. MKT, 599-76; BOA, EV. MKT, 1255-128; BOA, EV. MKT, 1580-6; BOA, EV. MKT, 1809-156;
BOA, EV. MKT, 1833-224; BOA, EV. MKT, 1834-58; BOA, EV. MKT. 1839-31; BOA EV. MKT, 2011-7: BOA, EV. MKT. 2072-129;
BOA, EV. MKT, 2178-78; BOA, EV. MKT. 2259-77; BOA. EV. MKT, 2355-147; BOA, EV. MKT, 2376-10; BOA, EV. MKT, 2438- 141; BOA. EV. MKT, 2625-115; BOA, EV. MKT, 2694-282; BOA, EV. MKT. 2703-4; BOA EV. MKT, 2792-50; BOA, EV. MKT, 2820- 82; BOA, EV. MKT. 2825-35; BOA, EV. MKT, 2832-184; BOA, EV. MKT, 2834-21; BOA, EV. MKT 2857-112; BOA EV. MKT 3038- 134; BOA, EV. MKT, 3212-209; BOA, EV. MKT, 3365- 47.
BOA, EV. MKT. CHT (Evkâf-ı Hümâyûn Nezareti Cihat Kalemi Evrakı), 386-155; BOA. EV. MKT. CHT, 389-23; BOA. EV. MKT. CHT, 391-7; BOA, EV. MKT. CHT, 421-81; BOA, EV. MKT. CHT, 449- 130; BOA, EV. MKT. CHT, 511-189.
BOA, EV. MKT. EVM, 40-252; BOA, EV. MKT. EVM, 40-253.
BOA, Ġ. EV (Ġrade Evkaf), 31-19. BOA, ġD (ġura-yı Devlet Evrakı), 156-60.
BOA, Y. MTV (Yıldız Evrakı Mütenevvi Maruzat), 61-42.
BOA, Y. PRK. AZJ (Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller), 39-117.
BOA, MeĢihat ġeriyye Sicilleri (MġH. ġSC. d), 5246; MġH. ġSC. d, 5248; MġH. ġSC. d, 5249.
Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi (VGM)
VGM. d, 164; VGM. d, 166; VGM. d, 167; VMG. d, 168; VGM. d, 169;
VGM. d, 618; VGM. d, 620; VGM. d, 898; VGM. d, 944; VGM. d, 1759; VGM. d, 1760; VGM. d, 1966; VGM. d, 2113; VGM. d, 2144;
VGM. d, 2157; VGM. d, 2349; VGM. d, 2371.
VGM. EVKF. MÜFETTĠġLĠĞĠ, 735-196.
VGM, Kutu 5/1144; VGM, Kutu 5/2057.