TÜRKİYE İŞÇİ HAREKETLERİ TARİHİNDE İMALAT-I HARBİYE İŞÇİLERİ

Türkiye'de ilk endüstrileşme devlet eliyle silah sanayisi alanında gerçekleşmiştir. Avrupa'daki gibi sanayi gelişmediğinden işçi sınıfı oluşmamıştır. Ancak 19. Yüzyılın sonlarına doğru sadece emeğiyle geçinen bir emekçi kitlenin oluşmaya başladığı görülmektedir. Avrupa'da gelişen işçi hareketleri İmalat-ı Harbiye/Tophane işçilerini etkilemiştir. Osmanlı Devleti'nde ilk işçi örgütü Tophane işçileri arasında gizli olarak "Tophane Amele Cemiyeti" adıyla 1894'te kurulmuştur. II. Meşrutiyetle birlikte siyasette sosyalizm temsil edilmeye başladı. Mütareke Dönemi'nde İstanbul'da faaliyet gösteren Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkasında İmalat-ı Harbiye işçileri oldukça faaldiler. Tarihimizde ilk işçi mebus olma unvanını taşıyan Numan Usta İmalat-ı Harbiye işçilerindendi. Anadolu'da gelişmekte olan Halk İştirakiyun ve Türkiye Komünist Fırkası içinde oldukça etkin işçiler bulunmaktaydı. İşçi hareketlerinin hayli arttığı 1920-1922 yılları arasında sosyalist örgütlenme ile Komünist Partisi arasında bir yarış olduğu görülmektedir. Bu makalede Osmanlı Devletinin son dönemi ve Kurtuluş Savaşı yıllarında İmalat-ı Harbiye Fabrikalarında çalışan işçilerin, işçi hareketlerindeki yeri ve faaliyetleri incelenecektir

İMALAT-I HARBİYE WORKERS IN HISTORY OF TURKISH WORKERS MOVEMENTS

First industrialization movement in Turkey was conducted by the state in weapon production. A strong working class could not emerge since the Turkey had not been able to found an efficient industry compared to European industry. It can be seen that a working class whose income was solely based on labour started to emerge. The labour movement in Europe affected İmalat-ı Harbiye workers. The first labour organization was founded secretly by the name of Tophane Workers’ Society in 1894. With the second constitutionalism act in 1908 socialism was represented for the first time in Turkish politics. During the truce period İmalat-I Harbiye workers were quite active in Turkish Labour and Farmers’ Party which carried out its actions in İstanbul. Numan [Ustalar] who was the first worker to become a deputy in Turkish history was one of the İmalat-I Harbiye workers. There were also workers who were quite active in Public Communion and Turkish Communist Party which had been emerging in Anatolia. It is clearly seen that there was a competition between socialist movements and Communist Party in early 1920s during which labour movements respectably increased. In this article the position and actions of workers in İmalat-I Harbiye factories during the last days Ottoman Empire and Turkish War of Independence are studied

PDF

___

A. Cerrahoğlu, Türkiyede Sosyalizm (1848-1925), Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul 1968.
Akbulut, Erden - Mete Tunçay, İstanbul Komünist Grubu›ndan (Aydınlık Çevresi) Türkiye Komünist Partisine 1. Cilt 1919-1923, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul 2012.
Akbulut, Erden - Mete Tunçay, İstanbul Komünist Grubu›ndan (Aydınlık Çevresi) Türkiye Komünist Partisine 1919-1926 2. Cilt 1924-1926, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul 2013.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
Erdal,Serkan,“Osmanlı Sanatkâran Cemiyeti”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015 19 (1): 163-178.
Aslan, Yavuz, Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
Gazimihal, Mahmut R., Türk Askeri Muzıkaları Tarihi, Maarif Basımevi, İstanbul 1955.
Gökbilgin, M. Tayyib, Milli Mücadele Başlarken, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
Güzel, Şehmus, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Hareketleri ve Grevler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
Haydaroğlu, İlknur, “II. Abdülhamit’in Hafiye Teşkilatı Hakkında Bir Risale (II. Kısım)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, XIX, (30), 1997.
Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali, İsis Yayınları, İstanbul 2003.
Kuran, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılap Harekletleri ve Milli Mücadele, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
Menekşe, Nurettin, Türkiye’de Komünizm, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1967.
Odabaşı, Arda, “II. Meşrutiyet Döneminde Emekten Yana ve Ilımlı Sosyalizm Yönelimli Bir Yayın: Say ü Amel”, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (20), Aralık 2013.
P. Kitaygorodski, “Türkiye’de İşçi Hareketi” Türkiye Komünist ve İşçi Hareketi, Aydınlık Yayınları, İstanbul 1979.
S. Üstüngel, TKP Doğuşu, Kuruluşu Gelişme Yolları, Alev Yayınları, İstanbul 2004.
Sançar, Necdet, “Türkiye’de Kızıl Teşekküller-I” Mücadele, Ekim 1964.
Sayılgan, Aclan, Türkiye›de Sol Hareketler, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2009.
Sencer, Oya, Türkiye’de İşçi Sınıfı Doğuşu ve Yapısı, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul 1969.
Serçe, Erkan, “Mitostan Gerçeğe: Ameleperver Cemiyeti”, Toplumsal Tarih, Sayı 14, Cilt 3, 1995.
Seyahatname-i Londra; Tanzimat Bürokratının Modern Sanayi Toplumuna Bakışı, (Fikret Turan, Haz.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2009.
Sülker, Kemal ,Türkiye Sendikacılık Tarihi, TÜSTAV Yayınları, İstanbul 2004.
Şişmanov, Dimitır, Türkiye’de İşçi ve Sosyalist Hareketi (1908-1965), Belge Yayınlar, İstanbul 1978.
Toprak, Zafer, “İstanbul’da Amele Bayramları-I; Cumhuriyet Öncesi”, Tarih ve Toplum, 41, Mayıs 1987.
Toprak, Zafer, “İstanbul’da Amele Bayramları-II; Cumhuriyetin İlk Yılları”,Tarih ve Toplum, 43, Temmuz 1987.
Toprak, Zafer, İttihat Terakki ve Cihan Harbi, Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik, Homer Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
Tör, Vedat Nedim, Yıllar Böyle Geçti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
Varlık, Bülent, Ali Tunalı Vatana Hizmette 70 Yıl, İstanbul, 2005, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
Yıldırım, Kadir, Osmanlı’da İşçiler, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
Ziya Şakir, Mahmud Şevket Paşa, Serkan Erdal (Haz.) Akıl Fikir Yayınları, İstanbul 2011.
Zengin, Ersoy, “Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumu Olarak Tophane-i Amire Sanayi Alayları ve Mektebi”, Çayeli’nden Erzurum’a Yrd. Doç. Dr. Cemil Kutlu Armağan Kitabı, Edt. Selami Kılıç-Ahmet Safa Yıldırım, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2016, s. 491-514.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi