İSTANBUL YAPILARINDA KARAMÜRSEL OD TAŞININ KULLANIMINA DAİR BAZI TESPİTLER

Önemli yapı unsurlarından biri olarak görülen yeşil renkli volkanik od taşları,geçmişte Türkiye’nin bir çok bölgesinden çıkarılmıştır. Bu taşlar, Geç Roma, ErkenBizans (4-6.yüzyıl) ve Erken Osmanlı Dönemi’nde (16-18. yüzyıl) az; 19. yüzyıl sonuile 20. yüzyıl başlarında daha fazla kullanılmıştır. İstanbul için gerekli görülenlerinbir kısmı, Karamürsel taraflarında bulunan ocaklardan çıkarılmışlardır. Erkendevir kaynaklarında konu ile ilgili az ve dağınık bilgilere rastlanmaktadır. Ancak18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyıl kayıtları, yeni yapılan veya onarılanİstanbul yapılarında Karamürsel od taşı kullanımı hakkında daha düzenli bilgilersunmaktadır. Bu vesileyle Karamürsel od taşı sanayii, organizasyonu, organizasyonproblemleri, od taşı malzemesinin özellikleri, çıkarılışı, hazırlanışı, türleri, ebatları,satış fiyatı, fiyatları oluşturan etkenler, İstanbul’a nakli, hangi yapılarda kullanıldığıve sair konularda bazı bilgi ve birikimler oluşmuştur. Buna göre, İstanbul’da yeniyapılan veya onarılan kâgir dükkânlar, hanlar, top döküm fırınları, evler, saraylar,mutfaklar, camiler ve benzeri yapıların bir kısmında Karamürsel od taşına yerverilmiştir. Od taşlarının üretimi ve nakli, bir dizi zahmetli işlere sahne olmuştur.Söz konusu işlemlerin organizasyonu, bazı problemleri de beraberinde getirmiştir.Araştırmada bu konular üzerinde durulmuştur.

Findings on Karamürsel Od Stone Used in The Buildings of Istanbul

Green volcanic od stones are crucial construction materials and it was excavated widely in Turkey. Od stone was used rarely in Late Roman, Early Byzantium (4-6th centuries) and Early Ottoman periods (16-18th centuries). It was used more at the end of 19th century and the beginning of the 20th century. The stones that were used in İstanbul were delivered from the quarries around Karamürsel. There is little information in early period resources. However, there are many on the uses of Karamürsel Od stone in the construction and restoration of buildings in İstanbul between the second half of the18th century and the 19th century. For that reason, there are some information on the Karamürsel Od stone factory, its organization, the features of the stone (like its excavation, preparation, size, price), factors affecting the price, its transportation to İstanbul and its usage in construction. According to that information, some shops, khans, furnaces, houses, palaces, kitchens, and mosques were either constructed or restored with Karamürsel Od stones. The production and transportation of the stone were laborious. The organization of the production and transportation were also problematic. This article focuses on those problems

PDF

___

www.tpe.gov.tr/ Turk Patent Enstitüsü /resources/ dosyalar/.../110.pdf. Erişim tarihi, 08. 11.2014.
ŞENYURT, Oya (1988), “Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Taşçı Örgütlenmesi”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, (METU. JFA 2009/2), C. 26, Sayı. 2, ss. 103-122.
SÖNMEZ, Zeki, Mimar Sinan İle İlgili Yazmalar-Belgeler, İstanbul.
SERTOĞLU, Mithat (1986), Osmanlı Tarih Lûgati,İstanbul,
ÖZGÜNLER, Seda Acun (2007), Tarihi Yapılarda Kullanılan Volkanik Tüflerin Konservasyonu Üzerine Bir Araştırma: Od Taşı Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, Doktora Tezi, Eylül.
NEFTÇİ, Aras (2002), Laleli Külliyesi’nin inşaat süreci, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
KAHRAMAN, Nurfeddin, Refik Arıkan (2016), “Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerinde Karamürsel Taşı ve İzmit Bölgesi Diğer Taş Ocakları”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli, c. III, ss. 1863-1876.
İnşaat Teknolojisi, Taşın Mimaride Kullanımı (2013), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
EYİCE, Semavi (1995), “Fâtih Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, C. 12, ss. 244-249.
ERİÇ, Murat (1988), “Sinanın 16. Yüzyıl Türk Mimarisi Malzeme Anlayışına Getirdiği Yenilikler”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul, ss. 113-118.
EKİNCİ, Savaş, Ömer Ş. Deniz, N. Volkan Gür (2012), “Yapı Kültürü ve Tasarım Verileri Işığında Kâgir Yığma Dış Duvarların Tarihsel Gelişimi”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, (12 – 13 Nisan 2012), Uludağ Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi - Görükle Kampüsü – Bursa, http://www.catider.org.tr/pdf/sempozyum6/19.pdf., Erişim Tarihi, 12.7. 2016
ÇELİK, Serpil (2001), Mevcut belgeler ışığında Süleymaniye Külliyesinin yapım süreci, İstanbul Teknik Üniversitesi (İ.T.Ü.), Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
ASLANAPA, Oktay (2004), Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
AHUNBAY, Zeynep (2016), “Karamürsel’in Od Taşı ve Tarihi Yapılarda Kullanımı”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli, c. III, ss. 1797-1806.
AHUNBAY, Metin (2006), “Bizans Yapım Teknikleri”, Geçmişten Geleceğe Anadoluda Malzeme ve Mimarlık, Sempozyumu, UIA/ 2005 XXII. Dünya Mimarlık Kongresi, (4-5 Temmuz 2005), İstanbul, ss. 68-78.
AKGÜNDÜZ, Ahmed (2006), Said Öztürk, Yaşar Baş, Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii, İstanbul.
C. SM. (Cevdet Tasnifi Saray Mutfağı Evrakı),, nr. 109/5488, 141/7056.
C. EV. (Cevdet Tasnifi Evkaf Evrakı), nr. 149/7402, 21/1027, 28/1378, 35/1744, 35/1745, 627/31643.
C. DH. (Cevdet Tasnifi Dahilye Evrakı), nr. 273/13603.
C. BLD. (Cevdet Tasnifi Belediye Evrakı), nr. 107/5320, 136/6781.
C. BH. (Cevdet Tasnifi Bahriye Evrakı), nr. 37/1733, 76/3612, 92/4449.
C. AS. (Cevdet Tasnifi Askeri Evrakı), nr. 87/4026, 144/6383, 329/13649-2, 417/17309, 420/17428, 993/43400, 1147/50990, 1212/54361, 1222/54861.
AE. SOSM. III. (III. OSMAN), nr. 89/6841.
AE. SMST. III. (III. MUSTAFA), nr. 94/7109.