SAHRA VE ORTADOĞU KAYNAKLI ÇÖL TOZLARININ TÜRKİYE’DEKİ EKOSİSTEMLERE ETKİSİ

Evrenin başlangıcından itibaren güneş sisteminden gelen ve varlığını sürdürebilen gaz ve tozlarla dünyamızın oluşumu şekillenip gerçekleşmiştir. Uzay tozları ile yanardağ patlamaları, çeşitli iklim ve atmosfer olaylarının ortaya çıkardığı doğal tozların yanı sıra ekosistemlerdeki varlıkların ve sanayileşme faaliyetlerinin sonucunda üretilen tozlar, hava, toprak ve sularda kirliliği artırmış ve sürdürülebilir bir hayat için tehdit noktasına ulaşmıştır. Bu makalede, öncelikle tozun tanımı ve toz kaynakları üzerinde durulmuştur. Günümüze kadar yapılan bilimsel çalışmalardan yararlanmak suretiyle Yeryüzündeki tozun oluşumu ve kaynaklarıyla ilgili genel hatlarıyla bilgi verilmiştir. Daha sonra Türkiye’deki örneklerini de göz önünde bulundurularak tozun, insan sağlığına ve çevreye olan zararları işlenmeye çalışılmıştır. Toz bulutlarının ve kümelerinin gazlarla birlikte güneşin zararlı ışınlarını kestiği, toz zerreciklerinin ise güneş ışığını yansıtarak serinlettiği gibi hususlar başta olmak üzere Amazon Yağmur Ormanlarına yağan Sahra Tozlarının toprağı gübreleyerek tazeleyip beslediği, dolayısıyla tozun ekosistemlerdeki bir kısım olumlu etkilerinin de bulunduğuna değinilmiştir. Özellikle olumlu ve olumsuz yönleri bilimsel bakımdan kanıtlanmış olan Sahra ve Ortadoğu kaynaklı çöl tozlarının taşınımı dâhil olmak üzere, Türkiye’deki ekosistemleri doğrudan etkileyen aerosol ve partikül maddelerin yol açtığı sonuçlar incelenerek konuya dikkat çekilmiştir. Ayrıca, çöl tozlarının taşınımının küresel ısınma, iklim değişikliği ve kuraklık, tarım arazilerinin tahribatı gibi konulara etkisi, Türkiye’de en çok tozlanmaya maruz kalan bölgeler, erozyon, yağan tozların tahmini ve miktarı ile bu hususta yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Toz, Uzay Tozları, Mineral Çöl Tozları, Toz Taşınımı, Toz, Uzay Tozları, Mineral Çöl Tozları, Toz Taşınımı,

PDF

___

Akbay, Cuma - Abdulbaki Bilgiç , 2020, “Afşin ve Elbistan İlçelerinde Toplumun Termik Santrallerin Çevreye ve İnsan Sağlığına Etkileri Konusundaki Görüşleri” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, Cilt 23, Sayı 6, 2020, 1587 – 1597
Atabay, Eşref, 2015, Kapadokya/Tıbbi Jeoloji-MezotelyomaAksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Ataman. G, 1978, “The Zeolitic Tuff of Cappadocia and Their Probable Association with Certain Types of Lung Cancer and Pleural Mesothelioma”, Comptes Rendus de l’Academie de Science Paris, 287, p. 207-210.
Ateşoğlu, Ayhan., Tunay, Metin., Arıkan, Talha Berk., Yıldız, Saffet, 2018, “Ortadoğu Toz Kaynaklarının Tespiti ve Fırat-Dicle Nehir Havzası Suriye-Irak Tarım Alanları Üzerindeki Etkisinin Değerlendirilmesi”, Doğal Afetler ve Çevre DergisiJournal of Natural Hazards and Environment, 42: 70-81, DOI: 10.21324/dacd.369502
Carpenter, David O, 2005, “Environmental Contaminants and Human Health: The Health Effects of Persistent Toxic Substances”, Fırat Tıp Dergisi, 101: 1-4
Davies, J. I., Baes M. , Bianchi, S., Jones A., Madden, S., Xilouris, M., Bocchio M., Casasola V., Cassara, L., Clark, C., 2017, DustPedia: A Definitive Study of Cosmic Dust in the Local Universe, Publications of the Astronomical Society of the Pacific, Volume 129, Number 974 doi:10.1088/1538-3873/129/974/044102
Demir, Bahattin Murat., Ercan, Sami., Aktan, Mustafa., Öztaşkın, Harun., 2018, “Türkiye’nin Asbest Profili ve Asbest Güvenliği Sorunu” Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 422 S. 215 – 232.
De Longueville, F., Hountondji, Y. C., Henry, S., & Ozer, P. 2010. What do we know about effects of desert dust on air quality and human health in West Africa compared to other regions? Science of the Total Environment, 4091, 1-8.
Ediz, İ. Göktay- Beyhan, Sunay-Yuvka, Şahin 2001 “Madencilikte Tozlara Bağlı Meslek Hastalıkları”, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 12, 111- 120.
Elmore, A.J., Kaste J. M., Okin, G. S., Fantle, M.S., 2008, “Groundwater influences on atmospheric dust generation in deserts”, Elsevir, Journal of Arid Envionments 7210 p. 1753-1765.
Gioannini L., Matteucci, F., Calura, F., 2017, “The cosmic dust rate across the Universe”, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, Volume 471, Issue 4, November 2017, Pages 4615–4627, https://doi.org/10.1093/mnras/stx1914
Greenberg, J.Mayo, 2002, “Cosmic dust and our origin”, Surface Science, Volume 500, Issues 1–3, 10 March 2002, Pages 793-822.
Güllü, G. H., Ölmez, I., Aygün, S., Tuncel, G., 1998. ‘Atmospheric trace element concentration over the eastern Mediterranean Sea: factors affecting temporal variability’, Journal of Geophysical Research 103, 21943-21954
Harrison, Sandy P., Kohfeld, Karen E., Roelandt, Caroline., Claquin, Tanguy., 2001, “The role of dust in climate changes today, at the last glacial maximum and in the future”, Elsevier Earth-Science Reviews, 541–3, June 2001, p. 43-80, https://doi.org/10.1016/S0012-82520100041-1
Health risk assessment of air pollution–general principles. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2016., 12. Nisan 2021.
Höök Mikael., Tang, Xu 2013, “Depletion of fossil fuels and anthropogenic climate change”, Elsevier Energy Policy 52, p. 797-809
Jiang, Hong, 1999 The Ordos Plateau of China: An endangered environment, Tokyo: United Nations University Press,
Jürgen Blum, Gerhard Wurm, Torsten Poppe, Sascha Kempf, Björn Fiethe, Michaela Giel, Peter Offterdinger, Dietmar Neuhaus, Martin Rott, Frank Giovane, “The cosmic dust aggregation experiment CODAG” Measurement Science and Technology, Volume 10, Number 10, p. 836-844.
Korényi-Both, A. L., Molnár, A. C ., Fidelus-Gort, R., 1992, “Al Eskan disease: Desert Storm pneumonitis”, Military Medicine, 1579:452-62.
Kubilay, N., Saydam, A. C., “Trace elements in atmospheric particulates over the Eastern Mediterranean: Concentrations, sources and temporal variability”, Atmospheric Environment 29, 1995 2289-300
Oğuz, Kahraman., Dündar, Cihan., 2014, “Toz Taşınımı Olayının Uzaktan Algılama ve Sayısal Tahmin Modeli İle Analizi”, Ege Coğrafya Dergisi/Aegean Geographical Journal, 23/2 2014, 53-64, Izmir—Turkey
Plane, John M. C. 2012 Cosmic dust in the earth's atmosphere Chemical Society Reviews., 41, p. 6507-6518, Doi: 10.1039/C2cs35132c.
R. Swap, M. Garstang,S. Greco,R. Talbot,P. Kållberg, 1992, “Saharan Dust in The Amazon Basin”, Tellus B, 44,2, p. 133-149. https://doi.org/10.1034/j.1600- 0889.1992.t01-1-00005.x
Reach, William T. , Franz Bryan A. , Weiland, Janet L. 1997, “The Three-Dimensional Structure of the Zodiacal Dust Bands”, Icarus 1272, June 1997, p. 461-484.
Steven R. James, 1989. “Hominid Use of Fire in the Lower and Middle Pleistocene: A Review of the Evidence” Current Anthropology. 30 1: 1– 26. doi:10.1086/203705. S2CID 146473957.
Şengün Taner., Kıranşan Kemal., 2012, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Çöl Tozlarının Hava Kalitesi Üzerine Etkisi”, Türk Coğrafya Dergisi, 59, s. 59 – 68.
Schneider, T., Petersen O.Holm., Eriksen P., Vinzents, P., Hansen, B.Kofoed , 1989, A simple method for the measurement of dust on surfaces and the effectiveness of cleaning Elsevir, Envionments International 151-6 p. 563-566. https://doi.org/10.1016/0160-41208990077-9
Shinn, Eugene A. , Smith, Garriet ., Prospero, Joseph M., Betzer, Peter., 2000, “African dust and the demise of Caribbean Coral Reefs”, Geophysical Research Letters 2719:3029-3032. DOI:10.1029/2000GL011599
Turner, Michelle C., Andersen, Zorana J., Baccarelli, Andrea., Diver, W. Ryan., Gapstur, Susan M., Pope III, C. Arden., PhD, Prada, Diddier., Samet, Jonathan., Thurston, George, Cohen, Aaron., 2020, “Outdoor air pollution and cancer: An overview of the current evidence and public health recommendations” CA: A Cancer Journal for Clinicians 706 p. 460-479. https://doi.org/10.3322/caac.21632.
Yıldırım, Burcu, 2019, The Social and Symbolic Role of Early Pottery in The Near East http://etd.lib.metu.edu.tr › upload 12.Nisan 2021 Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/157093/mod_resource/content/0/1_Hafta _Toz_Teknolojisi_Mikromeritik.pdf/20.05.2021.
https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2016/03/08/mineral-tozlari-ve- sagligimiz/20.05.2021
https://www.hurriyet.com.tr › Kelebek › Hayat ‘Kanser köy'ün haykırışı: Biz ölüyoruz!’ 8 Haz 2017 tarihli gazete nüshası 12.04.2021.
https://www.sozcu.com.tr › Hayat › Yaşam Türkiye'de 70'e yakın göl kurudu, 5 Ekim 2020. 12.04.2021.