OSMANLI İŞÇİ TARİHİNE BİR BAKIŞ: THE ORIENTAL CARPET MANUFACTURERS LIMITED’İN [ŞARK HALI KUMPANYASI] ÜRETİM ORGANİZASYONU, İŞÇİLERİ VE ÜCRET POLİTİKASI [1908 – 1914]

Bu araştırma, 16 Aralık 1907 tarihinde İngiltere’de [Londra] kurulup tüzel bir kişilik kazanan İngiliz menşeli The Oriental Carpet Manufacturers Limited [OCM] veya diğer bir ismiyle Şark Halı Kumpanyası’nın 20. yüzyılın başında kuruluşuna giden süreci ve şirketin kuruluşuyla beraber Anadolu coğrafyasında 1908 yılından itibaren uyguladığı eve iş verme sistemini [putting – out ] ne şekilde organize ettiğini açıklamayı amaçlamaktadır. Araştırmamız ayrıca şirketin eve iş verme sistemi dâhilinde yürüttüğü halı üretim faaliyetleri sonucu Anadolu coğrafyasında istihdam ettiği, ettirdiği halı dokuma işçilerinin sayısını tespit edip, uygulanan ücret politikasını ve halı dokuma işçilerinin çalışma koşullarını ele alarak Osmanlı imalat sektörünün önemli üretim alanlarından biri olan halıcılığın Osmanlı işçi tarihindeki önemini incelemektedir. 1908’den 1914 yılına kadar sadece Anadolu coğrafyasında 50 – 60 bin arasında halı dokuma işçisi istihdam edip eve iş verme sistemi sayesinde kayda değer kârlar elde eden OCM, bu yönüyle Osmanlı halıcılığını monopolize etmiş ve I. Dünya Savaşı’nın hemen öncesine kadar halı üretim faaliyetlerini devam ettirerek aynı zamanda Anadolu - Osmanlı halılarının en önemli ihracatçılarından biri olmuştur.

A LOOK AT THE HISTORY OF OTTOMAN LABOUR: PRODUCTION ORGANIZATION, WORKERS AND WAGE POLICY OF THE ORIENTAL CARPET MANUFACTURERS LIMITED [ŞARK HALI KUMPANYASI] [1908 – 1914]

This study aims to explain the process of British origin The Oriental Carpet Manufacturers Limited [OCM] or aka Şark Halı Kumpanyası founded in England [London] on December 16, 1907 and acquired a legal personality from the beginning of the 20th century to its establishment and how the company has organized the home-employment system [putting – out ] it has been implementing in the Anatolian geography since 1908. Our study also determines the number of carpet weaving workers that the company has employed in the Anatolian geography as a result of the carpet production activities carried out within the home employment system, and it examines the importance of carpet weaving, which is one of the important production areas of the Ottoman manufacturing sector, in the history of Ottoman workers by considering the wage policy applied and the working conditions of carpet weaving workers. From 1908 until 1914, OCM employed 50 - 60 thousand carpet weaving workers in Anatolia alone and made significant profits thanks to the home employment system, it monopolized the Ottoman carpet weaving in this respect and at the same time it became one of the most important exporters of Anatolian - Ottoman carpets by continuing its carpet production activities until just before the First World War.

PDF

___

BOA. A.} MKT. 42/22, 20 Cemaziyelevvel 1262.
BOA. A.} MKT. 65/98, 22 Safer 1263.
BOA. C. İKTS. 31/1520, 29 Rebiülahir 1262.
BOA. DH. ŞFR, 475/68, 1 Haziran 1331.
BOA. HR. TO. 225/54, 20 Mart 1857.
BOA. İ. HUS, 164/30, 13 Safer 1326.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 9th March 1909.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 16th February 1910.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No:2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 28th March 1911.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 17th April 1912.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 27th June 1913.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 10th November 1920.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 27th July 1921.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 3, No: 10, Production des Agents & Agences de L’Interieur.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 3, No: 11, Production des Agents & Agences de L’Interieur D’Apres Les Provenances.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 3, No: 5, Matthew Lee, History of The Oriental Carpet Manufacturers Ltd.
SEC MECA OCM COL, Kutu: 3, No: 9, 21 Temmuz 1907 tarihli Albert Aliotti İmzalı belge.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 5, No: 49, Memorandum.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 6, No: 65, Sykes & Co. ile 30 Kasım 1907’de yapılan sözleşme.
SAC MECA OCM COL, Kutu: 6, No: 65, 9 Kasım 1914 tarihli Amerika İstanbul Başkonsolosu G. Bie Ravndal’a verilen dilekçe.
SAC MECA OCM COL, kutu: 11, No: 85, 1 Ocak 1908 tarihli T. A. Spartali & Co.’nun kendini tasfiye ettiğine dair ilanı.
SEC MECA OCM COL, Kutu: 11, No: 85, Notice.
Memorandum and Articles of Association of the Oriental Carpet Manufacturers Limited, Yer yok, 1907.
FO. TB 31.20465.120209, Memorandum and Articles of Association of M. H. Ekisler and Co. Limited.
FO. 195/2134, Cumberbatch’den O’Conor’a, İzmir, 4 Aralık 1902.
FO. 195/2300, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 21 Ağustos 1908.
FO. 195/2331, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 27 Nisan 1909.
FO. 195/2360, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 14 Mayıs 1910.
FO. 195/2383, Barnham’dan to Lowther’e, İzmir, 28 Ekim 1911.
FO. 195/2383, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 13 Aralık 1911.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report on the Trade of the Vilayets of Trebizond and Sivas for the year 1900, Londra, 1901.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1902 -03 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna, Londra, 1904.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Reports for the Year 1906 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna, Londra, 1907.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Reports for the Year 1907 on the Trade of Constantinople and District, Londra, 1908.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1909 on the Trade of Smyrna, Londra, 1910.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Reports for the Year 1910 – 1911 on the Trade of Constantinople and District, Londra, 1912.
Department of Overseas Trade – General Report on the Trade and Economic Conditions of Turkey for the Year 1919. (1920). (Ed: Captain C. H. Courthope – Munroe).
Konya Vilayet Salnâmesi, Hicri 1332, Miladi 1330, İstanbul: Cihan Matbaası.
Ahenk, 15 Muharrem 1325/15 Şubat 1322, Sayı: 3227.
Ahenk, 16 Muharrem 1325/16 Şubat 1322, Sayı: 3228.
Ahenk, 6 Safer 1325/8 Mart 1323, Sayı: 3245.
Ahenk, 9 Safer 1325/ 11 Mart 1323, Sayı: 3248.
Ahenk, 20 Safer 1325/ 22 Mart 1323, Sayı: 3257.
Ahenk, 11 Cemaziyelevvel 1325/9 Haziran 1323, Sayı: 3324.
Ahenk, 30 Cemaziyelevvel 1325/28 Haziran 1323, Sayı: 3340.
Ahenk, 1 Cemaziyelahir 1325/29 Haziran 1323, Sayı: 3341.
Ahenk, 2 Cemaziyelahir 1325/30 Haziran 1323, Sayı: 3342.
Ahenk, 24 Cemaziyelahir 1325/ 22 Temmuz 1323, Sayı: 3361.
Ahenk, 8 Zilhicce 1326/ 18 Kanun-ı Evvel 1324, Sayı: 3791.
Annuaire Oriental, C. IX, 1889 – 1890.
Annuaire Oriental, C. I, 1912.
Annuaire Oriental, C. II, 1912.
Annuaire Oriental, C. II, 1914.
Halka Doğru Mecmuası, 15 Şubat 1335, Sayı: 2.
Halka Doğru Mecmuası, 1 Mart 1335, Sayı: 3.
İttifak, 1 Şaban 1326/15 Ağustos 1324, Sayı: 12.
Journal of the Central Asian Society, 1922, C. IX.
Konya Vilâyet Gazetesi, 8 Nisan 1324, Sayı: 1864.
Konya Vilâyet Gazetesi, 29 Mart 1326, Sayı: 1963.
Köylü, 10 Ramazan 1328/1 Eylül 1326, Sayı: 620.
Levant Trade Review, Haziran 1912, C. II, Sayı: 1.
Renin, 17 Recep 1329/1 Temmuz 1327, Sayı: 1030 – 15.
Revue Commerciale du Levant Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople, 31 Ağustos 1900, Sayı 161.
Revue Commerciale du Levant Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople, 31 Mayıs 1907, Sayı: 242.
Revue Du Monde Musulman, Ekim 1907, C. III, Sayı: 10.
The Times London, 21 Kasım 1891, Sayı: 33488.
The Times London, 6 Ocak 1900, Sayı: 36032.
The Times London, 9 Mart 1909, Sayı: 38902.
The Times London, 26 Mart 1910, Sayı: 38917.
Anatolia (1920), Londra, H.M. Stationery Office No: 59.
ATALAY, Besim (H. 1339), Maraş Tarihi ve Coğrafyası, İstanbul, Matbaa-i Amire.
ATALAY, Besim (1967), Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları, Yayın yeri yok, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
BEYRU, Rauf (2011), 19. Yüzyılda İzmir Kenti, İstanbul, Literatür Yayınları.
BORATAV, Korkut, ÖKÇÜN, A. Gündüz ve PAMUK, Şevket (1985), “Ottoman Wages and the World – Economy, 1839 – 1913” , Review (Fernand Braudel Center), 8 (3), 379 – 406.
ELDEM, Vedat (1994), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ERİŞÇİ, Lütfi (1951), Türkiye’de İşçi Sınıfının Tarihi, İstanbul, Kutulmuş Basımevi.
Exposition Universelle et Internationale de Bruxelles 1910, Catalogue General Officiel de la Section Ottomane (1910), Bruxelles, Imprimerie Scientifique.
GENÇ, Mehmet (2012), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
GİRAUD, Edmund H (1934), Family Records. A Record of the Origin and History of the Giraud and Whittall Families of Turkey, Londra, Adams Bros. and Shardlow.
GÖKMEN, Ertan (2007), Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Demirci kazası, İzmir, Demirci Belediyesi Kültür Yayınları.
GÜZEL, Mehmet Şehmus (1984), “1908 Kadınları”, Tarih ve Toplum, Sayı: 7, 6 – 12.
HORVATH, Bela (1997), Anadolu 1913, Çev. T. Demirkan, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
JEANCARD, P. (1919), L’Anatolie – Smyrne, Sparte, Bourdour, Hiérapolis, Le Dodécanése, Paris, Librairie Française.
KARAKIŞLA, Yavuz Selim (2002), “Arşivden Bir Belge (36): Uşak’ta Kadın Halı İşçilerinin İsyanı (1908)”, Toplumsal Tarih, 17, (99), 54 – 57.
KURMUŞ, Orhan (1974), Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul, Bilim Yayınları.
LA FONTAINE, James (1934), “A Short History of the La Fontaine family”, Family Records. A Record of the Origin and History of the Giraud and Whittall Families of Turkey, Ed. Edmund H. Giraud, Londra, Adams Bros. and Shardlow Ltd.
Livre d’Adresses Médica – Pharmaceutiques des Principales villes de la Turquie (1911), Constantinople, Aznavour Fréres.
MAKAL, Ahmet (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri: 1850 – 1920, Ankara, İmge Kitabevi.
MARX, Karl (2017), Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi. Cilt. I, Çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan, İstanbul, Yordam Kitap.
ÖKÇÜN, A. Gündüz (1997), Osmanlı sanayii, 1913, 1915 yılları sanayi istatistiki, Ankara, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
PAMUK, Şevket (2018), Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
PECH, Edgar (1908), Manuel des Sociétés Anonymes Fonctionnant en Turquie, İstanbul.
QUATAERT, Donald (1986), “Machine Breaking and the Changing Carpet Industry of Western Anatolia, 1860 – 1908”. Journal of Social History, 19, (3), 473 – 489.
QUATAERT, Donald (1999), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, Çev. Tansel Güney, İstanbul İletişim Yayınları.
QUATAERT, Donald (2001), “Labor History and the Ottoman Empire, 1700 – 1922”, International Labor and Working – Class History, Sayı: 60, 93 – 109.
QUATAERT, Donald (2004), “19. Yüzyıla Genel Bakış, Islahatlar devri 1812 – 1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600 – 1914, Edit. H. İnalcık, D. Quataert, Cilt. II, İstanbul, Eren Yayıncılık, 886 – 1051.
SAKIZLI OHANNES (H. 1297), Mebâdi-i İlm-i Servet-i Milel, Dersaadet, Mihran Matbaası.
SENCER, Oya ( 1969), Türkiye’de İşçi Sınıfı – Doğuşu ve Yapısı, İstanbul, Habora Kitabevi Yayınları.
The Oriental Carpet Manufacturers Ltd Catalogue, 1910, Londra.
The Oriental Carpet Manufacturers Ltd Catalogue, (Fransızca) tarih yok.
WYNN, Antony (2008), Three Camels to Smyrna, Londra, Bryan Meredith Huffner.
Yılmaz, Emrah (2020). The Oriental Carpet Manufacturers Limited [Şark Halı Kumpanyası] ve Osmanlı Halıcılığındaki Yeri ve Önemi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora tezi.
(http://www.levantineheritage.com/ocm.htm (Erişim tarihi: 18. 08. 2020).