Osmanlı'nın Kapitalistleşememesi Olgusu Bağlamında Düşünceler

Osmanlı iktisadî tarihine klâsik bakış tarzı itibarıyla, söz konusu toplumsal-siyasal-iktisadî yapının kapitalizme eklemlenememesinin nedenleri arasında kapitalizmin gelişiminde önemli rol oynayan kurumsal süreçlerin oluşmaması sayılmaktadır. Bu kapsamda, piyasa mekanizmasının işleyişinin sağlanamaması, sermaye birikimi ve ücretli işgücü gibi bazı yapısal unsurlara rastlanılmaması örnek verilmektedir. Ancak, bu yaklaşımın dışında Osmanlı'yı irdeleyen diğer bazı kavramsal çerçevelerin de önemli olabileceği düşünülmelidir. Bu çerçevede, Thorstein B. Veblen'in geleneklere dayalı kurumsal değişim anlayışının ve Sabri Ülgener-Ahmed Güner Sayar düşünce çizgisinde ortaya konulan zihniyet meselelerinin önemi vurgulanmalıdır. Veblen'in önem verdiği geleneklerin toplumsal değişim olgusu üzerindeki etkileri düşünüldüğünde, Osmanlı'nın yapısında örf, fütuhat ve müsadere gibi kavramların Batı Avrupa gelişme çizgisinin dışında kalınmasına yol açan önemli etkenler olduğu görülmektedir. Buna ilâve edilecek diğer boyut ise, Sayar'ın tartışma gündemine kattığı hususlar, Bizans'tan gelen feodal ağalık şuuru, Asya'dan süregelen Türk töresi ile islâmiyet'ten sonra özellikle Anadolu'da kurumsallaşan islâm tasavvufu'nun Osmanlı'nın gelişme dinamiklerini belirlemesidir. Kurumsal faktörlerin bu önemli unsurları Osmanlı insanının rasyonel bir iktisadî zihniyete ulaşmasında önemli engeller olmuştur.

Some Comments on the Failure of the Ottomans in Becoming a Capitalist Society

From a classical perspective of Ottoman economic history, the lack of the formation of institutional processes having a significant role in the development of capitalism is referred as among the causes of the failure of joining the mentioned social-political-economic structure to capitalism. In this context, that the market mechanism could not be operated and some structural elements such as capital accumulation and salaried labour could not be observed is given as examples. However, it should be considered that some conceptual frameworks examining the Ottoman other than this attitude could be significant as well. Within this frame, the importance of Thorstein B. Veblen's traditional view of institutional change and the mentality issues that are put forward in parallel with the thoughts öf Sabri Ülgener-Ahmed Güner Sayar should also be emphasized. When we take into consideration the impacts of Veblen's insistence on the traditions' influence on social change, concepts such as custom, conquest and confiscation are observed to be important factors causing to stay behind the development line of the Western Europe. Another dimension to be included is that the elements added by Sayar to the agenda of discussions, namely the consciousness of feudal landownership dating back to the Byzantium, Turkish custom inherited from Asia and the Islamic mysticism that became institutionalized after the Islamic faith especially in Anatolia shape the developmental dynamics of the Ottoman Empire. These important elements of institutional factors have formed considerable obstacles preventing the Ottoman from reaching a rational economic mentality.

___

Altan, Mehmet (1994), Kapitalizm Bu Köye Uğramadı, istanbul, Afa Yayınları.

Divitçioğlu, Sencer (1994), Oğuz'dan Selçukluya, istanbul, Eren Yayınları.

Divitçioğlu, Sencer (2001), Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında, istanbul, Yapı Kredi Yayınları.

Dorfman, Joseph (1972), Thorstein Veblen and His America, Clifton, Augustus M. Kelley.

Ferguson, Niall (2001), The Cash Nexus: Money and Power in the Modern World, 1700 - 2000, New York, Basic Books

Güvenç, Bozkurt (1994), Türk Kimliği, Kültür Tarihinin Kaynakları, Ankara, Remzi Kitabevi.

İnalcık, Halil (2000), Türk Tarihinde Türe ve Yasa Geleneği, Doğu Batı, 4, (13), 157-175. Keyder, Çağlar (1990), Devlet ve Sınıflar, istanbul, iletişim Yayınları.

Özyüksel, Murat (1993), Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Bursa, Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayını.

Sayar, Ahmed G. (1986), Osmanlı iktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, istanbul, Der Yayınları.

Sayar, Ahmed G. (1998), Bir iktisatçının Entelektüel Portresi: Sabri F. Ülgener, istanbul, Eren Yayıncılık.

Tezel, Yahya S. (1982), Cumhuriyet Döneminin İktisadî Tarihi (1923 - 1950), Ankara, Yurt Yayınları.

Tilly, Charles (2001), Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, çev. Kudret Emiroğlu, istanbul, îmge Kitabevi.

Ülgener, Sabri F. (1981), iktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, Fikir ve Sanat Tarihî Boyu Akisleri ile Bir Portre Denemesi, istanbul, Der Yayınları.

Veblen, Thorstein (1964), The Instinct of Workmanship and the State of the Industrial Arts, New York, Norton Editions.