BERLİN ANTLAŞMASI’NA GÖRE (1878) OSMANLI’NIN İRAN’A TERK ETTİĞİ KOTUR’UN SINIRLARI MESELESİ

Osmanlı ile İran arasında tarih boyunca pek çok yönden çekişmeler yaşanmıştır. Bu çekişmeler içerisinde sınırlar meselesi her zaman için önemli bir gündem maddesi olarak varlığını sürdürmüştür. Bu çerçevede XIX. yüzyılın başından itibaren iki taraf arasında yaşanan gerginliklerin giderilmesi için arabulucu devletler statüsündeki İngiltere ve Rusya’nın etkisiyle 1847 yılında Erzurum Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmanın maddeleri içinde yer alan ve iki devletin sınırlarının kesin şekilde çözümü işi, sonradan toplanacak olan karma komisyon çalışmalarına bırakılmıştır. Buna bağlı olarak 1849 yılında Bağdat’ta, dört devletin (Osmanlı, İran, İngiltere ve Rusya) temsilcilerinin yer alacağı komisyonun toplanması kararlaştırılmıştır. Bu komisyona katılmak üzere hareket eden Derviş Paşa başkanlığındaki Osmanlı Heyeti, Bağdat’a varmadan önce Van’ın doğusundaki Kotur’a gelmiştir. Derviş Paşa, buranın Osmanlı toprağı olduğu ve o sıralar İran işgali altında bulunduğu gerekçesiyle sınırlarını belirlemiştir. Böylece 1849 yılından itibaren Osmanlı ile İran arasında Kotur’un kime aitliği noktasında ciddi tartışmalar başlamıştır. Aracı devletler olan İngiltere ile Rusya da buna dahil olmuşlardır. Bu süreçte Osmanlı Devleti, tüm baskılara rağmen Kotur’u İran’a terk etmemiştir. Kotur’la ilgili yaşanan bu gerginlikler 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’na kadar sürmüştür. Bu savaş sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması’nda Kotur’a değinildiği gibi sonrasında imzalanan Berlin Antlaşması’yla buranın İran’a bırakılması hükme bağlanmıştır. Antlaşmaya göre Kotur’un İran’a terki gerekirken, bu sefer de Kotur kasabasının kapladığı alanın ne kadar yer olduğu ve nerelerin İran’a verileceği üzerinden tartışmalar sürüp gitmiştir. Bu çalışmamızda, Osmanlı’nın İran’a terk ettiği Kotur’un sınırlarıyla ilgili tartışmalar ele alınmıştır. Özellikle Osmanlı arşivindeki belgelerden hareketle; Kotur’un kapsadığı alan ve bununla ilgili farklı haritalar, Osmanlı yönetiminin 1879-1884 yılları arasında bu konu ile ilgili görevlendirdiği memurlar ve bunların yazdıkları raporlar, İran’ın tavrı, İngiltere ile Rusya’nın bu konudaki tutumu, Osmanlı’nın sadece Kotur değil bütünüyle Osmanlı-İran sınır meselesinin çözümünü istemesi gibi konular üzerinde durulmuştur.

THE ISSUE OF THE BORDERS OF KOTUR CEDED TO IRAN BY THE OTTOMANS ACCORDING TO BERLIN TREATY (1878)

Several conflicts were experienced between the Ottomans and Iran throughout history. In these conflicts, the issue of borders has always been a significant problem in the agenda. After the early 19th century, The Treaty of Erzurum was signed in 1847 with the mediation of the United Kingdom and Russia to eliminate the tensions between the two countries. The precise solution of the borders of the two states, which are included in the final text of the above-mentioned treaty, was left to the joint commission that would meet at a later date. Accordingly, it was decided to convene the commission in Baghdad in 1849 with the participation of the delegates of four states (Ottoman Empire, Iran, U.K. and Russia). The Ottoman delegation in this conference, presided by Dervish Pasha, arrived at Kotur, located in the east of Van province, before they arrived at Baghdad. Dervish Pasha determined the borders with the assumption that it was Ottoman land under Iranian occupation at that time. Thus, from 1849 onwards, a serious controversy started between the Ottomans and Iran about the land of Kotur. The mediating states, the U.K. and Russia, were also involved in this debate. In this process, the Ottoman State did not cede Kotur to Iran despite all pressures. These tensions about Kotur continued until the 1877-1878 Ottoman-Russian War. The Treaty of Hagia Stephanos, which was signed after this war, referred to Kotur, and in Berlin Treaty, which was signed later, it was ruled that this area should be ceded to Iran. According to the treaty, the secession of Kotur to Iran was required, however then the discussions on definition of the land of Kotur and which sections should be ceded to Iran commenced and lasted for a long period of time. The present study addressed the discussions on the borders of Kotur, ceded by to Iran Ottoman Empire. Especially, based on the documents available in Ottoman archives, Kotur area and its various maps, the officers assigned by the Ottoman government and the reports they wrote about this issue between 1879 and 1884, the attitude of Iran, the attitude of Britain and Russia, the fact that Ottomans desired the resolution of not only the Kotur issue, but the resolution of the whole issue of Ottoman-Iran border disputes were emphasized in the present study.

PDF

___

BOA, HR. SFR. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Evrakı, Londra Sefareti), (3) 61/8-2. 8 Cemâziyülâhir 1278 (11 Aralık 1861).
BOA, HR. SFR. (Hariciye Nezareti Evrakı Londra Sefareti), 2/102-11. 17 Cemaziyülevvel 1278 (20 Kasım 1861).
BOA, HR. SFR., 2/102-6. 8 Cemâziyülâhir 1278 (11 Aralık 1861).
BOA, İ. DH. (İradeler Dahiliye), 835/67141/1-3, 26 Şaban 1298 (24 Temmuz 1881).
BOA, İ. DH. (İradeler Dahiliye), 835/67141/4, 11 Ramazan 1298 (7 Ağustos 1881).
BOA, İ. DUİT (Dosya Usulü İradeler), 142/75, 23 Safer 1295 (26 Şubat 1878).
BOA, İ. MMS. (İradeler Meclis-i Mahsus), 60/2844-2, 4 Muharrem 1296 (29 Aralık 1878).
BOA, İ. MMS., 60/2844-3, 12 Cemaziyülevvel 1295 (14 Mayıs 1878).
BOA, İ. MMS., 60/2844-4, 5 Kanunuevvel 1294 (17 Aralık 1878).
BOA, İ. MMS., 60/2845-1, 2 Safer 1296 (26 Ocak 1879).
BOA, İ. MMS., 60/2845-3, 4 Safer 1296 (28 Ocak 1879).
BOA, İ. MMS., 74/3360-1. 19 Cemaziyülevvel 1300 (28 Mart 1883).
BOA, İ. MMS., 74/3360-2, 21 Rebiyülevvel 1300 (30 Ocak 1883).
BOA, İ. MMS., 74/3360-3, 29 Cemaziyülevvel 1300 (7 Nisan 1883).
BOA, İ. MMS., 74/3360-4, 20 Rebiyülahir 1300 (28 Şubat 1883).
BOA, İ. MMS., 74/3360-6, 10 Cemaziyülevvel 1300 (19 Mart 1883).
BOA, İ. MMS., 74/3360-8, 24 Cemaziyülevvel 1300 (2 Nisan 1883).
BOA, İ. MMS., 74/3360-10, 25 Cemaziyülevvel 1300 (3 Nisan 1883).
BOA, Y. A. RES. (Yıldız Resmî Marûzat), 19/41, 24 Cemaziyülevvel 1300 (2 Nisan 1883) BOA, Y. A. RES., 24/8-1, 14 Şaban 1301 (9 Haziran 1884). BOA, Y. A. RES., 24/8-5,6. 5-12 Mayıs 1284 (17-24 Mayıs 1868).
BOA, Y.A.RES. 24/8-7, 17 Teşrinisani 1299 (29 Kasım 1883).
BOA, Y.A.RES. 24/8-10. 26 Receb 1301 (22 Mayıs 1884).
BOA, Y.A.RES. 24/8-11. 12 Rebiyülevvel 1301 (11 Ocak 1884).
BOA, Y.A.RES. 24/8-12. 27 Mayıs 1300 (8 Haziran 1884).
BOA, Y.A.RES. 24/8-8, 2 Kanunusani 1299 (14 Ocak 1884).
Berlin Kongresi Protokolleri ile Kıbrıs Ceziresine Dair Mukavelenâmeler (1298), Matbaʽa-ı Amire.
Derviş Paşa (1287), Tahdid-i Hudud-ı İraniye, Matbaa-ı Amire, Dersaadet.
GENCER, Ali İhsan, “Ayastefanos Antlaşması”, TDVİA, C. IV, İstanbul 1991, s. 225.
KURAT, Yuluğ Tekin (1962), “1877-1878 Osmanlı Rus Harbinin Sebepleri”, Belleten, C. XXVI, S. 103, TTK. Ankara, s. 567-592.
Mahmud Celâleddin Paşa (1983), Mirât-ı Hakikat, C. I-III, Haz. İsmet Miroğlu, Berekat Yay., İstanbul.
NASIRÎ, Muhammed Rıza (1977), Nasıreddin Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri (1848-1896), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
SARIKÇIOĞLU, Melike (2013), Osmanlı-İran Hudut Sorunları (1847-1913), TTK., Ankara.
SERTOĞLU, Mithat (2011), Mufassal Osmanlı Tarihi, C. VI, TTK., Ankara.
UÇAROL, Rifat (2008), Siyasi Tarih (1789-2001), Der Yayınları (7. Baskı), İstanbul.
ULUERLER, Sıtkı (2015), “Osmanlı-İran Sınır Tespiti Tartışmalarında Kotur’un Yeri (1849- 1852)”, Turkish Studies, Volume, 10/5, Spring, s. 332-350.