TÜRK HALKLARININ MİTLERİ VE DESTANLARINDA EVRENSEL KAVRAMLARIN DÜZENİ

Öz Kazak mitlerinin türleri ve onların çıkış tarihi eski Türklerin mitolojik dünya görüşleri ile sıkı bir bağlantısı vardır. Eski Türklerin mitleri yazma eserlerinde bölümler halinde saklanmıştır. Onları derleme ve düzenleme Türkoloji’de çok zorluklarla karşılaşılmakta. Özellikle Türk halklarının mitleri bu güne kadar derlenip tek tek incelenmemiştir. Kazak mitlerini özel olarak incelemek için onun türlerini içeriğini ve yapısal özelliklerini genel olarak düzenlenmelidir. Makalede Kazak kozmogonik, antopogonduk, totemsel, eshatologiyalık mitleri incelenmektedir. Günümüz folklorunda mit ve destan arasındaki tipolojik ilişkilerin neler olduğu değerlendirilmiş ve bunların iki farklı türe ayrılmaları konusu işlenmiştir. Mit ve destanın ortak özellikleri üzerinde durulup değerlendirmelerde bulunmuştur. Destan, mit ve tarih arasındaki ilişkiye değinilmiştir. Türk haklarının mit ve kahramanlık tipolojik durumu hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur. Mitten destana geçen tip ve olayların neler olduğu incelenmiştir. Mitlerin kurulum özelliklerinin dünya görüşü ile inanç temelinde oluşumları ele alınmış ve bunlardan örnekler vererek konunun değerlendirmesi yapılmıştır. Şamanlık inanç temeline dayanan mit ve destan kurulumunda önemli meselelerden birisi olan şamanın başka dünya ile transa geçmesi meselesi arasındaki ilişki değerlendirilmiştir. Mitin konu iskeletinin destana nasıl dönüştüğü açıklanmıştır. Canavar düşman tipinin Türk halklarının mit ve destan anlatımlarındaki görünüşü örnekler üzerinden anlatılmıştır. Mitolojik anlatımların destana dönüşmesindeki değişim ve karakter tipleri analiz edilmiş ve bunların destan örnekleri ile değerlendirilmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kazak Miti, Kozmaogonik, Antropogondik, Totemdik, Eshatologiyalık, Tipoloji

PDF

___

PROPP V. Я. (1976). Folklor İ Deystvitelnost. İzbrannıye Stati. M.: Navka.
Levi-Strauss K. (1985). Strukturnaya Antropologiya. M.: Navkaİ.
BASİLOV V. N. (1984). İzbranniki Duhov. M.: Politizdat.
MELETİNSKİY E.M. (1985).Mifoloğiya i folklor v turdah K. Levi-Strossa // Levi-Stross. Strukturnaya antropologiya. M.: Navka.
TSİVYAN T.V. (1975) Ksemantike Prostranstvennıh Elemntov V Volşebnoy Skazke // Tipologiçeskiye İsledovaniya Po Folkloru. M: Navka.
PUHOV İ.V. (1987). Geronçeskiy Epos Türko-Mongolskiy Narodov Sibipi. Obşnost, Shodstva, Razliçiya // Tipologiya Narodnogo Eposa. Kızıl.
BAYSKLAN S. M. (1987). Poetika Tuvinskogo Geroiçeskogo Eposa. Kızıl.
Maaday-Kara. Altayskoye geroyiçeskoye skazaniye. Perevod i kommentaiy S.S.Surazakova. Podgotovka toma, vstupitelnaya statya İ.V. Puhova. M.: Navka, 1973.
MELETİNSKİY E. M. (1963). Proyishojdeniye Geroyiçeskogo Eposa. M.: Navka.
MELETİNSKİY E. M. (1976). Poetika Mifa. M.: Navka.
MELETİNSKİY E. M. (1986).Vvedeniye V İstoriçeskuyu Poetiku Eposa İ Romana. M.
İBRAEV Ş. (2012).Türki Eposınıñ Tipologiyası. Astana: Sarıarka.
MELETİNSKİY E. M. İ dr. Problemı strukturnogo opisaniya volşebnoy skazki // trudı po znakovım sistemam. IV Tartuv, 1969; Strukturno – tipologiçeskoe izuçeniye skazki // Propp V. L. Morfologiya skazki. İstoriçeskiye korni volşebnoy skazki. M.: Labirint, 1998.
MELETİNSKİY E. M. (1970). Mif İ Skazka // Folklor İ Etnogrfiya. L.
NEKLUDOV S. (1975). Yu Statistiçeskiye İ Dinamiçeskiye Naçala V Prostranstvenno-Vremennoy Organizatsiy Povestvovatelnogo Folklora // Tipologiçeskiye İssledovaniye Po Folkloru. M.: Navka.
İVANOV V. V, Toporov V. N. İnvariyant i transformantsiya v mifologiçeskih i folklornıh tekstah // Tipologiçeskiye issledovaniya po folkloru.
Qazaq Baqsı-Balgerleri. (1993). Almatı: Ana Tili.
JİRMUNSKİY V. M. (1974). Türkskiy Geroyiçeskiy Epos. L.: Navka.