KIRIM HARBİ’NDEN I. DÜNYA SAVAŞINA İSTANBUL’DA DİLENCİLİK OLGUSUNA BİR BAKIŞ (1853-1914)

Osmanlı İmparatorluğu’nun gücünü yitirmeye başlamasından ve sosyo-ekonomik üstünlüğün özellikle Batı Avrupa ülkelerine geçmesinden sonra, Osmanlılar uzun süren ve hazineye ağır yükler getiren savaşlarda ardı ardına yenilgiler aldılar. 1853’te patlak veren Kırım Harbi ile başlayan ve I. Dünya Savaşı’nın ilanına değin uzanan süreçte ise İmparatorluk, girdiği savaşların maliyetini kaldırabilmek için sürekli dış borçlanmaya gitti. 19. yüzyıl ortalarında Batılı devletlerle yapılan ticarî anlaşmaların da neticesinde ülke ekonomisidaha fazla dışa bağımlı hale getirildi. Buna ilaveten, savaşlar esnasında ya da sonrasında, Balkanlardan ve Kafkaslardan İstanbul’a göçürülen çoğu vasıfsız kitleler ise payitaht için taşıyabileceğinden fazla yük anlamına gelmekteydi.Bu kalabalık gruba, iş bulmak umuduyla İstanbul’a doğru yaşanan yurtiçi göçler de eklenince, başkentte ciddi bir işsizler kitlesinin ortaya çıktığı görüldü. İstanbul’a gelen bu kişilerin çoğu, iş bulamadıkları için dilenciliğe başvurdular. Bu makalede, 1853-1914 yılları arasında İstanbul’daki dilencilik olgusunu tetikleyen etkenler incelenecektir.

A VIEV CONCERNING THE BEGGARY OHENOMENON IN ISTANBUL FROM CRIMEAN WAR TO THE WORLD WAR (1853-1914)

Ottomans had been defeated by some long and costly wars, after the Empire lost his socio-economic dominance and Western Europe gained it.The Empire constantly resort to external debts in the process of the Crimean War from 1853 to the proclamation of the World War I in order to supply the damages of wars. In the midst of the nineteenth century, the Empire was made more foreign dependent by the trade pacts with Western countries. In addition to this, unqualified masses that had been migrated from Balkans and Caucasus to Istanbul were meaning an extreme burden for the capital city. When the internal migrates were added up to it for finding a decent job, a large unemployed mass was observed in Istanbul. Most of these people applied to beggary because they could not find a job. In this article, the precipitating factors of beggary in Istanbul between the years 1853-1914 will be examined.

Keywords:

Ottoman Empire, Tanzimat, Crimean War, 93 War (1877-78 Ottoman-Russian War), Balkan War, Istanbul B,

PDF

___

“Dâhiliye (1898) (Mekatib-i Aliyeye Kabulü Hakkında - Darülaceze Müfettişleri Tarafından Toplanıp Zabıta ve Belediye Memurlarına Teslim Edilen Seele)”, Servet-i Fünun, cilt: 15, sayı: 390, İstanbul, Âlem Matbaası Ahmed İhsan ve Şürekâsı, (19 ağustos 1314) 31 Ağustos.
AKOVA, Süheyla Balci, (2012) “Immigrations from the Balkans to Turkey and Immigrant Setttlements in Western Anatolia” IBAC, sayı: 2,
ALİ RIZA BEY, Balıkhane Nazırı, (2001) Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı (haz: Ali Şükrü Çoruk), İstanbul: Kitabevi Yayınları,
ALİ, Gelibolulu Mustafa, (1984) Halatül-Kahire min’el Adatü’z-Zahire (sadeleştiren: Orhan Şaik Gökyay), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,
ARUÇİ, Muhammed, (2008) “Sadaka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt: 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
B.O.A., C..BLD., Dosya no: 12, Gömlek no: 582, Tarih: 19 Recep 1145.
B.O.A., C..BLD., Dosya no: 12, Gömlek no: 582, Tarih: 19 Recep 1145.
B.O.A., HAT, Dosya no: 1397, Gömlek no: 56138, Tarih: 29 Zilhicce 1204.
B.O.A., HAT, Dosya no: 1397, Gömlek no: 56138, Tarih: 29 Zilhicce 1204.
B.O.A., MVL, Dosya no: 858, Gömlek no: 61, Tarih: 16 Recep 1280.
B.O.A., MVL, Dosya no: 858, Gömlek no: 61, Tarih: 16 Recep 1280.
BAŞ, Eyüp, “Aşûre Günü, Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dinî Hayatındaki Yeri Üzerine Düşünceler” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: XLV, sayı: 1, 2004.
BUSBECQ, Ogier Ghiselin,(1968) TheTurkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq: Imperial Ambassador at Constantinople 1554-1562, Oxford: The Clarendon Press,
CANAN, İbrahim, Kütüb-i Sitte (cilt: 17), İstanbul: Akçağ Yayınevi, tarihsiz.
CELÂL EFENDİ, (1946) Musâhipzâde, Eski İstanbul Yaşayışı, İstanbul: Türkiye Yayınları,
ÇELEBİ, Evliya, (1314) Seyahatname (cilt:1). İstanbul, Dersaadet İkdam Matbaası, 1314.
ÇELEBİ, Evliya, (1969) Seyahatname II (haz: Zuhuri Danışman), İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi,
ÇETİN, Faruk,(2012) Allah İçin Vermek Allah Yolunda İnfak, Sadaka ve Himmet (8. baskı), İstanbul: Rehber Yayınları,
DARÜLACEZE İDARE HEYETİ NEŞRİYATI, Darülaceze, İstanbul: Mihran Matbaası, 1324.
DAVİES, W. H. (1909), Beggars, London: Duckworth&CO,
DEMİRTAŞ, Mehmet, (2008) “İstanbul’da Dilenciliği Önlemeye Yönelik İlk Uygulamalar ve XVIII. Yüzyılda Alınan Tedbirler” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 171-191.
DEMİRTAŞ, Mehmet, (2009) “Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk ve İskânları” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 41,
DEMİRTAŞ, Mehmet, (2006) “Osmanlı Başkenti’nde Dilenciler ve Dilencilerin Toplum Hayatına Etkileri” OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı: 20,
DÜZBAKAR, Ömer, (2008) “Osmanlı Devleti’nin Dilencilere Bakışı (Bursa Örneği)” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt: 1, sayı: 5, güz,
EBÛ Dâvud, (2007) Sünen (çev: İbrahim Parlıyan). İstanbul: Konya Kitapçılık,
GENÇ, Mehmet, (2008) “Osmanlı Dünyasında Dilencilik” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 13-16.
GOFFMAN, Daniel, (2002) The Ottoman Empireand Early Modern Europe, İngiltere: Cambridge University Press,
HALAÇOĞLU, Yusuf, (1996) “Osmanlılar Döneminde Yoksullara Yönelik Çalışmalar” Sosyal Dengenin Sağlanmasında Yardımlaşma ve Dayanışmanın Yeri (der: İbrahim Ateş), Ankara: Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı Kültür Yayınları,
IŞIN, Ekrem, (2006) İstanbul’da Gündelik Hayat İnsan, Kültür ve Mekân İlişkileri Üzerine Toplumsal Tarih Denemeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
KALEŞİ, Hüseyin, (1990) İslâm’da İş ve Ticaret Ahlâkı, İstanbul: Seha Neşriyat,
KAYA, Mehmet, (2008) “XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarında Dilenciliği Önleme Çalışmaları Üzerine Bazı Düşünceler” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 141-146.
KOÇU, Reşad Ekrem, (1966) İstanbul Ansiklopedisi, cilt: 8, İstanbul: Koçu Yayınları,
KÖKTÜRK, Milay, (2008) “Bir Bilinç Durumu Olarak Dilencilik” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 397-411.
KURTULUŞ, Rıza, (1966) “Goygoycular” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt: 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
KÜLTÜR BAKANLIĞI VE TARİH VAKFI ORTAK YAYINI, (1994) Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:3 (haz: İlhan Tekeli v.d.), İstanbul: Tarih Vakfı ve Ankara: Kültür Bakanlığı,
MANTRAN, Robert, (1990) 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi (çev: Mehmet Ali Kılıçbay ve Enver Özcan), cilt: 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,
MERMUTLU, Bedri, (2008) “XIX. Yüzyılda İstanbul’da Dilenciler ve Dönem Basınının Soruna Yaklaşımı” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 425-442.
NAMİ, Kazım, (1915) “Sadaka ve Dilencilik” Donanma, cilt: 7, sayı: 77, İstanbul, Donanma Cemiyeti Matbaası, 14 Kanunsani
ÖNLÜER, Siraceddin, (2011) “Allah Yolunda İnfak” Semerkand, sayı: 156,
ÖZBEK, Nadir, (2008) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve Kamusal Söylemin Değişimi” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 17-44.
ÖZBEK, Nadir, (2011) Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İstanbul: İletişim Yayınları,
ÖZKAYA, Yücel, (2010) 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
PAKALIN, Mehmet Zeki, (1971) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi,
PAŞAOĞLU, Derya Derin, (2013) “Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre (1877- 78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskânı” History Studies, cilt: 5, sayı: 2,
REFİK, Ahmet, (1988) Hicri On İkinci Asırda İstanbul Hayatı (110-1200), İstanbul: Enderun Kitabevi,
RÖHRKASTEN, Jens, (2004) The Mendicant Houses of Medieval London 1221-1539, Münster: Lit Verlag,
SAİD, Mehmed, (1340)“Dilenciler Tekyesi ve Dinlenciler Bayramı”, Resimli Ay, cilt: 1, sayı: 8, İstanbul: Resimli Ay&Vatan Matbaası,
SAKAOĞLU, Necdet, (1987) “Dersaadet Dilencileri ve Bir Belge”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı: 38, İstanbul,
SANCAKLI, Saffet, (2008) “Dilencilikle Mücadelede Başarılı Olmak İçin Dini Referansları Kullanmanın/Dinin Motivasyonundan Yararlanmanın Önemi” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı. (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 307-327.
SERVET-İ FÜNUN, (1898) “Dâhiliye (Mekatib-i Aliyeye Kabulü Hakkında - Darülaceze Müfettişleri Tarafından Toplanıp Zabıta ve Belediye Memurlarına Teslim Edilen Seele)”, cilt: 15, sayı: 390, İstanbul, Âlem Matbaası Ahmed İhsan ve Şürekâsı, (19 ağustos 1314) 31 ağustos
SMİTH, John Thomas, (1883) Mendicant Wanderers Through The Streets of London, Edinburg: William P. Nimmo&CO.,
ŞEKER, Mehmet,(1987) İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını,
TABAKOĞLU, Ahmet, (2008) “Çalışma Ahlâkı ve Dilencilik” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 545-555.
TEKİN, Zeki,(1999) “Osmanlı Döneminde Dilencilik”, Osmanlı, cilt: 5 (ed: Güler Eren), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları,
TEVFİK, Ebuzziya,(1317) “Seele (Dilenciler Meselesi Hakkında)”, Mecmua-yı Ebuziyya, cilt: 11, sayı: 108, İstanbul: Matbaa-yı Ebuzziya, 1317.
TİETZE, Andreas,(1975) Mustafâ Âlî’s Description of Cairo of 1599 Text, Transliteration, Translation, Notes, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften,
TİRMİZÎ, Sünen (2007) (çev: İbrahim Parlıyan). İstanbul: Konya Kitapçılık,
TOKER, Hikmet ve Erhan Özden, (2010) “Tarihte Goygoycular” Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ (Din Bilimleri), cilt: 3, (ed: Alim Yıldız), Sivas: Asitan yayıncılık,
TOKSARI, Ali, (1994) “Dilencilik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt: 9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
TOKUŞ, Mehmet, (2006) Hadislerde Sadaka Kavramı (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, Hadis Bilim Dalı/yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Van,
TUNA, Korkut ve PARİN, Suvat,(2008) “Kent Yaşamı ve Dilencilik: İstanbul Dilencileri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 147-158.
ÜÇEL-AYBET, Gülgün, (2010) Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları [1530-1699], İstanbul: İletişim Yayınları,
VAROL, Ramazan, (1996) “Kur’an’da İnfak” Sosyal Dengenin Sağlanmasında Yardımlaşma ve Dayanışmanın Yeri (der: İbrahim Ateş). Ankara: Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı Kültür Yayınları,
VATANDAŞ, Celalettin, (2003) “Toplumsal Bir Değer Olarak ‘Yardımlaşma’ ve Dilenciler” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt: 5, sayı: 1,
YAVUZ, Yunus Vehbi, (1996) “Fitre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt: 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi, (2009) Kur’an-ı Kerim ve Satır Arası Kelime Meali. Konya: Kervan Yayın&Dağıtım,
YENİÇERİ, Celâl, (2008) “İslâm Öğretisinde çalışıp Kazanma/Kesb İlkesi ve Emeksiz Kazanç Peşine Düşme Olarak Dilencilik ve Benzerlerine Bakış” Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu Tebliğler Kitabı (ed: Suvat Parin). İstanbul: İBB Zabıta Daire Başkanlığı, s. 259-283.
ZEKERİYA, Sabiha, (1928) “Dilenciliği Nasıl Men Edebiliriz?”, Resimli Ay, cilt: 1, sayı: 11, İstanbul: Resimli Ay/Vatan Matbaası,