200106

PRO-SOSYAL DAVRANIŞLARDA DİĞERKÂMLIĞIN (ÖZGECİLİK) TANIMI VE KONUMU

İnsanın duygu, düşünce ve davranışlarını inceleyen psikoloji, insanın pro-sosyaldavranışlarını (olumlu sosyal davranış) da çeşitli açılardan araştırmaktadır. Engenel haliyle karşılık beklemeden yardım etme davranışı olarak tanımlanandiğerkâmlık (özgecilik) da bu literatürde önemli bir yere sahiptir. Söz konusuliteratür incelendiğinde, diğerkâmlık ile yardım davranışı, fedakârlık, îsâr gibifarklı davranış türlerini birbirinin yerine kullanıldığı görülür. Dahası İngilizceliteratürde “altruism” olan kavramın, Türkçe literatüre “diğerkamlık”,“özgecilik”, “elseverlik”, “altürizm” gibi kavramların yanı sıra “fedakarlık” “isar”gibi yakın kavramlar şeklinde çevrildiği tespit edilmiştir. Bu durum daliteratürde bir kavram karmaşasına neden olmuştur. Oysa psikolojinin; teori,araştırma ve uygulama alanlarının sağlam temellere oturması için kavramlarınsınır ve konumlarının net olarak çizilmesi önemlidir. Bu nedenle makale, prososyal davranışlar özelinde diğerkâmlığın tanımını yapmayı ve konumunubelirlemeyi amaçlamaktadır. Makalede, pro-sosyal davranışlar hakkındakibilgilere değinilerek diğerkâmlığın tanımlarına yer verilmiştir. Diğer pro-sosyaldavranışlar arasında diğerkâmlığın yerini belirlemek için birbirine yakınkavramların arasındaki nüanslara dikkat çekilerek diğerkâmlığın kavramharitası çıkarılmıştır. Buna dayanarak diğerkâmlığın net bir tanımı yapılmıştır.Bu noktada pro-sosyal davranışın bir şemsiye kavram olduğu, yardım etmedavranışının onun altında yer aldığı, diğerkamlığın da bir tür yardım etmedavranışı olduğu, îsârın ise diğerkamlığın daha spesifik hali olduğu ortayakonmuştur. Ardından diğer pro-sosyal davranışların tanımlanmasında dikkatedilmesi gereken kriterler belirlenmiştir. Makale, pro-sosyal davranışlarıtanımlarken kullanılabilecek bu kriterleri içeren bir tanım cetveli sunmaktadır.Bu cetvel, pro-sosyal davranış, yardım etme davranışı, işbirliği, sosyalsorumluluk, fedakârlık, özveri, diğerkâmlık ve îsâr kavramlarını içermektedir.

THE DEFINITION AND LOCATION OF ALTRUISM AMONG PRO-SOCIAL BEHAVIORS

Investigating emotions, thoughts, and behaviors of human being, psychology studies pro-social behavior from various perspectives. Since altruism is related to sociality and morality it is discussed mostly in social psychology and psychology of religion. But recently, altruism has attracted attention in general psychology with the development of positive psychology. This has led to be published many studies on altruism in the literature. These studies include different approaches to definition and scope of altruism. Altruism, generally, defined as helping without expectation of personal benefit, takes an important place in the literature. Altruism is used synonymous with some concepts like helping, self-sacrifice, and îsâr (which is used in Turkish literature with the meaning of helping others even the person himself in need). Yet the determination of borders and locations of concepts is necessary to build psychological theory, research, and practice on firm basis. This paper presents information about pro-social behavior and definitions of altruism. Then it mentions nuances of other pro-social concepts in order to determine the location of altruism. It presents a concept map of altruism and definition chart for prosocial behaviors as well.

PDF

___

AKBABA, S. (1994). Grupla Psikolojik Danışmanın Sosyal Psikolojik Bir Kavram Olan Özgecilik Üzerindeki Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi SBE Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum.
ARSLAN, Z. Ş. (2012). İyilik Halkasına Ait Bir Kavram: Diğerkâmlık ve Eğitimi. 1. Ulusal İyilik Sempozyumu, Elazığ, 538-546.
AYTEN, A. (2009). Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi SBE İlahiyat Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, İstanbul.
BAR-TAL, D. (1976). Prosocial Behavior. Washington D.C.: Hemisphere Publishing Corporation.
BATSON, C. D. (1991). The Altruism Question: Toward a Social-Psychological Answer. New-Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
BATSON, C. D. (1991). The Altruism Question: Toward a Social-Psychological Answer. New-Jersey: Lawrence ErlbaumAssociatesPublishers.
BEDOSKY, J. C. (2005). Motivators of Altruistic Bahevior, Unpublished Dissertation. Union Institute & Univeristy / ClinicalPsychology, Ohio.
BIERHOFF, H. W. (2005). Prosocial Behaviour, New York: Taylor & Francis. BİLGİN, N. (Ed.) (1995). Sosyal Psikolojiye Giriş, İzmir: İzmir Kitaplığı.
CARLO, G., HAUSMANN, A., CHIRISTIANSEN, S. & RANDALL, B. A. (2003). Sociocognitive and Behavioral Correaltes of a Measure of Prosocial Tendencies for Adolescents. The Journal of Early Adolescence, 23 (1), 107-134.
ÇAĞRICI, M. (2000). Îsâr, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 22, 490. DURMUŞ, Z. (2003). Sosyal Dayanışmanın Sağlanmasında Kur’an’nın Öngördüğü İdeal Model: Îsâr. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3 (1), 17-27.
DURU, E. (2004). Öğretmen Adaylarında Empati -Yardım Etme Eğilimi İlişkisi ve Yardım Etme Eğiliminin Bazı Psikososyal Değişkenler Açısından İncelenmesi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 31- 41.
ELSTER, J. (2007). Sosyal Davranışı Açıklamak, Çev. Olcay Sevimli ve Macide Ö. Karaduman, Ankara: Phoenix Yay.
FREEDMAN, J. L., SEARS D. O. & CARLSMITH, J. M. (2003). Sosyal Psikoloji, Çev. Ali Dönmez, Ankara: İmge Yay.
GREEN, W. S. (2005). Introduction: Altruism and the Study of Religion. Altruism in World Religions, Ed. JacobNeusner ve Bruce Chilton. Washington: Georgetown UniversityPress, ix-xiv.
HABLEMİTOĞLU, Ş., ÖZKAN, Y. & YILDIRIM, F. (2010). Bir Fedakâkarlık Örneği Olarak "Kan Bağışı". Aile ve Toplum, 5 (20), 67-77.
HASKI-LEVENTHAL, D. (2009). Altruism and Volunteerism: ThePerceptions of Altruism in Four Disciplines and Their Impact on The Study of Volunteerism. Journal for the Theory of SocialBehaviour, 39 (3), 271- 299.
HAUERT, C., DE MONTE, S., HOFBAUER, J. & SIGMUND, K. (2002). Volunteering as RedQueen Mechanism for coorperation in Public Goods Games, Science, 296 (5570), 1129-1132.
HOFFMAN, M. L. (1978). Psychological and Biological Perspectives on Altruism. International Journal of Behavioral Development, 1(4), 323– 339.
KAÇAR BANBAL, G. (2010). Hemşirelik Öğrencilerinin Özgecilik Düzeyleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
KAĞITÇIBAŞI, Ç. & CEMALCILAR, Z. (2014). İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş, İstanbul: Evrim Yay.
KARACAOĞLU, K. & GÜNEY, Y. S. (2010). Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılıklarının, Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Üzerindeki Etkisi: Nevşehir İli Örneği. Öneri, 9 (34), 137-153.
KARADAĞ, E. & MUTAFÇILAR, I. (2009). Prososyal Davranış Ekseninde Özgecilik Üzerine Teorik Bir Çözümleme. Flsf Dergisi, 8, 41-70.
KAYIKLIK, H. (2011). Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Yayınları.
KÖSE, A. & AYTEN, A. (2015). Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
MONROE, K. R. (1994). A Fat Lady in a Corset: Altruism and Social Theory, American Journal of Political Science, 38 (4), 861-893.
MONROE, K. R. (2002). Explicating Altruism. Altruism and Altruistic Love: Science, Philosophy and Religion in Dialogue, Ed. S. G. Post, L. G. Underwood, J. P. Schloss, and W. B. Hurlbut. Oxford: Oxford UniversityPress, 106-122.
ÖZDOĞAN, Ö. (2005). İsimsiz Hayatlar: Manevi ve Psikolojik Yaklaşımla Arınma ve Öze Dönüş, Ankara: Lotus Yay.
PEKER, H. (2003). Din Psikolojisi, İstanbul: Çamlıca.
PILIAVIN, J. A. & CHARNG, H. W. (1990). Altruism: A Review of Recent Theory and Research. Annual Review of Sociology, 16, 27-65.
SANCAKLI, S. (2006). Hz. Peygamber’in Erdemli İnsan Yetiştirme Bağlamında Îsâr (Diğergamlık) Kavramına Verdiği Önem. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 7 (17), 29-56.
SAROGLOU, V. (2013). Religion, Spirituality and Altruism, APA Handbook of Psychology, Religion and Spirituality, Ed. Kenneth I. Pargament, New York: American Psychological Association, 439-450.
SELIGMAN, M. (2007). Gerçek Mutluluk, Ankara: Hyb Yay.
SERPEN, A. S. & HASGÜL, E. (2015). Sosyal Hizmet Uygulamalarında Empatinin Önemi ve Yardım İlişkisi Üzerindeki Etkisi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 15 (35), 37-52. DOI: DOI: 10.21560/spcd.3633.
SNYDER, C. & SHANE J., L. (2007). Positive Psychology: The Scientific and Practical Explorations of HumaStrength. California: Sage Publications.
TAYLOR, S. E., PEPLAU, L. A. & SEARS, D. O. (2007). Sosyal Psikoloji, Çev. Ali Dönmez, Ankara: İmge Kitabevi.
TOPSES, G. (2012). Elseverlik (Alturizm) ve Benseverlik (Egoizm) Ölçeğiyle İlgili Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, 1 (2), 60-71.
TOPSES, M. D. (2009). Modernleşme Sürecinde Bireyin Elcilik Davranışının Aile Kontrol Düzeyi ile İlişkisi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (11), 119-142.
WILSON, E. 0. (1975). Sociobiology: The New Synthesis. Cambridge: Harvard University Press.
www.tdk.gov.tr, 29.04.2019 tarihinde ulaşıldı.
YILDIZ, S., TAŞTAN BOZ, İ. & YILDIRIM, B. F. (2012). Kişilik Tipi İle Olumlu Sosyal Davranış Arasındaki İlişki: Marmara Üniversitesi Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26 (1), 215-233.