AHLAKİ ÇÖZÜLME, İDEAL İNSAN VE HAYATIN ANLAMI BAĞLAMINDA ATEBETÜ’L-HAKÂYIK

İslami dönem Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri Atebetü’lHakâyık’tır. Edip Ahmed’in bu eseri ideal insan tipinin nasıl olması gerektiğihakkında kısa ve özlü bilgiler vermesinin yanında bulunduğu dönemin dinihayatını eleştirel bir gözle ele almıştır. O, ideal insanın sınırlarını bazı değerlerüzerinden belirlemiştir. Bu değerler, bilgili olmak, dili korumak, alçak gönüllüolmak, yardımsever-cömert olmak, hilm sahibi (sakin, ağırbaşlı) olmak, iyiarkadaş edinmek ve hayatın anlamına vakıf olmaktır. Toplumsal düzeninbozukluğuyla ilgili ise şair öncelikle vefasızlığın üzerinde durmuştur. Daha sonraise samimiyetsiz dini hayatın belirtilerini inandığı gibi yaşamamak, iyi insanlarınsuskunluğu, sistemin bozukluğu, adaletsizlik ve dünya malına düşkünlük olaraksıralamıştır. Ayrıca şair, ideal insan ve ahlaki yozlaşma arasında gidip geleninsanın tarihsel serüvenini kader inancı çerçevesinde açıklamaya çalışmıştır.Şaire göre birey, her daim ideal insan hedefi doğrultusunda bir hayat yaşamayaçalışmalıdır. Bu hedeften uzaklaşmak sadece insanın değil toplumun da ahlakibir çıkmaza girmesine ve dolayısıyla yozlaşmasına neden olabilir. Şaire göre budurum acı bir gerçeklik olsa da insanın ve toplumlarının kaçamayacağı tarihselkaderdir. Şöyle ki; insanın psikolojik zaafları dünyanın gidişatına göre her anbaskın olabilir ve birey ideal insan hedefinden uzaklaşabilir.

MORAL CORRUPTION, IDEAL INDIVIDUAL AND THE MEANING OF LIFE IN CONTEXT OF ATABETU’L HAKÂYIK

Atebetü’l-Hakâyık is one of the most important pieces of Turkish Literature in Islamic period. This piece, whose author is Edip Ahmed, not only addressed the prominent characteristics of the individual ideal, but also discussed the religious life of his period by a critical approach. He identified the limits of the individualideal in terms of some values. These values are being knowledgeable, keeping the language strong; being humble, helpful-generous, and benign; having good friends, and considering the meaning of life. Regarding the social disorder, first, he focused on disloyalty. Afterwards, he stated the characteristics of nondevoted religious life as not performing the principles of the faith, the speechlessness of good people, the disorder of the political system, injustice, and being acquisitive. Also, Edip Ahmed aimed to explain the historical adventure of human being, who goes between being the indivudual ideal and having moral corruption, withing the context of destiny. According to him, human being should always make effort to have the aim of becoming the individual ideal. Keeping away from this aim might cause both the individual and the society to have moral impasse, and therefore, might make the whole society to have corruption. He emphasized that this is a home truth situation which is an unevitable destiny of the individual and the society. Namely, the psychological weeknesses of human being might dominate on the life course any moment, and the person might move away from the goal of the individual ideal.

PDF

___

AYIK, H. (2018). Ahlak Sorunumuz. Rize: Önce Kitap.
BAUMEISTER, R. F. (1991). Meanings of Life. New York: The Guildford Press.
ENÇ, M. (1997). Bitmeyen Gece: Evrenin Tüm Karanlığı Tek Mum Işığını Bile Köreltemez. İstanbul: Ötüken.
FESTINGER, L. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance, Illinois: Row – Peterson Company.
FROMM, E. (2018). İnsan Olmak Üzerine. 1. Baskı. İstanbul: Say Yayınları.
FROMM, E. (2006). Sağlıklı Toplum. Trc. Yurdanur Salman & Zeynep Tanrısever. İstanbul: Payel Yayınları.
FROMM, E. (1994). Sevginin ve şiddetin kaynaǧı. Trc. Yurdanur Salman & Nalan İçten. İstanbul: Payel Yayınevi.
GÖKA, E. (2011). Geçimsizler: Kişilikleri Tanıma ve Geçinmeyi Kolaylaştırma Kitabı. İstanbul: Timaş.
GÜLENSOY, T. (1991). “Atebetü’l Hakâyık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam İslam Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları.
IZUTSU, T. (2016). Kur’an’da Tanrı ve İnsan. Trc. M. Kürşad Atalar. 4. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları.
MIGATI, M. B., MASARANI, M. Z. & ED-DENDESI, A. A. (2006). El-Kutuf min Luğati’l Kur’an, Beyrut: Mektebetü’l Lübnan.
ÖZÇELİK, K. (2019). “Atebetü’l Hakâyık ve Risaletü’n Nushıyye’de İkili- Karşıt Anlatım” Yunusun Dili, ed. Alim Yıldız, Yusuf Yıldırım, Ordu: Rumi Matbaa.
PAYOT, J. (2019). İrade Terbiyesi. Trc. Hakan Alp. 4. Baskı. Bursa: Ediz Yayınevi.
PHENIX, P. H. (1964). Realms of Meaning. USA: McGraw-Hill Book.
TARIK, R. (2003). İslam: Medeniyetlerin Yüzleşmesi, çev. Ayşe Meral (İstanbul: Anka Yayınları.
YILDIRIM, A. & ŞİMŞEK, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. 11. Baskı. Ankara: Seçkin Yayınları.
YÜKNEKÎ, E. A. (2019). Atabetü’l-Hakâyık. Haz. Serkan Çakmak, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
YÜKNEKÎ, E. A. (2013). Günümüz Diliyle Atabetü’l Hakâyık Gerçeklerin Eşiği. Haz. Yaşar Çağbayır, 2. Baskı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.