DEMOKRAT PARTİ’NİN ATATÜRK FİLMİ PROJELERİ

Atatürk’ün hayatını konu alan belgesel filmler bulunmasına karşın kurmaca bir Atatürk filmiçekilememiştir. Ancak sinema tarihinde kurmaca bir Atatürk filmi çekmek için pek çok girişimolmuştur. Bu başarısız Atatürk filmi girişimlerinin başlangıcı Demokrat Parti dönemidir.Demokrat Parti iktidarı döneminde, Türk Sinemasında daha önce denenmemiş bir büyük projeyigerçekleştirmeyi planlamıştır. Atatürk’ün hayatını anlatan kurmaca bir film çekilmesini içeren proje,sinema vasıtası ile Atatürk’ü ve fikirlerini dünyaya tanıtmayı amaçlamıştır. Atatürk filmi projesininfikir babası ve ardındaki irade dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar’dır. Kurmaca bir Atatürk filmiiçin iki kez girişimde bulunulmuştur. Her iki girişimde de Atatürk filmi projesini gerçekleştirmek içinAmerikalılara başvurulmuştur. Atatürk filmi girişimlerinde Amerikalılar ile Türk Hükümeti arasındaaracılığı Amerika’da yaşayan Adil Özkaptan yapmıştır. 1954 yılında Amerikalı aktör ve film yapımcısıDouglas Fairbanks Jr. Atatürk filmi projesi için Türkiye’ye davet edilmiştir. Douglas Fairbanks Jr.bir haftalık gezisinde üst düzey bir protokol ile ağırlanmıştır. Fairbanks Jr’ın Atatürk filmi projesi,bir yıl süren senaryo yazım aşamasında iken akim kalmıştır. 1955 yılında Atatürk filmi projesi, budefa Amerikalı Universal International Film Yapım şirketine sipariş edilmiştir. Universal şirketi 3yıla yakın bir süre Atatürk filmi projesi üzerinde çalışmıştır. Atatürk rolü için dönemin Amerikalıünlü aktörlerinin adı geçmiştir. Şirket, Türk Hükümetinden gelen talepler doğrultusunda filminsenaryosunda düzeltmeler yapmıştır. Finansmanını Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin karşıladığıfilm projesi henüz senaryo aşamasında iken feshedilmiştir. Sunulan senaryoların DemokratParti iktidarı tarafından beğenilmemesi ve sürekli değişiklik talep edilmesi nedeniyle sözleşmeyifesheden taraf film yapım şirketi olmuştur. Bu çalışmada, Demokrat Parti döneminde Amerikalılarayaptırılması planlanan Atatürk filmi projelerinin süreçleri aktarılacak, projelerin akıbetleri vegerçekleşmeme nedenleri sorgulanacaktır.

ATATÜRK FILM PROJECTS OF THE DEMOCRAT PARTY

Although there are documentary films about Atatürk's life, a fictional Atatürk film could not be shot. However, there have been many attempts to shoot a fictional Atatürk film in the history of cinema. Democrat Party period was the beginning of these unsuccessful attempts at Atatürk films. The Democrat Party, during its rule, wanted to realize an unprecedented big project in Turkish Cinema. The project, which involves explaining Atatürk's life with a fictional film, aimed to introduce Atatürk and his ideas to the world through cinema. The idea father of the Ataturk film project and the will behind it was the then President Celal Bayar. Two attempts were made for a fictional Ataturk movie. In both attempts, Americans were consulted to realize the Ataturk film project. Adil Özkaptan, who lives in America, made the mediation between the Americans and the Turkish Government in the Atatürk film initiatives. In 1954, American actor and filmmaker Douglas Fairbanks Jr. has been invited to Turkey for the Ataturk film project. Douglas Fairbanks Jr. was hosted in a high-level protocol on his one-week trip. Fairbanks Jr's Ataturk film project was left unfinished while the script was written for a year. In 1955, the Atatürk film project was commissioned this time to the American Universal International Film Production company. Universal company worked on the Ataturk film project for nearly 3 years. Famous American actors of the period were mentioned for the role of Atatürk. The company revised the script of the film in line with the requests from the Turkish Government. The budget of the film will be borne by the Government of the Republic of Turkey. The movie project was terminated while it was at the script stage. Due to the fact that the scenarios presented were not liked by the Democrat Party government and the demand for constant changes, there were film production companies that terminated the contract. In this study, the processes of Atatürk film projects planned to be made by the Americans during the Democratic Party period will be explained, the fate of the projects and the reasons for failure will be questioned.

PDF

___

Ahmad, Feroz, (1996), Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Çev: Ahmet Fethi, Hil Yayınları, İstanbul, 1996.
Boran, Tunç, (2011), Mekân ve Siyaset Bağlamında Anıtkabir, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2011.
Boran, Tunç, (2020), “Türk Sinema Tarihinden İlgi Çekici Bir İddianın İncelenmesi,” Türk Sinema Tarihine Farklı Bakışlar, Detay Yayıncılık, Ankara,2020.
Cem, Cemil Cahit, (1955), “Atatürk Filmi Meselesi,” Bana Sor, Milliyet Gazetesi, 22 Ekim 1955, s.3.
Çölaşan, Emin, (2006), Unutulmayan Söyleşiler, Tarihe Düşülen Notlar, 7.Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, Haziran 2006.
Deniz, Ümit, (1955), “Atatürk Filmi Hakkında Halkımız Ne Düşünüyor,” Milliyet Gazetesi, 8 Kasım 1955, s.3.
Erdem, Erden Eren, (2016), “Türkiye-ABD İlişkilerinin Zirve Noktası: Celal Bayar’ın ABD Ziyareti,” Türkiye’nin 1950’li Yılları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
Eroğul, Cem, (1992), “Çok Partili Düzenin Kuruluşu 1945- 71,” Geçiş Sürecinde Türkiye, Belge Yayınları, İstanbul, 1992.
Felek, Burhan, (1954), “Küçük Fairbanks,” Hadiseler Arasında Felek, Cumhuriyet Gazetesi, 17 Ağustos 1954, s.3.
G., C., (1957), “Atatürk Filmini biz çevirmeliyiz” Pazar Postası, 10 Kasım 1957, s.3.
Hakan, Fikret, (2012), Türk Sinema Tarihi, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2012.
Kakınç, Tarık Dursun, (1956), “Sinema Notları,” Pazar Postası, 10 Haziran 1956, s.8-11.
Kakınç, Tarık Dursun, (1957), “Yılan Hikâyesi Atatürk Filmi” Pazar Postası, 10 Kasım 1957, s.3.
Kakınç, Tarık Dursun, (1958), “Atatürk Filminin Tuzu Biberi” Pazar Postası, 6 Temmuz 1958, s.13.
Koçak, Cemil, (2006), “Tek Parti Yönetimi, Kemalizm ve Şeflik Sistemi: Ebedi Şef/Milli Şef,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
Onaran, Âlim Şerif, (1981), Muhsin Ertuğrul’un Sineması, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
Özer, N., (1951), Amerikan Sinemacılığında Buhran” Yağmur ve Toprak, Sayı:26, Ocak 1951, s.25.
Özgüç, Agâh, (2012), Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü, Horizon International, İstanbul, 2012.
Özgüç, Agâh, (2005), Türlerle Türk Sineması, Dünya Kitapları, İstanbul, 2005.
Özön, Nijat, (1968), Türk Sineması Kronolojisi 1895-1966, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1968.
Özön, Nijat, (1962), Türk Sineması Tarihi, 1896-1960, Artist Yayınları, İstanbul, 1962.
Refik, Cemal, (1962), “Atatürk Filmi,” İstanbul Hayatı, Akşam Gazetesi, 6 Aralık 1955, s.3
Safa, Peyami, (1955), “Bir Okuyucumuzun Haklı Asabiyeti,” Objektif, Milliyet Gazetesi, 12 Temmuz 1955, s.2.
Scognamillo, Giovanni, (2010), Türk Sinema Tarihi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2010.
Şener, Erman, (1970), Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız, Ahmet Sarı Matbaası, İstanbul, 1970.
Teksoy, Rekin, (2009), Sinema Tarihi Cilt:1, Oğlak Yayınları, İstanbul, 2009. Ulunay, Refi Cevad, “Mevcud Na Mevcud,” Takvimden Bir Yaprak, Milliyet Gazetesi, 4 Aralık 1954, s.3.
Ünder, Hasan, “Atatürk İmgesinin Siyasal Yaşamdaki Rolü,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1922-1971, 2. Cilt, Pera Turizm, İstanbul, 1997.
Yalman, Ahmet Emin, “Atatürk Filmi Müşaviri Vesamet Hanımla Buluşma” Yalman Hollywood’da-8, Vatan Gazetesi, 23 Haziran 1957, s.4.
Yalman, Ahmet Emin, “Atatürk filminin senaryosunu yazan Chase’in evinde,” Yalman Hollywood’da-9, Vatan Gazetesi, 24 Haziran 1957, s.4.
Yalman, Ahmet Emin, “Atatürk Filmi Mutlaka Yapılmalı,” Yalman Hollywood’da-10, Vatan Gazetesi, 25 Haziran 1957, s.4.
Yalman, Ahmet Emin, “Atatürk Filminde Başrolü Kim Oynayacak? ” Yalman Hollywood’da-11, Vatan Gazetesi, 26 Haziran 1957, s.4.
Yalman, Ahmet Emin, “Glenn Ford,” Yalman Hollywood’da-15, Vatan Gazetesi, 30 Haziran 1957, s.4.
Yalman, Ahmet Emin, “Atatürk Filmi,” Yalman Amerika’dan Yazıyor-11, Vatan Gazetesi, 20 Mayıs 1958, s.2.
Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
Akis Dergisi
Akşam Gazetesi
Cumhuriyet Gazetesi
Dünya Gazetesi
Milliyet Gazetesi
Pazar Postası
Ulus Gazetesi
Vatan Gazetesi
Yağmur ve Toprak
Zafer Gazetesi

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi