Rasim ÜNAN, Halil SÜREK, Recep KAYA

Ticari Hibrit Çeltik Islahında Erkek Kısırlık Araştırmaları

Ticari hibrit çeltik ülkemizin için yeni bir kavram olmasına karşın dünyada 1975 yılından beri başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Hibrit çeltik ıslahında ilk aşama ana bitkilerde erkek kısırlık sağlamaktır. Erkek kısırlık için genetik ve genetik olmayan mekanizmalardan yararlanılmaktadır. Bu çalışmanın amacı kimyasal erkek kısırlık (gametosit, CHA, genetik olmayan kısırlık); termogenik erkek kısırlık (TGMS, genetik kısırlık) ve stoplazmik erkek kısırlıktan (CMS, genetik kısırlık) yararlanılarak yerli hibrit çeşit geliştirme olanağının araştırılmasıdır. Bu deneme Edirne ekolojik koşullarında 2013-2014 yıllarında iki yıl yürütülmüştür. Kimyasal kısırlık oluşturmak üzere Paşalı, Halilbey ve Osmancık-97 çeşitlerine sapa kalkma döneminde 1000'er ppm Salisilik Asit (SA), Giberallik Asit (GA3) ve Ethephon (Ethrel) hormonları gametosit olarak uygulanmıştır. Kullanılan çeşitlerde %22-49 arasında erkek kısırlık tespit edilmiştir. Termogenik erkek kısırlık yönteminde TGMS1 ve TGMS2 genotipleri arazi şartlarında denenmiş ve %89-96 arasında erkek kısırlık tespit edilmiştir. Stoplazmik erkek kısırlık yönteminde ise yapılan ölçümler sonucunda V20A, 15A ve 31A CMS çeşitleri %100 kısır olarak tespit edilmiştir. Trakya bölgesinde TGMS sistemi ve uygulan dozlardaki gametositler ticari hibrit geliştirmek için yeterli düzeyde erkek kısırlık oluşturmazken; CMS sistemi %100 kısırlık sağlayan en uygun metot olarak tespit edilmiştir. CMS çeltikler kullanarak ana, baba ve restorer hatlardan oluşan üç hatlı metotla ticari hibrit çeşitlerin geliştirilmesi mümkün görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

, erkek kısırlık, gametosit, hibrit çeltik

Research on Male Sterility to Commercial Hybrid Rice

Commercial hybrid rice has been utilized effectively around the world since 1975 but it is a new concept for Turkey. First step is to provide the male sterile lines to hybrid breeding system. Genetic and non-genetic mechanisms are available to exploit for male sterility. The aim of this study is identification of utilization of male sterility systems which Chemical Male Sterility (CHA), Thermogenic Genetic Male Sterility (TGMS) and Cytoplasmic Male Sterility for Turkey Ecosystem. This experiment were conducted two years in Edirne ecological conditions in 2013-2014. Chemical Hybridisation Agents (CHA) which salicylic acid, gibberellic acid, Ethephon were sprayed as a gametocide doses 1000 ppm at the booting stage on rice varieties which Paşalı, Halilbey, Osmancık-97. Male sterility was identified 22-49% after applied gametocide in cultivars. TGMS1 and TGMS2 cultivars have 89-96% male sterility in the uncontrolled field situation. CMS lines which V20A, 15A, 31A have been determined 100% male sterility. As a result, TGMS lines and applied doses gametocides are not efficient for male sterility but CMS system is efficient 100% in Trakya region. Japonica type commercial hybrid rice breeding appear possible in Turkey ecological condition using A, B and Restorer Lines.

Keywords:

CMS, gametocide, hybrid rice, male sterility,

PDF

___

Anonim, 1997. Hybrid Rice Breeding Manual. International Rice Research Institute Los Baños, Laguna, Philippines
IRRI, 2014. Standard Evaluation System for Rice (SES). International Rice Research Institute. Los Baños, Laguna, Philippines.
Leon D.J.D., Redoña E.D., Cruz I.D.D., Ablaza M.F., Malabanan F.M., Lara R.J. and Obien S.R., 1996. Hybrid rice in the Philippines: progress and prospects. Proceedings of the 3rd International Symposium on Hybrid Rice 14-16 November 1996 Hyderabad, India. (Advances in Hybrid Rice Technology in IRRI)
Luat N.V., Minh H.T. and Suan N.V.V., 1996. Hybrid Rice Research in Vietnam. Hybrid Rice Technology: New Developments and Future Prospects. Selected Papers from the International Rice Research Conference. International Rice Research Institute, P.O. Box 933, Manila 1099, Philippines
Luong P.N. and Qui T.D., 1995. Preliminary Results of Two Line Hybrid Rice Research. Annual report 1995 of institute of agricultural genetic
Rothschild G.H., 1998. Foreword of Hybrid Rice Breeding Manual. International Rice Research Institute Los Baños, Laguna, Philippines
SAS, 1992. SAS Institute, User’s Guide: Statistics, 4th ed. SAS Institute, Cary, NC, USA
TTSM, 2003. Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı. Çeltik (Oryza sativa L.) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü Ankara
Wongpatsa U., Kaveeta L., Sriwongchai T., Khamsuk O, 2014. Effect on temperature on male sterility of two ınbred linesof hybride rice. Kasetsart J. (Nat. Sci.), 48: 525-533
Virmani S.S., Sun Z.X., Mou T.M., Jauhar A.A. and Mao X.C., 2003. Two Line Hybride Rice Breeding Manual. Los Banos, Philippinnes. IRRI, 88: 30-56
Yuan L.P., 1998. Hybrid Rice Breeding in China. Advanced Hybrid Rice Teechnology. Chapter 3. Internatinal Rice Research Institute, Philippines