Tanzimat devrinde İngiltere konsoloslarının Kıbrıs’taki faaliyetleri (1839-1856)

Osmanlı Devleti tarafından İngiltere’ye verilen ticarî imtiyazlar ile Osmanlı ülkesinde görev yapan konsoloslarla ilgili arşiv vesikaları, iki devlet arasındaki ilişkileri çok boyutlu inceleme imkânı sunar. Esas görevleri ticari ilişkiler çerçevesinde tanımlanmış olmasına rağmen konsoloslar, ticarî ve hukukî imtiyazlarının dışına çıkarak devletin iç işlerini ilgilendiren konularda aktif tavır almışlardır. İngiltere konsolosları, özellikle Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılın ikinci yarısında, Tanzimat Fermanı’nın ilânı ile ortaya çıkan hassas vaziyeti istismar ederek devletin iç işlerine müdahalelerde bulunmuşlardır. Bu müdahaleler, ekonomik, malî, idarî ve hukukî alanlarda ortaya çıkmıştır. Kıbrıs özelinde incelenen konsolos faaliyetleri, İngiltere’nin Osmanlı üzerindeki politikalarının taşrada, birebir mahalli zümre ve kişilerle temasını içerir ve bu politikaların sahada tatbik usullerini ve vasıtalarını gösteren önemli ayrıntılar sunar.

PDF

___

A.Arşiv Kaynakları

BOA.= Başbakanlık Osmanlı Arşivi Vesikaları

KSŞ.= Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi Kıbrıs Şer'iyye Sicilleri

FO.= İngiltere Dışişleri Bakanlığı Arşivi 881/437 Instructions fort he Goverment of Her Majesty's Consuls Abroad (Lords Commissioners of the Admiralty, London 1845).

B.Kaynak ve Tedkik Eserler

Ahmet Cevdet Paşa (1991). Tezâkir. Haz. Cavit Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Alaysa, Halil Fikret (1998). Tarihte Kıbrıs. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi Yay.

Atun, Ata (2007). Milat Öncesinden Günümüze Kıbrıs Tarihi Üzerine Belgeler. C. III. Mağusa: Samtay Vakfı Yay.

Aydın, Mehmet Akif (1999). "Osmanlı'da Hukuk". Osmanlı Devleti Tarihi. C.II. İstanbul: Feza Gazetecilik Yay. 375-429.

Bedevî, Vergi H. (1971). "Kıbrıs Şer'i Mahkeme Sicilleri Üzerinde Araştırmalar". Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri. Ankara: Türk Kültürünü .Araştırma Enstitüsü Yay. 139-148.

Çadırcı, Musa (2008). Tanzimat Sürecinde Türkiye-Askerlik. Ankara: İmge Kitabevi.

Çevikel, Nuri (2000). Kıbrıs Eyâleti Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi.

Çiçek, Kemal (1998). "Osmanlı Devletinde Yabancı Konsolosluk Tercümanları". Kıbrıs'tan Kajkasya'ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet. Trabzon: Derya Kitabevi. 172-183.

Çoruh, Haydar (2000). "1833 Kıbrıs İsyanı, İsyanda Yabancı Konsolosların Rolü ve Adada Tanzimat'ın Uygulanması". Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi (13-17 Kasım 2000). C. I. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi. 295-306.

Debeş, Taçgey (1996). "Sir George Hill Kıbrıs Tarihi'nin Yazarı". Journal for Cyprus Studies 2/3: 227-231.

Debeş, Taçgey(1998). "Sir Harry Charles Joseph Luke-Bir Kıbrıs Tutkunu Ve Eserleri".Journalfor Cprus Studies 4/3: 313-318.

Erdönmez, Celâl (2008). "Şer'iyye Sicillerine Göre Tanzimat Dönemi'nde Kıbrıs'ta Bir İrtidâd ve Tanassur Vakası". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal . Bilimler Dergisi X (I): 99-123.

Erdoğru, Mehmet Akif (1999). "Onsekizinci Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanları", ikinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri (24-27Kasım 1998). C. II. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi. 315-327.

Gazioğlu, Ahmet Cemâl (2000). Kıbrıs'ta Türkler 1570-1878. Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkez (CYREP) Yay.

Gökbilgin, Mehmet Tayyib (1977). "Konsolos". îslâm Ansiklopedisi. C. VI. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay. 836-840.

Gökçen, Ahmet (1989). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri. İstanbul: Yy.

Hackett, J (1972). A History of The Orthodox Church of Cyprus. From The Coming of the Apostles Paul and Barnabas to The Commencement of The British Occupation (A.D. 45-A.D. 1878). Together with Some Account of The Latin And Other Churches Existing in The Island. New York: Lenox Hill.

Halaçoğlu, Ahmet (2003). "İngiliz Konsolosu Longworth'a Göre Trabzon Vilâyeti (1892-1898)". Belleten LXVII {250): 881-909.

Hill, Sir George (1952). A History of Cyprus. Vol. IV. Cambridge: Cambridge University Press.

İnalcık, Halil (2000). "İmtiyâzât". Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. XXII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 242-252.

Karpat, Kemal (1999). "1880'de Kayseri Sancağı'nın Sosyal, Ekonomik ve İdari Durumu: İngiltere'nin Anadolu Konsolos Yardımcısı Lieutenant Ferdi-nandt Bennet'in Raporu (Ekim 1880)". Çev: Bayram Bayraktar. Belleten LXII (235): 881-911.

Kocabaşoğlu, Uygur (2000). Anadolu'daki Amerika. Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı Imparatorluğu'ndaki Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul: İletişim Yay.

Kocabaşoğlu, Uygur(2004). Majestelerinin Konsolosları: İngiliz Belgeleriyle Osmanlı Imparatorluğu'ndaki İngiliz Konsoloslukları. İstanbul: İletişim Yay.

Kütükoğlu, Mübahat S. (1992). "Tanzimat Devrinde Yabancıların İktisadî faaliyetleri". 150. Yılında Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 91-138.

Kütükoğlu, Mübahat S.(1999). "Ahidnâmeler ve Ticaret Muâhedeleri". Osmanlı. C. III. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 329-341.

Luke, Sir Harry Charles (1969). Cyprus under the Turks 1571-1878. A Record based on the Archives of the English Consulate in Cyprus under the Levant company and After. London: C. Hurst & Company.

Özdemir, Bülent (2004). "Political Use of Conversion in the Nineteenth Century Ottoman Context: Some Cases From Salonica". Journal for the Study of Religions and Ideologies 7: 155-170.

Özkul, Ali Efdal (2005). Kıbrıs'ın Sosyo-Ekonomik Tarihi 1726-1750. Istanbul: İletişim Yay.

Pedani, Maria Pia (2002). "Bahi Memlûklerle Venedikliler Arasındaki Ticari Antlaşmalar". Çev: Mahmut Yavaşi. Türkler. C. V. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 423-430.

Samani, Hasan (2006). Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1878). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Şaşmaz, Musa (2002). "İngiliz Konsolosu Stewart'in Konya Vilayetine Dair Genel Raporu (1879)". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 11:57-97.

Savaş, Ali İbrahim (2002). "Konsolos". Türkiye Diyânet Vakfı îslâm Ansiklopedisi. C. XXVI. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 178-180.

Şişman, Adnan (2006). XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.

Taner, Tahir (1940). "Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku". Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbaası. 221-232.

Veldet, Hıfzı (1940). "Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat". Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbaası. 139-209.