İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDEKİ GÜVENLİK ENDİŞESİ TEMELLİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI BAĞLAMINDA CELAL BAYAR’IN BELGRAD ve SOFYA ZİYARETLERİ (9-13 Mayıs 1938)

1930’lu yıllar, Türkiye’nin Lozan’dan arta kalan sorunları büyük oranda çözdüğü ve aktif bir dış politika izlediği yıllar olarak öne çıkmaktadır. Türkiye, yayılmacı ve saldırgan bir politika takip eden Almanya ile İtalya’nın ciddi tehlikeler oluşturmaya başladığı bu süreçte Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya ile Balkan Antantı’nı imzalayarak batı sınırında bir güvenlik şeridi oluşturmuştur. Fakat aşırı silahlanmanın, militerleşmenin ve bir hayli hareketli dış politik gelişmelerin yaşandığı bu yıllarda Balkan Antantı’nı ayakta tutmak ve sürdürülebilir kılmak kolay olmamıştır. Buna bağlı olarak antantın imzalanmasını takip eden yıllarda Türkiye ile Balkan devletleri arasında sürekli görüşmeler yapılmaya ve karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmeye devam edilmiştir. 1937 yılına gelindiğinde, Yugoslavya’nın antanttan uzaklaşmaya başlaması ve Bulgaristan’ın revizyonist devletlere iyiden iyiye yakınlaşması karşılıklı ziyaretleri yoğunlaştırmıştır. Başbakan Celal Bayar da bu gelişmelerin etkisiyle ilk yurt dışı gezisini Atina, Belgrad ve Sofya’yı kapsayan bir Balkan turnesi olarak yapmıştır. Turnenin ikinci ayağını oluşturan Belgrad ve Sofya ziyaretlerine odaklanan bu çalışmada, ziyaretlerin arka planında yaşanan gelişmeler ve detaylar incelenmektedir. Böylelikle II. Dünya Savaşı’nın her an başlama ihtimalinin bulunduğu ortamda Türkiye’nin hem Balkan Antantı’nı koruma ve sürdürülebilir kılma çerçevesindeki çabaları hem de antant üyesi olmayan Bulgaristan’ı tehlike olmaktan çıkarmayı hedefleyen bu ziyaretler ele alınmıştır. Celal Bayar’ın turnesini müteakip Balkan Antantı üyesi devletlerle Bulgaristan arasında Selanik Antlaşması’nın imzalanmış olması da, bu seyahatin amacına hizmet ettiği sonucuna ulaşılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Atatürk Dönemi, Belgrad, Balkan Antantı, Balkan Turnesi, Başbakan Celal Bayar, Bulgaristan, Selanik Antlaşması, Yugoslavya

CELAL BAYAR’S VISITS TO BELGRADE AND SOFIA IN THE CONTEXT OF TURKEY’S FOREIGN POLICY BASED ON SECURITY CONCERNS BEFORE THE SECOND WORLD WAR (MAY 9-13, 1938)

The 1930s stand out as the years when Turkey largely solved the problems left over from Lausanne and followed an active foreign policy. In this process, when Germany and Italy, following an expansionist and aggressive policy, started to pose serious dagers, Turkey signed the Balkan Entente with Greece, Yugoslavia and Romania and created a security strip on its western border. However, it was not easy to keep the Balkan Entente afloat and make it sustainable in these years when excessive armament, militarization and highly active foreign policy developements were experienced. Accordingly, in the years following the signing of the entente, continuous negotiations and mutual visits continued betwen Turkey and the Balkan states. By 1937, the fact that Yugoslavia started to move away from the Balkan Entente and Bulgaria got closer to the revisionist states intensified mutual visits. Prime Minister Celal Bayar, under the influence of these developements, made his first trip abroad as a Balkan tour that included Athens, Belgrade and Sofia. In this study, which focuses on the visits to Belgrade and Sofia, which constitute the second leg of the tour, the developements and details in the background of the visits are examined. Thus, in an environment where there is a possibility of the Second World War to start at any moment, Turkey’s efforts to protect and sustain the Balkan Entente as well as these visits, which aim to remove Bulgaria from being a danger, are discussed. The signing of the Thessaloniki Treaty between the Balkan Entente states and Bulgaria following Celal Bayar’s tour led to the conclusion that this trip achieved its purpose.

Keywords:

Atatürk Period, Belgrade, Bulgaria, Balkan Tour, Prime Minister Celal Bayar, Sofia, Treaty of Thessaloniki, Yugoslavia,

PDF

___

Akşin, Aptülahat, 1991, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri Ve Diplomasisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Aras, Tevfik Rüştü, 2003, Atatürk’ün Dış Politikası, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Armaoğlu, Fahir, 2007, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995, C. I-II, İstanbul: Alkım Yayınları.
Bilgin, Mustafa Sıtkı, 2004, “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Diplomasisi 1923- 1930, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XX, S. 60, s. 799-820.
Demirözü, Damla, 2007, Savaştan Barışa Giden Yol/Atatürk-Venizelos Dönemi Türkiye-Yunanistan İlişkileri, İstanbul, İletişim Yayınları.
Erdal, İbrahim, 2011, “Batı Avrupa İngiltere-Fransa İle Yugoslavya, Makedonya Ve Macaristan Kamuoyunda Balkan Antantı”, History Studies, C. II, S. 3, s. 151-1963.
Erdal, İbrahim, 2011, “Yunanistan Kamuoyunda Balkan Antantı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXX, S. 50: s. 105-118.
Erdal, İbrahim, 2018, Mübadele Uluslaşma Sürecinde Türkiye Ve Yunanistan, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
Ertan, Temuçin Faik, 2015, “Türk Yunan İlişkilerinin Uzlaşı Döneminde Bir Ütopya: Konfederasyon Düşüncesi”, Yedinci Uluslararası Atatürk Kongresi Bildirileri Kitabı, C. II, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, s. 1229-1242.
Ertan, Temuçin. Faik Ve Çağla Derya Tağmat, 2011, “Başbakan İsmet Paşa’nın Atina Günleri 1-7 Ekim 1931”. I. Uluslararası Laü Tarih Kongresi Osmanlı Ve Cumhuriyet Dönemi Türk Tarihi Bildiri Kitabı, Düz. Mehmet Demiryürek Vd., İzmir: Uşşak Tif, s. 265-276.
Eyicil, Ahmet, 2004, “Atatürk Devrinde Türkiye’nin Balkan Politikası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XX, S.38, s. 335-367.
Gönlübol, Mehmet Ve Cem Sar, 1997, Atatürk Ve Türk Dış Politikası 1919-1938, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Gönlübol, Mehmet Ve Ömer Kürkçüoğlu 1996, Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1995, 9. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Gürel, Şükrü Sina, 2018. Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri 1881-1993, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
Hatipoğlu, Murat, 1997, Yakın Tarihte Türkiye Ve Yunanistan 1923-1954, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Kaştan, Yüksel, 2008, “Atatürk Dönemi Türkiye-Bulgaristan İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXIV, S. 72, s. 669-696.
Köni, Hasan, 1988, “II. Dünya Savaşı Öncesinde Türk Dış Politikası”, Atatürk Yolu Dergisi C. I, S. I, s. 43-63.
Öksüz, Hikmet, 2002, “Atatürk Döneminde Balkan Politikası 1923-1938, Türkler Ansiklopedisi, C. 16, s. 1134-1170.
Sander, Oral, 2015, Siyasi Tarih 1918-1994, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları
Sander, Oral, 2018, Balkan Gelişmeleri Ve Türkiye 1945-1965, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları
Savcı, Mehmet, 2007, Balkan Konferansları Bağlamında Türkiye-Bulgaristan İlişkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Soysal, İsmail, 2000, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları 1920-1945, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uçarol Rifat, 1995, Siyasi Tarih 1789-1994, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Unat, Kadri, 2021, “Başbakan Celal Bayar’ın Atina Ziyareti Ve Türk-Elen Munzam Paktı’nın İmzalanması 27-30 Nisan 1938”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 9, S. 27, s. 489-505.
Ülman, Haluk, 1968, “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler 1923-1968 I”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XXIII, S. 3: S. 241-273.
Ünal, Sevim, 1989, “Atatürk’ün Balkanlardaki Barışçıl Politikası”, 9. Türk Tarih Kongresi, C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yellice, Gürhan, 2018, “İtalyan-Bulgar Revizyonist Politikaları Karşısında Türkiye’nin Balkan Antantı’nı “Ayakta Tutma” Çabası ve Türk-Yunan İttifak Arayışı”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S. 1, s. 537-578.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Resmi Yayınlar TBMM Tutanakları
Akşam
Cumhuriyet
Son Telgraf
Ulus