TÜRKİYE’DE DİN PSİKOLOJİSİ TEZLERİNDE DİNDARLIK ÖLÇEKLERİ: Bibliyografik Bir Araştırma (1997-2019)

Dindarlığın tanımlanması ve kavramsallaştırılması öteden beri din psikolojisininönemli tartışma konularından birisi olmuştur. Bu durum dindarlığın, karmaşıkve kompleks yapısı yanında psikolojik, sosyal, kültürel, tarihsel vb. pek çokönemli faktörle olan ilişkisinden kaynaklanır. Din psikolojisi alanında ilkdindarlık ölçme araştırmalarının başladığı 1940'lı yıllardan bu yana, dindarlığınoperasyonel tanımlarına vurgu yapılmıştır. Bu araştırmalarda geçerli vegüvenilir ölçekler vasıtasıyla dindarlığın derecesi, yönü, eğilimi ve boyutları vb.tespit edilmeye çalışılmaktadır. Alanın uzmanları tarafından gerekli kuramsalçerçevenin oluşturulması ve ilgili dindarlık ölçeğinin tespit edilmesi sorunoluşturmazken alana yeni giren araştırmacılar için bu durum önemli bir sorunoluşturmaktadır. Ülkemizde din psikolojisi başta olmak üzere çeşitlidisiplinlerde çok sayıda dindarlık ölçeği geliştirilmiştir. Dolayısıyla dindarlıkölçme çalışmalarına yeni başlayacak olan bir araştırmacı için mevcut ölçeklerinbilinmesi, araştırma konusuna ve örneklem grubuna uygun ölçeğin belirlenmesiönemlidir. Bu nedenle araştırmanın amacı; din psikolojisi alanında yapılmışyüksek lisans ve doktora tezlerinde kullanılmış “dindarlık ölçekleri”ne ilişkin birliteratür ortaya çıkarmak olarak belirlenmiştir. Belirlenen amaca yönelik olarakda bibliyografik yöntem tercih edilerek tezlerin dindarlık ölçeklerine göre tasnifiyapılmıştır. Din psikolojisi alanında yapılmış tezlere ulaşmak için YükseköğretimKurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi (Yök Tez) veri tabanı kullanılmıştır. İlgiliveri tabanında tarih aralığı sınırı koymadan tarama terimi alanına “dinpsikolojsi”, “dindarlık”, “dini inanç”, “dini tutum” ifadeleri girilmiştir. Taramasonucunda 1997-2019 yılları arasında yapılmış 96 yüksek lisans ve doktora teziaraştırma kapsamına alınmıştır. Bu çalışmanın din psikolojisinde ölçmearaçlarına ve çalışmalarına ilişkin 22 yıllık bir birikimi göstermesi ve alana yenigiren araştırmacılar için önemli bir literatür koyması açısından faydalı olacağıumulmaktadır.

RELIGIOSITY SCALES IN THESES PSYCHOLOGY OF RELIGION IN TURKEY: BIBLIOGRAPHICAL RESEARCH (1997-2018)

Defining, understanding, explaining the phenomenon of religiosity, and its revealing the effects on the individual with its different dimensions is one of the basic study topics of the psychology of religion. However, the multi-dimensional and complex structure of religiosity brings with it a number of difficulties in the definition and conceptualization. In order to understand the phenomenon of religiosity from past to present, many definitions and conceptions have been made. Especially theology, philosophy, social sciences, etc. many different areas have shown interest in the subject within the framework of their perspectives. In the definition of religiosity; in addition to the sociological contexts such as religion, tradition, and culture, there is also the psychological context that has been considered concerning the perception of religion on the individual level and how religion is experienced. Therefore, there are many definitions of religiosity in the literature, which are made by different disciplines according to different dimensions and different contexts

PDF

___

ALBAYRAK, A., Acuner, Y., & Seyhan, B. Y. (2014). Dua Tutum Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 365-372.
ALLPORT, G. W., & Ross, M. J. (1967). Personal Religious Orientation and Prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 5(4), 432-443.
ARIKAN, R. (2011). Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayın.
ARSLAN, M. (2003). Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Din Bİlimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3(1), 97-116.
AYHÜN, S. E. (2013). Kuşaklar Arasındaki Farklılıklar ve Örgütsel Yansımaları. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 93-112.
AYTEN, A. (2009). Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü (Doktora). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
BOZKURT, V. (2005). Endüstriyel Post-Endüstriyel Dönüşüm. Bursa: Aktüel Yayınları.
BUDAK, E. (2008). 11 Eylül Olayları Işığında Almanya’da İslam Algısı: Bir Kopuş mu, Süreklilik mi? Değerler Eğitimi Dergisi, 6(15), 38-67.
CANPOLAT, E. (2014). Küreselleşmenin İzini Foursquare’de Sürmek. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, (19), 65-84.
CİRHİNLİOĞLU, F. G. (2006). Üniversite Öğrencilerinde Utanç Eğilimi, Dini yönelimler, Benlik Kurguları ve Psikolojik İyilik Hali Arasındaki İlişkiler (Doktora). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bİlimler Enstitüsü, Ankara.
COHEN, A. B., Hall, D., Koenig, H. G., & Meador, K. G. (2005). Social Versus Individual Motivation: Implications for Normative Definitions of Religious Orientation. Personality and Social Psychology Review, 9, 48-61.
COHEN, A. B., Mazza, G. L., Johnson, K. A., & Enders, C. K. (2017). Theorizing and Measuring Religiosity Across Cultures. Personality and Social Psychology Bulletin, 43(12), 1724-1736. DOI: 10.1177/0146167217727732
COŞTU, Y. (2009). Dine Normatif ve Popüler Yaklaşım “Bir Dini Yönelim Ölçeği Denemesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(15), 119-139.
ÇETİN, C., & Karalar, S. (2016). X, Y ve Z Kuşağı Öğrencilerin Çok Yönlü ve Sınırsız Kariyer Algıları Üzerine Bir Araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(28), 157-197.
DEDE, A. (2017). Küresel Toplumsal Hareketlerde “Ben Nesli”nin Rolü. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 3(Özel Sayı), 67-82.
ERCAN, N. (2009). Evlilikte Kadına Yönelik Fiziksel Şiddete İlişkin Tutumların Yordayıcıları: Çelişik Duygulu Cinsiyetçilik, Sistemi Meşrulaştırma ve Dini Yönelim (Yüksek Lisans). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
FIRAT, E. (1977). Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu: Din Psikolojisi Açısından Bir Değerlendirme (Doktora). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
FLERE, S., & Lavrič, M. (2008). Is Intrinsic Religious Orientation a Culturally Specific American Protestant Concept? The Fusion of Intrinsic and Eextrinsic Religious Orientation Amongnon-Protestants. European Journal of Social Psychology, 38, 521-530. https://doi.org/10.1002/ejsp.437
GLOCK, C. Y. (1962). On the Study of Religious Commitment. Religous Education, (Research Supplement, 42), 98-110.
GORSUCH, R. (1990). Measurement in Psychology of Religion Revisited, Journal of Psychology and Christianity. Journal of Psychology and Christianity, 9(2), 82-92.
GÖLCÜ, A., & Çuhadar, M. (2017). Batı Toplumlarında İslamofobi’nin Üretilmesinde Medyanın Rolü. Ombudsman Akademik, Yıl 4(7), 71-99.
GÜNAY, Ü. (1978). Erzurum Kenti ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. Erzurum.
GÜNEŞ, A. (2018). Medyanın Olumsuz Din Algısına Etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(1), 203-216.
GÜRSES, İ. (2010). Dindarlık ve Kişilik (Birinci). Bursa: Emin Yayınları.
HARLAK, H., Eskin, M., & Demirkıran, F. (2008). The Development and the Psychometric Investigation of the Muslim Religious Orientation Scale (MROS). International Journal of Psychology, 43(3-4), 63-63.
HILL, P. C. (2013). Din Psikolojisi ve Maneviyat Araştırmalarında Ölçme: Mevcut Durum ve Değerlendirme. Içinde R. F. Paloutzian & C. L. Park (Ed.), & İ. Çapcıoğlu & A. Ayten (Çev.), Din ve Maneviyat Psikolojisi: Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. Ankara: Phoenix Yayınevi.
HILL, P. C., & Hood, R. W. (1999). Measures of Religiosity. Birmingham.
HOGE, D. R. (1972). A Validated Intrinsic Religious Motivation Scale. Journal for the Scientific Study of Religion, 11, 369-376.
HÖKELEKLİ, H. (2010a). Din Psikolojisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
HÖKELEKLİ, H. (2010b). Din Psikolojisine Giriş (1. bs). İstanbul: Dem Yayınları.
ILGAZ, C. (2012). Toplumsal Açıdan Küreselleşme ve Küresel Kültür. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (10), 175-179.
IRMAK, F., & Kahya, Y. (2014). Amerika Birleşik Devletleri’nde Terörizm ve Terörizm Korkusu: 11 Eylül Terör Saldırılarının Öncesi ve Sonrasına İlişkin Bir Analiz. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), 315- 324.
KARABEKİR, M., Şencan, M. N. M., & Tozlu, E. (2016). Y Kuşağının Girişimcilik Algısının Ölçümüne Yönelik Bir Araştırma. International Journal of Academic Value Studies (Javstudies JAVS), 2(4), 59-67. https://doi.org/10.23929/javs.18
KARACA, F. (2001a). Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlık Ölçeğinin Türk Toplumuna Standardizasyonu. EKEV Akademi Dergisi, 3(1), 187-201.
KARACA, F. (2001b). Heterodoks İnanç ve Davranışlar Ölçeği Üzerine Bir Deneme. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (15), 145-168.
KAYA, M. (1998). Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. Samsun: Etüt Yayınları.
KAYIKLIK, H. (2000). Dini Yaşayış Biçimleri: Psikolojik Temelleri Açısından Bir Değerlendirme (Doktora). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, İzmir.
KAYIKLIK, H. (2003). Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler. Adana: Baki Kitabevi.
KAYIKLIK, H., & Kalgı, M. E. (2017). Dinsel Yaşayış Ölçeği: Geçerlik Güvenirlik Çalışması. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 1-19.
KOŞTAŞ, M. (1995). Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
KÖKTAŞ, M. E. (1993). Türkiye’de Dini Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
KULA, N. (1993). Kimlik ve Din: Ergenler Üzerine Bir Araştırma (Doktora). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
KULA, N. (2001). Kimlik ve Din (Ergenler Üzerine Bir Araştırma). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
KULA, N. (2005). Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Dem Yayınları.
LENSKI, G. E. (1961). The Religious Factor: A Sociological Study of Religion’s Impact on Politics, Economics and Familiy Life. Garden City, N.Y.: Doubleday.
MEHMEDOĞLU, A. U. (2006). Dindarlığın Peşinde: Din Psikolojisinde Araştırma, Ölçme ve Yorumlama Üzerine. İslami Araştırmalar Dergisi, 19(3), 465-478.
MUTLU, K. (1989). Bir Dindarlık Ölçeği (Sosyolojide Yöntem Üzerine Tartışma). İslami Araştırmalar Dergisi, 3(4), 194-199.
OK, Ü. (2006). Türkiye’de Din Psikolojisi: Neredeyiz ve Nereye Gidebiliriz? İslami Araştırmalar Dergisi, 19(3), 441-456.
OK, Ü. (2011). Dini tutum ölçeği: Ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 528-549.
OK, Ü. (2012). Biyografik Anlatıya Dayalı inanç Gelişimi Biçimleri ve Nicel Ölçümler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 121- 155.
ONAY, A. (1997). Dini Yönelim Düzeyi ile Sınav Kaygısı İlişkisi ve Sınav Kaygısında Hipnoterapi (Yüksek Lisans). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
ONAY, A. (2001). Dindarlık Ölçme Çalışmaları: Dindarlık Ölçümünde Üç Farklı Yaklaşım ve Ölçmenin Esasları. İslami Araştırmalar Dergisi, 14(3-4), 439-449.
ONAY, A. (2002). Dini Yönelim Ölçeği: Ölçek Geliştirmede Yöntem, Teorik Altyapı, Geçerlilik ve Güvenirlilik. İslamiyat, 5(4), 181-192.
ONAY, A. (2004). Dindarlık Etkileşim ve Değişim. İstanbul: Dem Yayınları.
ÖZBAYDAR, B. (1970). Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Baha Matbaası.
SPILKA, B., Hood, R. W., Hunsberger, B., & Gorsuch, R. (2003). The Psychology of Religion: An Emprical Approach (Third Edition). New York: The Guilford Press.
TAPLAMACIOĞLU, M. (1962). Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerinde Bir Anket Denemesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 141-151.
TAŞ, K. (2003). Dindarlık Ölçeği: Dini Tutumlar Üzerine Bir Araştırma. Tabula Rasa, Yıl 3(8), 239-247.
TSANG, C., & McCullough, M. E. (2003). Measuring Religious Constructs: A Hierarchical Approach to Construct Organization ad Scale Selection, Positive Psychological Assestment. Içinde S. J. Lopez & C. R. Snyder (Ed.), A Handbook of Models and Measures (ss. 345-360). Washington: American Psychological Association.
ULU, M. (2013). Dindarlığın Tanımı, Boyutları ve Ölçülmesi Üzerine Psikolojik Bir Araştırma: Erciyes Üniversitesi Öğrencileri Örneği (Doktora). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
UYSAL, V. (1995). İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma (A pilot study on the İslamic religiosity). İslami Araştırmalar Dergisi, 8(3-4), 263-271.
UYSAL, V., Turan, Ş., Işık, Z., & Çalışma, Ö. (2014). Motivasyonel Dindarlık Ölçeği (MMRI) Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Islamic Research, 25(1), 15-27.
ÜNAL, A. (2015). Uyumlu Bir Dünya İnşası Bağlamında Sinema ve Din İlişkisi: “Life of Pi” Örneği. International Journal of Science Culture and Sport, (Special Issue 4).
YAPAREL, R. (1987). Yirmi-Kırk Yaş Arası Kişilerde Dinî Hayat ile PsikoSosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Doktora). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
YAPICI, A. (2002). Dinî Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 75-118.
YAPICI, A. (2004). Din Bilimleri Alanında Yapılan Empirik Çalışmalarda Karşılaşılan Metodolojik Bir Problem: Ölçek mi Olguyu, Olgu mu Ölçeği Oluşturmakta? Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 85-118.
YAPICI, A. (2015). Kuramdan Yönteme “Ruh Sağlığı-Din” Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 11(2), 25-61.
YAPICI, A., & Zengin, S. (2003). İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyleriyle Psiko-Sosyal Uyumları Arasındaki İlişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 65-128.
YILDIZ, M. (2001). Dindarlığın Tanımı ve Boyutları Üzerine Psikolojik Bir Çalışma. Tabula Rasa, 1(1), 19-42.
YILDIZ, M. (2006). Ölüm Kaygısı ve Dindarlık (1. bs). İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
ZWINGMANN, C., Grom, B., Schermelleh, K., Madsen, R., Schmitz, E., & Moosbrugger, H. (2010). Münchner Motivasyonel Dindarlık Envanteri: Boyutsal Kontrol ve Denetim (H. Apaydin, Çev.). Din Bİlimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 287-312.
ZWINGMANN, C., Grom, B., Schermelleh-Engel, K., Madsen, R., Schmitz, E., & Moosbrugger, H. (2004). Das Münchner Motivationspsychologische Religiositäts-Inventar: Dimensionsanalytische Prüfung und Revision. Içinde C. Zwingmann & H. Moosbrugger (Ed.), Religiosität: Messverfahren und Studien zu Gesundheit und Lebensbewältigung. Neue Beiträge zur Religionspsychologie (ss. 57-77). Münster: Waxmann.