XVIII. ve XIX. YÜZYILDA HALEP VE CİVARINDA SALGIN HASTALIKLAR

M Ö kurulan ve ilk yerleşim yerlerinden biri olan Halep’te ilk çağlardan itibaren doğal afetlerin yanı sıra sürekli salgın hastalıklarda görüldü. Osmanlı hâkimiyetinde 400 yıl kaldığı süre içinde de kentte sürekli salgın hastalıklar yaşandı. Özellikle Avrupa’dan sonra Osmanlı topraklarında görülen veba ve ardından kolera salgını, sıtma ve tifo gibi hastalıklar, çeşitli hayvan hastalıkları sosyal hayatta etkili oldu. Şehirde kuraklık ve kıtlıklardan hemen sonra ortaya çıkan salgın hastalıklar nedeniyle binlerce insan öldü ve birçok hayvan telef oldu. Bu olumsuzluklar karşısında şehirde yaşayan halk etkilendi. Osmanlı, bu salgın hastalıklara karşı diğer kentlerde olduğu gibi Halep’te de şu tedbirleri aldı. Tahaffuzhaneler açtı ve karantina uygulaması başlattı. Şehre doktorlar, eczacılar görevlendirdi ve şehrin temizliğine de önem verdi. Bazı ürünlerin satımını da yasakladı. Sığır vebasını engellemek için de koyun ve keçilerden alınan vergileri arttırdı. Hayvan hastalıklarını önlemek için şehre baytar görevlendirildi. Yerel yöneticilerin de bu salgın hastalıklara karşı ihtiyatlı olmasını istedi. Alınan bu önlemler salgın hastalıkları bir dönem engelledi ise de tam netice alınamadı. Kaynaklara göre 639-1787 tarihleri arasında Halep ve civarında veba ve koleradan 159.970, 1800-1891’de de 70.167 kişi öldü. Bu salgın hastalıklardan ölenler gün gün Osmanlı Hükümetine bildirildi. Hükümet salgın hastalıklarda görevini yerine getiren memurlara da başarılarından dolayı çeşitli nişanlar verdi. Ayrıca bu salgınlardan en fazla etkilenenler de Müslümanlar oldu.

PDF

___

DAB. DVNSMHM.d..6/114, 29.01.972
DAB, C.SH. 10/ 490, 8 Şaban [12]64
DAB. İE.EV. 34/3950, H. 08.07.1112
DAB. MVL.24/21, 24/21_1, Fî 12 Ca. Sene [12]64, MVL. 24/21_3. Fî 27 Ca. Sene [12]64
DAB. DH. MKT. 1776/79, 16 Ra. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1783/64, 9 Ra. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1710/ 79, 2 Şaban [1]307, DAB DH. MKT. 1777/74. 16 Ra. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1703/ 118, 7 Receb [1]307, DAB. DH. MKT. 1712/34, 8 Şaban [1]307.DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1866/ 60, 5 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308., DAB. DH. MKT.1791/125, 2 Ca. Sene [1]308.DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT.1791/125, 2 Ca. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1865/ 42, 1 Safer [1]309. DAB. DH. MKT. 1866/ 29, 4 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1867/51, 9 S. Sene [1]309.DAB. DH. MKT. 1865/ 79, 2 Safer [1]309.DAB. DH. MKT. 1867/ 4, 8 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1868/65, 12 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1868/60, 11 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 304/59_1, Fî 24 Rebiʻü’lahir sene [1]312, DAB, DH. MKT.1996/49, fî 11 Zi'l-kaʻde sene [1]310, 27 Mayıs 1893, DAB. DH. MKT. 1868/65, 12 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1867/ 63, 10 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1868/60, 11 Safer [1]309. DAB. DH. MKT. 304/59_1, Fî 24 Rebiʻü’lahir sene [1]312, DAB, DH. MKT.1996/49, fî 11 Zi'l-kaʻde sene [1]310, DAB. DH. MKT. 1867/ 63, 10 S. Sene [1]309, DAB. DH. MKT. 1865/ 97, 3 Safer [1]309. DAB. DH. MKT.1970/66, 16 Zi'l-hicce sene [1]309, DAB. DH. MKT.2513/142, 2 Rebiʻü'l-âhir sene [1]319
DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_5, Fî 8 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_6, Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_8, Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y.PRK. UM. 19/105_13, Fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_15, Fî 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM.19/105_16, Fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y.PRK. UM. 19/105_17, Fî 28 Teşrîn-i Sânî sene [1]306 DAB. Y.PRK. UM. 19/105_7, Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_5, Fî 8 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_6, Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_8, Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_13, Fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_15, Fî 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM.19/105_16, Fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_17, Fî 28 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_7, Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 22/105_1, Fî 24 Ağustos sene [1]307.
DAB. Y.PRK. ASK.74/32_1, Fî 27 Zi'l-kaʻde sene [1]308, DAB. Y.PRK.ASK.74/32_2, Fî 16 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_6, Fî 24 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK.ASK.74/32_3, Fî 17 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK. 74/32, 15 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_4, Fî 20 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_5, Fî 20 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_7, Fî 27 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_8, Fî Selh-i Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_8, Fî Selh-i Zi'l-hicce sene [1]308.
DAB. Y. PRK. DH. 4/42_7, Fî 13 Muharrem sene 1309, DAB. Y.PRK. DH. 4/33, 9 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. DH. 4/42_6, Fî 21 Muharrem 1309, DAB. Y.PRK. DH.4/42_2, Fî 24 Muharrem 1309, DAB. Y.PRK. DH. 4/42_3, Fî 26 Muharrem 1309, DAB. Y.PRK. DH. 4/42_8, Fî 12 Muharrem 1309, DAB. Y. PRK. DH. 4/42_2, Fî 27 Muharrem 1309.
DAB. Y.A.HUS. 251/8_1, Fî 2 Safer sene [1]309, DAB. Y.A.HUS. 251/ 8_2, Fî 2 Safer 1309
DAB. İ.DH.1249/97885, Fî 8 Rebiʻü'l-Evvel sene [1]309, DAB. İ.DH.1249/97885, Fî 8 Rebiʻü'l Evvel sene [1]309, DAB. I.DH. 171/9056_2, Fî 6 Ca. Sene [12]64.
DAB. BEO. 1663/124719_2, Fî 4 Safer sene [1]319, DAB, BEO. 1663/124719_1, 17 Mayıs [1]317.
ACAR, Abdurrahman, ERGİN, M. Mesut (1951), “Halep’te Memlüklü Dönemine Ait Medrese Vakıfları” Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.VIII, Sy.34, ss.479-518.
AK, Mehmet (Bahar 2011) “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, Sy.17.
AK, Mehmet (Bahar2016)“Osmanlı Devleti’nde Veba-i Bakarî (Sığır Vebası)” OTAM 39, ss.215-240.
AKKÖZ, Hakan (2017), “XIX. Yüzyılda Halep Vilayetinin Etnik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Journal of History and Future, April, Volume 3, Issue 1.
AKSU, Ayşe(2015), Osmanlı’da İ ki Amerikalı Misyoner, Levi Parsons Ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları (1819-1825), İstanbul.
AKYAY, Necmeddin (Nisan 1974), “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar” Mikrobiyoloji Bülteni, Ankara Mikrobiyoloji Derneği, Ankara.
ALAA, Alnhayer (2017), 6 Numaralı Halep Şer’iyye Sicili’nin (Sayfa 201-280), Tercüme Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Kilis.
ATAR, Zafer 2016, “İzmit Ve Çevresinde Kolera Salgını 1894” Uluslararası Karamürsel Alp Ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Ankara.
AYAR, Mesut (2005), Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892 – 1895), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (2010 ), 397 Numaralı Haleb Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri ( 943 / 1536 ) I, Dizin ve Transkripsiyon, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No:109, Ankara.
BATĞI, Özlem, (2017) “Seyahatnamelerde Osmanlı İnsanının Hastalıkları Ve Tedavi Yöntemleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), C.4, Sy.8.
BAYRAKTAR, Hilmi (2004), XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadî Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:8, Tarih Şubesi Yayınları, Elazığ
BERNARD, Lewis (2006), Orta Doğu İki Bin yıllık Ortadoğu Tarihi, Çev: Selen Y. Kölay, 3. Baskı, Ankara.
BOZAN, Oktay (Ekim 2015), “Diyarbakır Vilayeti’nde 1894 -1895 Kolera Salgını Ve Etkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sy.218.
BROWN, L.Car (2003), İmparatorluk Mirası Balkanlar’da Ve Orta Doğu’da Osmanlı Damgası, Çev: Gül Çağalı Güven, İletişim yayınları, İstanbul.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, “Halep”, C.10.
ÇAKAR, Enver (1992), H.931 (M.1524-1525) Tarihli Ve 125 Numaralı Halep İcmal Defteri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
ÇAKAR, Enver (1998), XVI. Yüzyılda Halep Sancağı, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
ÇAKAR, Enver (2006), 17.Yüzyılda Halep Eyaleti Ve Türkmenleri, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:13, Tarih Şubesi Yayınları No:11, Elazığ.
ÇALIŞKAN, Adem (2018), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Halep Ermenileri (1800-1850), Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Kahramanmaraş.
DAĞTEKİN, Tuba (2012), Halep Vilayeti Evamir-İ Sultaniye Defteri (H.1133-1138/M.1720-1725) Transkripsiyon Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
DANİŞMEND, İsmail Hâmi, (1971) , İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, M.1258-1512, H. 656-918, C.1, Türkiye Yayın Evi, İstanbul.
DURMUŞ, Efe (2014), Bahrî Memlûklar Döneminde Halep Naipliği, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa 2014.
EDHEM, Eldem, GOFFMAN, Dainel,, MASTERS, Bruce (2012), Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti , İzmir Ve İstanbul, Çev. Sermet Yalçın, Türkiye İş bankası Kültür yayınları, İstanbul 2012.
ELİBOL, Elibol Numan (2007), "Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi Ve Demeografi Araştırmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.12, Sy.2.
ERCAN, Yavuz, “Yavuz Sultan Selim Dönemi”, Genel Türk Tarihi, C.5, Ankara.
ERK, Nihal Tarihte Önemli Sığır Vebası Salgınları Ve I920'ye Kadar Memleketimizdeki Durumu” Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, C.4, Sy3, Ankara.
GABOR, Agoston, MASTERS, Buruce (2009), Encylopedia Of The Ottaman Empire, Facts On File, inc, New York.
GERALD, Maclean (2006), Doğuya Yolculuğun Yükselişi, Osmanlı İmparatorluğu’nun İngiliz Konukları (1580-1720), Çev: Dilek Şendil, YKY, İstanbul.
GÜL, Abdülkadir (2009), “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek Ve Kızamık)” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sy.41, Erzurum.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2006), Topkapı Sarayı Kütüphanesi Ba ğdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu ve Dizini 1. Kitap, Haz. Robert, Dankoff, Seyit Ali, Kahraman, Yücel, Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1.
HATHAWAY, Jane (2016), Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, Çev: Gül Çağalı GÜVEN, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
İbn-Haldun, Mukaddime 1, Haz: Süleyman Uludağ (2014), Dergah Yayınları, Ankara.
İSHAKOĞ LU, Ömer (2012), Suriye Tarihi Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi Ve Kültürel Hayat (1800-1918), İstanbul.
İVANOV, Nikolay(2013), Osmanlı’nın Arap Ülkelerini Fethi 1516-1574, Çev: İlyas Kemaloğlu-Rakhat Abdıeva, TTK, Ankara.
KARAKÖSE, Hasan, (1996), 1876-1918 Yılları Arası Ortadoğu Ve Halep, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
KARAKÖSE, Hasan, Halep’te Sosyal, Ekonomik Ve Kültürel Durum (1876-1918 Yılları Arası” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 51, Ağustos 2017.
KARAL, Enver Ziya (1988), Selim III’ün Hat-Tı Hümayunları Nizam-ı Cedit 1789-1807, TTK, Ankara.
KARAL, Enver Ziya (2011), Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, C.VI, TTK, Ankara.
KARAL, Enver Ziya (2011), Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, C.VII, TTK, Ankara.
KARASU, Demet (2011) 1839–1850 Tarihli ve 8 Numaralı Halep Ahkâm Defterinin (S.1–100) Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Kilis.
KARPAT, H. Kemal (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul.
KARPAT, Kemal H (2014), Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfusu, Çev: Ceren Elitez, İstanbul.
KILIÇ, Orhan (2004), Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti'nde salgın Hastalıklar, Fırat Üniversitesi, Orta Doğu Araştırma Merkezi yayınları: 6, Elazığ.
KIRIŞMAN, Mustafa, (Güz 2011), “Kolera Ve Çanakkale Boğazı”, ÇTTAD, XI/23, ss.151-155
KOLOĞLU, Orhan (2005), “Osmanlı Basınında 1865 Kolera Salgını, İstanbul Sağlık Konferansı Ve Mirza Malkom Han”, Osmanlı Bilim Araştırmaları, C.6, Sy.2.
KOLTUK, Nuran, SAĞLAMÇUBUKCU S.Atilla, vd (2018 ), Osmanlı Belgelerinde Halep, Ed:M.Taner, Koltuk, Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) Yayınları, No: 25, İstanbul.
LÜLECİ, Abdullah (2014), “Mütareke Döneminde İstanbul’da Ermeniler Arasında Görülen Salgın Hastalıklar (1918-1922)”, History Studies, Volume:65, İssue 4, July.
MANSEL, Philip (2017), Halep Suriye’nin Muhte şem Tüccar Şehrinin Yükseliş Ve Düşüşü, Çev: Nigâr Alemdar, İstanbul.
MARCUS, Abraham (2013), Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri Halep, Çev: Mehmet Emin Baş, Küre Yayınları, İstanbul.
MASTERS, Bruce, Halep/Osmanlılar Dönemi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, ss244-247
Metroplolitan Paul, Ecumenizim in Aleppo, 2007.
ORTAYLI, İlber (2016), Osmanlı’ya Bakmak Osmanlı Çağdaşlaşması, İstanbul.
ÖNEY, Celal (2016), 19. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Suriye, Lübnan Ve Filistin Üçgeninde Protestan Misyonların Nüfuz Mücadelesi, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Bilim Dalı, Şanlıurfa.
ÖZCAN, Tuğrul(2010), “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Yaşanan Sağlık Sorunları”, History Studies, Volume 2/3.
ÖZDEMİR, Hikmet, (2005), Salgın Hastalıklardan Ölümler, TTK, Ankara.
ÖZKAYA, Yücel (2010), 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, YKY, İstanbul.
ÖZLÜ, Zeynel, TİRYAKİ, Kerim, Osmanlıda Seferberlik Dönemlerinde Salgın Hastalıklara Karşı Halk Sağlığı Muhafazasına Dair Bulgular, Ed.Tural MEHMETOĞLU, Zhuldyz SAKHI, Zeugma II. Uluslar Arası Multidisipliner Çalı şmalar Kongresi 18-20 Ocak 2019, Gaziantep, Tam Metin Kitabı, 2019, Cilt 2.
ÖZLÜ, Zeynel (2014), “19. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devletinde Hazırlanan İki Risale, Vebâ-Yı Bakarî Ve Zâtülcenb”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 12/23.
ÖZLÜ, Zeynel- TİRYAKİ , Kerim, EMİ NOĞLU, M. Ali (2019), Türk- Alman Tıbbi İlişkilerine Bir Örnek: Almanya Tübingen Dar’ül-Fünûnu Serîriyât Muâvini Doktor Med Demir Ali’ye Göre Frengi Hastalığı, Tedavisi Ve Korunma Yöntemleri, Ed.Tural MEHMETOĞLU, Zhuldyz SAKHI” Zeugma II. Uluslar Arası Multidisipliner Çalı şmalar Kongresi 18-20 Ocak 2019, Gaziantep, Tam Metin Kitabı, Cilt 2.
ÖZTÜRK, Mustafa (1997), “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, Ankara Üniversitesi, OTAM, Sy.8.
RAYMOND, Andre (2017), Şehir hayatı ve Ortadoğu Şehirleri Geleneksel Arap Şehri, Ed: Youssef M, Choueırı, Çev: Fethi Aytuna), Orta Doğu Tarihi Din, Siyasi, Kültürel Ve Ekonomik Persfektiften, İstanbul.
SAM, Whıte, (2013), Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, Çev: Nurettin Hüseyni, İstanbul.
SAMUR, İbrahim (1995), İbrahim Paşa Yönetimi Altında Suriye, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 86, Kayseri.
SAMUR, Sabahattin (1983), Suriye Vilayetinin İ dari Ve Sosyal Yapısı 1840-1908, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü, İslam Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
SARIYILDIZ, Gülden (1994) “Karantina meclisinin Kuruluşu Ve Faaliyetleri” Belleten C.58, C. LVIII, Sy222, TTK, Ankara.
ŞİMŞEK, Fatma (2015), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Liman Kentlerinde Karantina Uygulaması, Ed. Şenol Katrancı, Fatma Şimşek, Araştırma-İ nceleme Dizisi, s.12, Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, Son çağ Yayınları, Ankara.
TEKİN, Kemal Hakan (2013), “Osmanlı Hâkimiyeti Döneminde Halep Şehrindeki Ticari Yapılanma”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 6 Issue 8 October, ss.681-698.
TURHAN SARIKÖSE, Selma (2013), XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler Ve Salgın Hastalıklar, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya 2013.
TURNA, Nalan (Ağustos 2011), “İstanbul’un Veba İle İmtihanı: 1811- 1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum Ve Ekonomi” Studıes Of The Ottaman Doman, C.1 Sy.1, ss.1-36.
UĞUZ, Sacit (2012), “1895 Tarsus Kolera Salgını”, History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı.
ULUÇAY, M.Çağatay (2012), Sancaktan Saraya (Seçme Yazılar), Haz: M. Sabri Koz, Haşim Şahin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
YAZICI Tâlîb,, “Halep”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul.
YENİACUN, Selim Han (2017), Osmanlı Suriye’sinde Bitmeyen Mücadele Amerika’nın Ve Misyonerlerinin Ortadoğu Macerasının Başlangıcı, İstanbul.
YİĞİT, İsmail, “Memlükler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.29, İstanbul.