FARKLI TEPKİ VE DEĞERLENDİRMELER EKSENİNDE İSLÂM DÜNYASINDA BİLİM YA DA SANAT OLARAK MANTIK

Doğru düşünmenin kurallarını düzenleyen Mantık, Aristoteles tarafından sistemleştirilmiş olup günümüze kadar ulaşmıştır. Bilindiği gibi Mantığın teorik ve pratik olmak üzere iki yönü vardır. Bunlardan ilki mantıklı düşünme denen düşünme tarzının tespitidir. Bu yönüyle mantık ‘bilim’ olarak kabul edilir. Diğeri ise onun uygulanmasıdır. Bu yönüyle mantık, bir sanat ve teknik olarak kabul edilir. Mantık bilim midir, sanat mıdır? diye yapılan tartışmaların sebebi bu iki yönlülükten kaynaklanmaktadır. Bu tartışma yıllar boyunca devam etmiş ve günümüze değin güncelliğini korumuştur. Aristoteles’in bilimler sınıflamasında mantık ilminin yer almadığı söylenmektedir. Aristoteles’in, mantığı bilim olarak değil, zorunlu ve pozitif bilimler için bir araç/âlet gördüğü genel olarak kabul görmektedir. İslâm bilginlerinde de bu fikir ağırlıklı olarak görülmektedir. Aslında Mantığın bu iki yönü düşünüldüğünde kendine özgü konularının olması hem kendi içinde bir bilim, hem de metodoloji olması yönüyle bir sanat olduğu söylenebilir.

LOGIC AS SCIENCE OR ART IN THE ISLAMIC WORLD IN TERMS OF DIFFERENT REACTIONS AND EVALUATIONS

Logic, which regulates the rules of correct thinking, was systematized by Aristotle and reached the present day. As known, there are two aspects of logic, the oretical and practical. The first is the detection of the way of thinking, which is called “logical thinking”. In this sense, logic is regarded as ‘science’. The second aspect is the exercising of this established science. In this sense, logic is regarded as an art and technique (science). In this context, the reason for the debate of “Is logic a science or an art?” is based on these two aspects. This debate has continued for years. It is said that Aristotle does not include logic in his science classification. The idea that he regards logic as an instrument of indispensable and provable science instead of seeing logic as a science is widespread. It is stated that this idea has strong influence among the Islamic thinkers. In fact, when these two aspects of logic are considered, it can be said that logic is an art because it has its own specific issues and has a science and a methodology in itself

PDF

___

ALİ HAYDAR (1309), Hediyecik, İsagoci Tercümesi, İstanbul.
ATADEMİR, H. Rağıp (1974), Aristo’nun Mantık ve İlim Anlayışı, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
AYIK, Hasan (2007), İslam Mantık Geleneği ve Doğuluların Mantığı, Ensar Neşriyat yayınları, İstanbul.
BİNGÖL, Abdulkuddûs (1993), Gelenbevi’nin Mantık Anlayışı, İstanbul.
BİNGÖL, Abdulkuddûs, (1992), “Türk Kültür Tarihinde Mantık Hareketleri”, Türk Kültürü ve Felsefe Panelleri, EÜ. Yay. Ayrı Basım, Kayseri, s. 11
BOLAY, Süleyman H (1993), Arisoteles Metafiziği ile Gazali metafiziğinin Karşılaştırılması, MEB yay. İstanbul
BOLAY, Süleyman H. (2000), “Bir Düşünür Olarak Gazali”, İslamî Araştırmalar, Gazali Özel Sayısı, s. 251
CEVDET, Ahmet (h.1293), Miyar-ı Sedad, İstanbul
ÇAPAK, İbrahim. (2005). Gazali’nin Mantık Anlayışı, Ankara
ÇELEBİ, İlyas (2002), İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar, Rağbet Yayın-cılık.
EBU’L- BEKA, Eyyub bin Musa (1992), el-Külliyat, Beyrut.
EMİROĞLU, İbrahim (2011), Klasik mantığa Giriş, Ankara, Elis yay.
EMİROĞLU, İbrahim (2003), TDV İslam Ansiklopedisi, “Mantık” md.
FARABÎ, Ebu Nasr (1986), Kitâbu’l-elfâzi’l-müsta’mele fi’l-mantık, Beyrut
GAZALİ (h.1322), el-Mustasfa min ilmi’l-usul, Mısır,
GAZALİ (1961), Mi’yaru’l-İlm, Neşr. Süleyman Dünya, Kahire
HASIRCI, Nazım (2010). İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi, İstanbul, Araştırma Yayınları. İBN HAZM ENDÜLÜSÎ (trhsz), et-Takrib li haddi’l-Mantık ve’l-Medhali İleyh, (Neşr. İhsan
Abbas), Beyrut.
İBN RÜŞD, Kadı Ebî Velid. (1992), Faslu’l-Makal , Felsefe-Din İlişkisi, Çev. Bekir Karlığa, İstanbul
İBN SİNA (2005), İşaretler ve Tenbihler, Çev. Ali Durusoy, İstanbul İBN SİNA (1952), eş-Şifa el-Mantık: el-Medhal, Kahire
İBN TEYMİYYE, (1993). er-Redd ala’l-Mantıkiyyin, Beyrut
İBN TEYMİYYE, (1951). Nakzu’l-Mantık, Kahire
İHVÂN-I SAFÂ (1957), er-Resail, Beyrut
İZMİRLİ, İ. Hakkı (h.1330), Felsefe dersleri, İstanbul
KAZVİNÎ, Necmeddin Ali bin Ömer el-Kâtıbî (h.1290), Risâletu’ş-Şemsiyye fi’l-Kavaidi’l-Mantıkîyye, İstanbul.
KEKLİK, Nihat (1969), İslam Mantık Tarihi, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
KÖZ, İsmail (2002a), “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”, AÜİFD, Cilt XLIII, sayı: 2, ss. 355-374.
KÖZ, İsmail (2002b), “Aristoteles Mantığı ile Felsefe-Bilim İlişkisi”, AÜİFD, Cilt XLIII, Sayı: 1, ss. 135-169.
MEHDİ MUHAKKİK (1370), Mantık ve Mebahisu’l-Elfaz, Tahran.
NEŞŞAR, Abdulhak (1996), El-Mantıku’l-Kadîm Beyne’l-Müeyyidihi ve Muaridihi fi’l-Fikri’-İslâmî, Arabistan.
NEŞŞAR, Ali Sami (1984), Menahicu’l-bahs inde müfekkiri’l-İslam, Beyrut, ÖNER, Necati (1998), Klasik Mantık, Ankara, Bilim Yayıncılık.
ÖNER, Necati (1958), “Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mnatık Anlayışı”, AÜİF yay. Ankara, s.108
SEDAD, Ali (1303), Mîzanu’l-Ukûl fi’l-Mantık ve’l-Usûl, İstanbul.
SIRRI, Süleyman (1310). Mantık, İstanbul.
ULUDAĞ, Süleyman (1987), “İbn-i Teymiyye’de Mantık Meselesi”, İslâmî Araştırmalar, S. 4, Ankara, , s. 41
ÜLKEN, Hilmi Ziya (1942), Mantık Tarihi, İstanbul, Rıza Koşkun Matbaası.