Derdest Defterlerinin Kaynak Değeri Üzerine Bir Deneme: 493 Numaralı Ayntâb Derdest Defteri'nin Analizi

Derdest defterleri, timar gelirlerinin kimlerin tasarrufunda olduğunu gösteren defterlerdir. Osmanlı timar düzeni hakkında önemli veriler içeren bu defterlerde, genel hatlarıyla söylemek gerekirse timar türleri, timar gelirlerini oluşturan yerler ve gelirleri, dirlik sahiplerinin adları, meslekleri/nitelikleri, sahip oldukları hisse sayısı, berat tarihleri ve hattâ o dönemin şartlarına göre fotoğrafik görünüşleri (resimleri) bulunmaktaydı. Bu makalede, 493 numaralı Ayntâb (Antep) derdest defteri örneğinden hareketle Osmanlı timar sistemi ve sosyo-ekonomik tarihi açısından kaynak olarak derdest defterlerinin değeri üzerine metodolojik bir deneme yapılmaya çalışılmıştır

An Essay on the Source Value of Derdest Registers: An Analysis of Ayıntab Derdest Register Numbered 493

Derdest registers were registers which showed who was in control of the timar income. These registers, which contain important data about the Ottoman timar system, gave information about timar types, the places constituting the timar income and their incomes, how many shares they possessed, the name of dirlik owners, their jobs and qualities, the date of their certificates and even their photographic (pictorial) appearances. This article moves from all the mentioned data and applies a methodological test on the value source that Derdest registers possess concerning the Ottoman timar system and its socioeconomic history using the Ayıntab derdest register, numbered 493 as an example.

PDF

___

Arşiv Belgeleri

Ankara, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, Derdest Defter- leri, No:493, 415, 527, 509, 422, 217.

Ankara, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, Ayntâb Livâsı Mufassal Tahrir Defteri (982/1574) No:161.

İstanbul, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ayntâb Livâsı Mufassal Tahrir Defteri, No:373. Basılmış hali için bk. (2000). 373 Numaralı Ayntâb Livâsı Mufassal Tahrir Defteri (950/1543). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.

İstanbul, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver Defterler Katalogu, No:1849.

Diğer Kaynaklar

Acun, Fatma (2002). "Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uy- gulaması". Türkler. C. 9. Ankara. Yeni Türkiye Yay. 899-908.

Afyoncu, Erhan (1994). "Defterhâne". DİA. C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 100-104.

------ (1997). Osmanlı Devlet Teşkilâtında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII.Yüzyıllar). Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

------ (2000). "XVII.Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde İki Yeni Defter: Cebe ve Derdest Defterleri". Tarih İncelemeleri Dergisi XV: 221-229.

Akdağ, Mustafa (1955). "Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar". AÜDTCF Dergisi XIII (1-2) : 27-51.

Barkan, Ö.Lütfi (1940-1941)."Türkiye'de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hâkana Mahsus İstatistik Defterleri (I)". İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası II/1: 20-59.

------ (1940-1941)." Türkiye'de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hâkana Mahsus İstatistik Defterleri (II)". İstanbul Üniversitesi İkti- sat Fakültesi Mecmuası II/2: 214-247.

------ (1993). "Timar". İA. C. 12. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay. 286-333.

Beldiceanu, Nicoara (1985). XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti'nde Timar. Çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Teori Yay.

Cebeci, Ahmet (1999). "XVI. Yüzyılda Antep ve Yöresinde Yer Adları". Cumhuriyetin 75.Yılına Armağan Gaziantep. Ed.Yusuf Küçükdağ. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Vakfı Kültür Yay. 155-164.

Elibüyük, Mesut (1990). "Türkiye'nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kay- nak, Mufassal Defterler". Coğrafya Araştırmaları 2/2: 11-42.

Ergenç, Özer (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: TTK Yay.

Gökbilgin, Tayyib (1967). "Kanûnî Sultan Süleyman'ın Timar ve Zeamet Tevcihi ile ilgili Fermanları". Tarih Dergisi XVII/22: 35-48.

Güzelbey, Cemil Cahit(1984). "Gaziantep'te Türk Topluluklarının Adlarını Taşıyan Yerler". Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. 169-180.

Howard, Douglas (1986). "The BBA Ruznamçe Tasnifi: A New Resource for the Study of the Ottoman Timar System". The Turkish Studies Association Bulletin 10/1: 11-19.

------ (1987). The Ottoman 'Timar' System and its Transformation (1563-1656). PhD. Thesis. USA: Indiana University.

İlhan, Mehdi (1990). "Onaltıncı Yüzyıl Başlarında Amid Sancağı Yer ve Şahıs Adları Hakkında Bazı Notlar". Belleten LIX: 213-232.

İnalcık, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: YKY Yay.

Özdeğer, Hüseyin (1988). Onaltıncı Asırda Ayıntâb Livâsı I. İstanbul: İstanbul Üniver- sitesi İktisat Fakültesi Yay.

Sertoğlu, Midhat (1986). Osmanlı Tarih Lûgatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.

Sevinç, Necdet (1983). Gaziantep'de Yer Adları ve Türk Boyları, Türk Aşiretleri Türk Oymakları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Yay.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1951). "Kanun-ı Osmanî Mefhûm-ı Defter-i Hâkanî". Belle- ten XV: 381-399.

Yediyıldız, Bahaeddin (1984). "Türkiye'de Yer-Adı Verme Usulleri". Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984). Ankara: Kültür ve Turizm Bakan- lığı Yay. 25-41.

Yediyıldız, Bahaeddin, Mehmet Öz ve Ünal Üstün (2002). Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları III. Ankara: TTK Yay.