XIX. YÜZYILDA OSMANLI BALKAN VĠLAYETLERĠNĠN GENEL DURUM

XVI. yüzyılın ortalarından itibaren eski gücünü kaybetmeye baĢlayan Osmanlı Devleti sorunu kendi içindeki çözülmelere bağladı. Bu nedenle Osmanlı padiĢahları ve devlet adamları ilk olarak askeri ve mali ıslahatlara yöneldi. Ancak XVIII. yüzyılda Avrupa‘da ortaya çıkan pek çok değiĢimin Osmanlı üzerindeki etkileri kaçınılmaz oldu. Fransız Ġhtilali ve Sanayi Devrimi gibi olayların ortaya çıkardığı yenidünya düzeni hem ülkeler genelinde hem de Osmanlı özelinde pek çok problemi beraberinde getirdi. Osmanlı Devleti de bu problemlere karĢı çözüm bulmak amacıyla daha kapsamlı ıslahat hareketlerini baĢlatmak zorunda kaldı. Islahatlar özellikle XIX. yüzyılda uygulama alanı ve kapsamları bakımından en geniĢ boyutlara ulaĢtı. Selanik, ĠĢkodra, Kosova, Yanya, Manastır ve Edirne gibi Osmanlı‘nın Balkan vilayetleri yapılan ıslahat çalıĢmalarından en çok etkilenen bölgeler oldu. YaĢanan savaĢlar ve yapılan ıslahatlara bağlı olarak XIX. yüzyıl boyunca Balkan vilayetlerinde idari yapı ve taksimat, nüfus, sosyal ve kültürel hayat, eğitim ve iktisadi hayatta pek çok değiĢim yaĢandı. ÇalıĢmamızda Balkan vilayetlerinde XIX. yüzyıl boyunca yaĢanan bu değiĢme ve geliĢmeler değerlendirilmiĢtir.

GENERAL SITUATION OF OTTOMAN BALKAN PROVINCES IN19TH CENTURY

The Ottoman Empire, which started to lose its former power since the middle of the 16th century, linked the problem to its internal solutions. However, the effects of many changes that took place in Europe in the 18th century on the Ottoman Empire were inevitable. The new world order brought about by events such as the French Revolution and the Industrial Revolution brought along many problems both in the country and the Ottoman Empire. The Ottoman Empire had to initiate more comprehensive reform movements in order to find solutions to these problems. Reforms reached the widest dimensions in terms of application area and scope, especially in the 19th century. The Ottoman Balkan provinces such as Thessaloniki, Shkodra, Kosovo, Ioannina, Bitola and Edirne were the regions most affected by the reforms. Due to wars and reforms, many changes took place in the administrative structure and division, population, social and cultural life, education and economic life in Balkan provinces during the 19th century. In our study, these changes and developments in the Balkan provinces during the 19th century are evaluated.

PDF

___

Akarlı, E. D. (1972). Ottoman population in Europe in the 19th century: Its territorial, racial, and religious composition. (Unpublished master‘s thesis). University of Wisconsin-Madison, Wisconsin.
AkĢin, S. (1997). Ana çizgileriyle Türkiye‘nin yakın tarihi 1 (1. Baskı). Ġstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
Akyıldız, A. (2011). ―Tanzimat‖, TDV İslâm Ansiklopedisi, 40. TDV Ġslâm AraĢtırmaları Merkezi, Ġstanbul, s. 1-10.
Alben, Livaoğlu A. S. (2009). 93 Harbinin Balkan cephesindeki sosyopolitik sonuçları (1877-1908) (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Alimoski, S. (2005). Temettüat Defterlerine göre Manastır Merkez kazasının sosyo-ekonomik durumu (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, Ġstanbul.
AltıntaĢ, A. (2005). Makedonya sorunu ve çete faaliyetleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 69-91.
Armaoğlu, F. (2020). 19. yüzyıl siyasi tarihi (1789-1914) (19. Baskı). Ġstanbul: Kronik Kitap.
Arslan, A. Yıldırım, B. (2013). Fiili bağımsızlık sürecinde Bulgaristan Emareti ve Osmanlı Devleti'nin tutumu (1878-1908). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 225-238.
Aydın, M. (1996). Bulgaristan Komiserliği. Belgeler, 17(21), 71-120.
Aydın, M. (1989). Şarki Rumeli vilayeti (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Bayraktar, K. (2014), Makedonya sorunu ve Avrupa müdahalesi (1902- 1905). Bilig, (69), 1-28.
Bayraktarova, E. (2002). Osmanlı Devleti-Bulgaristan Prensliği ilişkileri (1878-1908) (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, Ġstanbul.
Bayram, S. (2009). Osmanlı Döneminde Selanik Limanı: 1869–1912 (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Behar, C. (1996). Osmanlı Devleti‘nin ilk istatistiksel yıllığı 1500-1927: tarihi istatistikler dizisi cilt 2 (1. Baskı). Ankara: Devlet Ġstatistik Enstitüsü Matbaası.
Berkes, N. (2018). Türkiye‘de çağdaşlaşma (26. Baskı). (A. KuyaĢ, Haz.) Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Beydilli, K. (1989), II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Mes‘elesi‘ne dair. Osmanlı Araştırmaları, 9(9), 76-99.
BuluĢ, A. (2012). Ann Binns‘in Türkiye Günlüğü‘nden seçmeler: Dindar bir Ġngiliz kadının gözlemleri ve 19. yüzyıl Osmanlı sanayileĢmesinden manzaralar, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 49-61.
Çağman, E. (2016). 18. Yüzyılın ikinci yarısında Ġstanbul‘un iaĢesinde Balkanlar ve Karadeniz‘in önemi. Avrasya Etüdleri, 50(2), 127-151.
Çayırlı, N. (2001). Osmanlı idaresinde Manastır (Bitola). Türk Kültürü, (458), 371-376.
Çelik, M. (2007). Tanzımat ın The Balkans: Midhat Pasha‘s governorship ın the Danube provıince (Tuna Vilayeti), 1864-1868 (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Bilkent Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
Elibol, N. (2007). Osmanlı Ġmparatorluğu‘nda nüfus meselesi ve demografi araĢtırmaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (2), 135-160.
Engin, V. (2008). ―Rumeli Demiryolu‖, TDV İslam Ansiklopedisi, 35. TDV Ġslâm AraĢtırmaları Merkezi, Ġstanbul, s. 235-237.
Erdoğan, T. (2014). Osmanlı Devleti‘nde Eyalet‘ten Vilayet‘e geçiş: 1864- 1871 Vilayet Nizamnameleri (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
Ergenç, Ö. (2013). Osmanlı tarihi yazıları: şehir, toplum, devlet (1. Baskı). Ġstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Erken, Ġ. (2014). İşkodra Vilayetinin idari ve sosyal yapısı (1876-1912) (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Erken, Ġ. (2019). Yanya sancağının idari yapısı ve yerleşim birimleri (1867- 1913) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Evci, T. (2019). Tanzimat Döneminde Edirne (1839-1908) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gencer, A. Ġ. (1991). ―Ayastefanos AntlaĢması‖, TDV İslam Ansiklopedisi, 4. TDV Ġslâm AraĢtırmaları Merkezi, Ġstanbul, 225.
GüneĢ, M. (2014). Osmanlı dönemi nüfus sayımları ve bu sayımları içeren kayıtların tahlili. Gazi Akademik BakıĢ, 8(15), 221-240.
Güngör, F. (2017). Türkiye‘de millî bankacılığın doğuĢunda Memleket Sandıklarının yeri ve önemi. TURAN-SAM, 9(36), 645-654.
Güran, T. (1997). Osmanlı Devleti‘nin ilk istatistiksel yıllığı 1897: tarihi istatistikler dizisi cilt 5 (1. Baskı). Ankara: Devlet Ġstatistik Enstitüsü Matbaası.
Ġnalcık, H. (2005). Türkler ve Balkanlar. BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisi, 3, 20-44.
Ġnalcık, H. (2017a). Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I, Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, kurumsal ve ekonomik gelişim. istanbul: türkiye iĢ bankası kültür yayınları.
inalcık, H. (2017b). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (24. Baskı). (R. Sezer, Çev.) Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal çalıĢma basım tarihi 1973).
Ġnalcık, H. (2017c). Osmanlı İmparatorluğu‘nun ekonomik ve sosyal tarihi-I: 1300-1600 (1. Baskı). (H. Berktay, Çev.) Ġstanbul: Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalıĢma basım tarihi 1994).
Ġpek, N. (2011). Selanik ve İstanbul‘da seçkin Yahudi Bankerler (1850- 1908) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Jelavıch, B. (2018). Balkan tarihi 1: 18. ve 19. yüzyıllar (6. Baskı). (Ġ. Durdu, G. Tunalı, H. Koç Çev.), Ġstanbul: Küre Yayınları. (Orijinal çalıĢma basım tarihi 1999).
Karagülle, D. (2019). Bosna Hersek‘te eğitim (1751-1905) (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Sivas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
KarakuĢ, S. E. (2018). Osmanlı idaresinde Edirne (1879-1839) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Karal, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğu‘nda ilk nüfus sayımı 1831 (2. Baskı). Ankara: BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü Matbaası.
Karal, E. Z. (2007a). Osmanlı Tarihi VI. cilt: Islahat Fermanı Devri (1856- 1861) (7. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Karal, E. Z. (2007b). Osmanlı Tarihi VIII. cilt: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907 (6. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Karpat, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830-1914): demografik ve sosyal özellikleri (1. Baskı). (B. Tırnakçı, Çev.), Ġstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (Orijinal çalıĢma basım tarihi 1985). Kaya Koyuncu, M. (2015). Osmanlı idaresinde bir Balkan Ģehri: Varna (1774-1878). Turkish Studies, 10(1), 383-418.
Kayıcı, H. (2012). Salnamelere göre sosyo-ekonomik yapısıyla Edirne sancağı (1870-1903) (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Koyuncu, A. (2014). Tuna Vilâyeti‘nde nüfus ve demografi (1864-1877). Turkish Studies, 9(4), 675-737.
Köse, O. (2006). Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878–1908). Turkish Studies, 1(2), 259-302.
Murgul, Y. (2016). Tanzimat Reforms reconsidered: The case study of Tuna Province (1856-1868) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ġhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Nacar, C. (2019). Labor and power in the late Ottoman Empire: Workers, managers, and the state, 1872–1912 (1. Baskı). Cham: Palgrave Macmillan.
Ortaylı, Ġ. (2016). Türkiye teşkilat ve idare tarihi (5. Baskı). Ankara: Cedit NeĢriyat.
Öztunç, H. B. (2013). Tanzimat Döneminde ekonomik ve sosyal yönleriyle Manastır şehri (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Öztürk, G., Atam Karaçam, ġ. (2011). Temettuat Defterlerine göre 19. yüzyılın ortalarında PriĢtine. Türklük Bilimi Araştırmaları, (30), 283- 310.
Pamuk, ġ. (2017). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913) (1. Baskı). Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, Ġstanbul.
Sefa, L. (2017). Osmanlı Döneminde Selanik (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, EskiĢehir.
Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Tanzimat Dönemi Osmanlı sanayii (1839-1876). Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(46), 53-69. Shaw, S. J., Shaw, E. K. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve modern TürkiyeII (4. Baskı). (M. Harmancı Çev.), Ġstanbul: E Yayınları. (Orijinal çalıĢma basım tarihi 1976).
Soyluer, S. (2017). Osmanlı Devleti'nde ağır sanayi yatırımlarına bir örnek: Yalı KöĢkü Demir ve Makine Fabrikası. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 18(2), 1-23.
ġemseddin Sami. (2017). Kâmûs-ı Türkî (1. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
Topal, M. (2015). Balkanlarda bir modernleĢme örneği Rusçuk. Mavi Atlas, (4), 1-25.
Tütüncü, G., Ünal, N. (2017). Rumeli‘de kadınların çalıĢma hayatındaki yeri: Klasik Dönemden Modern Döneme. Kadın/Woman 2000, 18(1), 63-83.
UzunçarĢılı, Ġ. H. (1977) Osmanlı Tarihi III. cilt, II. kısım: XVI. yüzyıl ortalarından XVII. yüzyıl sonuna kadar (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Üçarol, R. (2019). Siyasi Tarih:1789-1914 Birinci cilt (11. Baskı). Ġstanbul: Der Yayınları.
Ünlü, M. (2009). Uluslararası diplomasi ve Ulahlar. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7(7), 9-26.
Ünlü, M. (2002) Kosova Vilayeti‘nin idari ve sosyal yapısı, (1877-1912) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Ünlü, M. (1996). Manastır Vilayeti‘nin idari ve sosyal yapısı (1873-1912) (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Vatansever, E. (2019). Bulgar milliyetçiliğinin doğuşu ve Bulgaristan‘ın bağımsızlığı (1841-1908) (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Yapucu Pullukçuoğlu, O. (1996). 19. yüzyılın birinci yarısında Balkanlarda yünlü kumaş endüstrisi (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġzmir.
Yavuz, N. (2008). Birinci Balkan Harbi ve Selanik‘in kaybı. Gazi Akademik Bakış, 1(2), 139-154.
Yetim, F. (2011). Osmanlı Ġmparatorluğu‘nun Dağılma Döneminde Balkan milliyetçiliği ve Büyük Güçler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 285-296.
Yıldırım, Ġ. (2001). Ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı ekonomisi üzerine bir değerlendirme (1838-1918). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 313-326.
Yiğit, Y. (2010).Prizren Sancağı‘nın idarî yapısı (1864–1912). History Studies, 2(1), 114-146.
Zurcher, E. J. (2017). Modernleşen Türkiye‘nin tarihi (34. Baskı). (Y. Saner, Çev.) Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları. (Orijinal çalıĢma basım tarihi 1993).