16. Yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır şehir demografisine göçlerin etkisi

Osmanlı Devleti’nin, idari, sosyal ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri kapsaması bakımından tahrir defterleri mevcut arşiv kaynakları içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Tahrir Defterleri ışığında Osmanlı Devleti’nin pek çok şehri sosyo-ekonomik yapı bakımından incelenmiştir. Türkiye sınırları içinde kalan bölgeler için yapılmış olan tahrir çalışmalarında, çok önemli olmasına karşın, göç konusu ya hiç incelenmemiş ya da istatistiklere yer verilmeden sadece bir iki paragraf bahsedilerek geçiştirilmiştir. 16. yüzyıl Anadolusunda demografik açıdan bir değişim yaşandığını söyleyebiliriz. Bu noktadan hareketle bu çalışmada, 16. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’nun en büyük ve stratejik şehirlerinden biri olan Diyarbakır (Amid) konu edilerek, Diyarbakır (Amid) şehir nüfusunun nasıl bir değişim gösterdiği ve bu değişimin nedenleri, tahrir defterleri çerçevesinde, anlatılmaktadır.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defteri (BOA Td.) 200.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defteri (BOA Td.) 64.

998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kadiriyye Defteri(937/1530) (1998). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. No: 39.

Barkan, Ömer Lütfi (1953). “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”. Türkiyat Mecmuası X: 1-26.

Braudel, Fernand (1993). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. C. 1. Ankara: İmge Yay.

Cook, M. A. (1972). Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600. London: Oxford University Press.

Darkot, Besim (1953-54). “Türkiye’de Nüfus Hareketleri”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi 2 (5-6): 3-22.

Demir, Alpaslan (2007). XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Erder, Leila and Suraiya Faroqhi (1979). “Population Rise and Fall in Anatolia 1550-1620”. Middle Eastern Studies 15 (3): 322-345.

Erpolat, Mehmet Salih (2004). “XVI. Yüzyılın Başlarında Diyarbakır Eyaletinde Viran Köyler Meselesi”. I. Uluslar arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri. Diyarbakır: 591-598.

Faroqhi, Suraiya (1990). “Towns, Agriculture And The State In Sixteenth-Century Ottoman Anatolia”. Journal of the Economic and Social History of the Orient XXXIII: 125-156.

Göyünç, Nejat (1968). “Onaltıncı Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi II (7): 76-80.

Gümüşçü, Osman (2001). XVI. Yüzyılda Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: TTK Yay.

Gümüşçü,(2004). “Internal Migration in Sixteenth Century Anatolia”. Journal of Historical Geography 30 (2): 231-248.

Gürtan, Kenan (1969). Demografik Analiz Metodları. İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi Yay.

İlhan, Mehdi (1992-1994). “1518 ve 1540 Tarihli Mufassal Tahrir Defterlerine Göre Diyarbakır Şehrinin Nüfusu ve Vakıfları”. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi XVI (27): 45-114.

İlhan, Mehdi (2000). Amid (Diyarbakır). Ankara: TTK Yay.

İslamoğlu-İnan, Huricihan (1991). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü. Ankara: İletişim Yay.

Kılıç, Orhan (1999). XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605). Ankara: Tamga Yay.

Kütükoğlu, Bekir (1993). Osmanlı İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612). İstanbul:İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.

Öz, Mehmet (1993). “Tahrir Defterlerine Göre Vezirköprü Yöresinde İskan ve Nüfus (1485-1576)”. Belleten LVII (219): 509-537.

Özel, Oktay (2006). “Nüfus Baskısından Krize: 16-17. Yüzyıllarda Anadolu’nun Demografi Tarihine Bir Bakış”. VIII. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Bildirileri. Morrisville: Lulu Pres: 219-227.

Savaş, Ali İbrahim (2004). “Osmanlı ve Safevi Hükümetlerinin Batı İle Diplomatik İlişkileri”. X-XX. Yüzyıl Osmanlı-İran İlişkileri Sempozyumu. 7-11 Mart. İsfehan-İran.

Ünal, Mehmet Ali (1995). “Tahrir Defterlerindeki Bilgilerin Güvenilirliği”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1: 295-300.

Ünal,(2004). “Diyarbekir’de Osmanlı Hakimiyetinin ve Diyarbekir Beylerbeyliğinin Kurulması”. I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri. Diyarbakır: 567-573.

Yılmazçelik, İbrahim (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: TTK Yay.

Yılmazçelik,(1997). “XVII. Yüzyıl ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaletinin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması”. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi 29: 217-237.