Sakk Mecmualarının Tarih Araştırmalarında Kaynak Olarak Kullanılması Üzerine Bir Deneme

Osmanlı mahkemelerinde görülen davalara ait kayıtların hangi kurallar çerçevesinde düzenleneceğini gösteren sakk mecmuaları hakkında yeterince çalışma yapıldığı söylenemez. Sakk mecmualarında yer alan belgeler, daha önce düzenlenmiş kadı sicillerinden seçildiği için bu mecmuaların birer şer'iyye sicili gibi değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu makalede Tokat'a ait bir sakk mecmuası incelenmiş, çeşitli kurum ve tarihsel olayların karşılaştırılması yoluyla belgelerin tarihleri belirlenmeye çalışılmıştır. Defterde bulunan kayıtların neredeyse tamamı XVII. Yüzyıldaki Tokat şehri ve çevresi hakkında çok çeşitli bilgiler içermektedir. Milli Kütüphane'de korunan Tokat şer'iyye sicillerinden ilkinin 1772 tarihli olması, mahkeme kayıtlarının bulunmadığı karanlık bir döneme ışık tutan bu mecmuanın önemini bir kat daha arttırmaktadır. Araştırmamızın temelini oluşturan sakk mecmuasında, Tokat'taki devlet kurumları, insan ilişkileri, camiler, medreseler, vakıflar, esnaf örgütleri, dönemin en tehlikeli hastalığı olan veba, şehirde önemli tahribata yol açmış olan yangınlar gibi pek çok konuda zengin malumat bulunmaktadır.

An Attempt at Using Sakk Majmuas as a Source of History Studies

It is not possible to claim that there is an adequate number of studies on sakk majmuas, which show how and in which frame the regulations of accounts pertaining to the cases in the Ottoman courts were drawn up. As the documents in the sakk majmuas are selected from formerly prepared shari'a court registers, they should be evalu-ated as shari'a court registers. This article analyzes a sakk majmua of Tokat and attempts to determine the dates of the documents by means of comparing several institutions and historical events. Almost all the accounts in the majmua include a wide range of information about the Tokat province and its environment in the 17th century. This majmua becomes doubly important considering the fact that the first of the shari'a court registers of Tokat preserved in the National Library is dated 1772: the majmua sheds light on an unknown era when there weren't any court registers. The sakk majmua, which constitutes the basis of our study, contains ample information about a variety of sub-jects like the state institutions, human relations, mosques, madrasahs, guilds, the plague as one of the most dangerous diseases of the time, and the seriously destructive fires in Tokat.

PDF

___

Arşiv Belgeleri

Rodoscuk Şer'iyye Sicilleri No: 1620, vr. 66, Belge No: 294.

2. Kitaplar ve Makaleler

Açıkel, Ali (2002). "Tokat Örneğinde XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Sosyal Yapısındaki Buhran". Türkler. C. X. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 348-358.

Açıkel, Ali ve Abdurrahman Sağırlı (2005). Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıf- ları-Vakfiyeler. C. I. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yay.

Akgündüz, Ahmet (2002). "İslâm Hukûkunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer'iye Mahkemeleri". Türkler. C. X. Ankara: Yeni Türkiye Yay.

Aksakal, Sultan (2003). "Boşanmadan Sonra Çocuğun Velayeti". KSÜ İlahiyat Fakül- tesi Dergisi 1: 167-190.

Aydın, M. Akif (2005). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Hars Yay.

Bardakoğlu, Ali (1998). "Hidane". DİA. C. XVII. 467-471.

Demirel, Ömer (2000). "Bir Osmanlı Kadısı'nın Not Defteri Yahut Kitab-ı Sakkı". Selçuk Üniversitesi Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi Bildiri Kitabı. Konya. 199-205.

Göksu, Süleyman (haz.) (2007). Müellifi Mechûl Bir Rûznâme: Osmanlı-Rus Harbi Esnâsında Bir Şâhidin Kaleminden İstanbul (1769-1774). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.

Kaya, Süleyman (2005). "Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi III(5): 379-416.

Neumann, Christoph K. (2005). "Üç tarz-ı Mütalaa, Yeniçağ Osmanlı Dünyası'nda Kitap Yazmak ve Okumak". Tarih ve Toplum 1: 51-76.

Ortaylı, İlber (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı. Anka- ra: Turhan Kitabevi.

Özen, Şükrü (2005). "Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi III (5): 249-378.

Özvar, Erol (1998). XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş. Doktora Tezi. İstanbul: Marma- ra Üniversitesi.

Taş, Hülya, (2008). "Osmanlı Kadı Mahkemesindeki "Şühûdü'l-Hâl" Nasıl Değerlen- dirilebilir?", Bilig 44: 25-44.

Timur, Taner (1994). Osmanlı Kimliği. İstanbul: Hil Yay.

Topal, Şevket (2006). "Korumaya Muhtaç Çocukların Bakımı ve Gözetimi Açısından İslâm Hukûkunda Velâyet ve Vesâyet Yetkisi". Dinbilimleri Akademik Araş- tırma Dergisi VI (3): 249-273.

Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1988). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.