KENTLEŞMENİN ÇEVRE KALİTESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: TÜRKİYE OLGU ÖRNEĞİ

Öz Hızlı kentleşme, sera gazı salınımlarının zaman içerisinde artış yönlü olmasına neden olmaktadır. Hızlı kentleşmenin temel sonuçlarından biri kentsel alanlardaki çevre kalitesi üzerindeki trafik etkisidir. Motorlu kara taşıtları kaynaklı sera gazı salınımları, kentlerde çevre kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu bağlamda kentleşme ve trafik faktörlerinin, çevre sorunsalı üzerindeki etkisinin incelenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Belirtilen sorunsal çalışmanın hareket noktasını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, çevre kalitesini değerlendirme kapsamında 1995-2016 zaman aralığı içerisinde Türkiye olgu örneğinde nüfus kentleşmesinin ve motorlu kara taşıtlarının çevre sorunsalı üzerindeki etkilerini incelemektir. Amaca yönelik olarak çevre parametresine ait sera gazı salınımları; kentleşme parametresine ait kırsal nüfus, kırsal nüfus artışı, nüfus artışı, kentsel nüfus ve kentsel nüfus artışı ile motorlu kara taşıtları değişkenleri Kök Ortalama Kare Hataları yöntemi ile analiz edilmiştir. Analizin birinci aşamasında, nüfus artışının sera gazı salınımları; ikinci aşamasında ise motorlu kara taşıtlarının sera gazı bileşenleri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Sonuçlar, kentsel nüfus artışının sera gazı salınımları üzerinde en yüksek etkiye sahip olduğunu; CO2, CH4, N2O ve F gazlarından kaynaklı salınımların, motorlu kara taşıtlarından en fazla otomobil sayısından etkilendiğini göstermiştir. Sonuçlar doğrultusunda politika önerileri olarak, kentleşme kalitesi için özellikle, tarımsal reform ve kırdan kente göçün tersine çevrilmesi ile ilgili acil stratejiler belirlenerek uygulanmalıdır. Kentler, eko-topluluklara ayrılmalı ve içinde yaşanılan eko-sistemlerin taşıma kapasitesine uygun bir şekilde tasarlanmalıdır. Kentle kır arasındaki mesleklerin rotasyonu ve çeşitlendirilmesi yoluyla endüstri ve tarım sektörleri bütünleştirilmelidir. Aynı zamanda, dizel ve benzin yakıt kullanan araç sayısının ivedilikle azaltılması, motorlu kara taşıtlarının egzoz gazlarının iyi bir şekilde kontrol edilmesi, yakıt kalitesinin kontrolünün sağlanması salık verilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, Kentleşme, Çevre Kalitesi, Kök Ortalama Kare Hataları Yöntemi

PDF

___

ADAMS, S. ve KLOBODU, E. K. M., (2017), “Urbanization, democracy, bureaucratic quality, and environmental degradation”, Journal of Policy Modelling, C. 39, S. 2017: s. 1035-1051.
AL-MULALI, U., SAB, C. N. B. C., ve FEREIDOUNI, H. G., (2012), “Exploring the bi- directional long run relationship between urbanization, energy consumption, and carbon dioxide emission”, Energy, C. 46, S. 1: s. 156-167.
BARNSTON, A. G., (1992), Correspondence among the Correlation, RMSE, and Heidke Forecast Verification Measures; Refinement of the Heidke Score, Notes and Correspondence, Climate Analysis Center, s. 699-709.
BOOKCHIN, Murray, (2017), Ekolojik Bir Topluma Doğru, İstanbul: Sümer Yayıncılık.
BURT, J. A., KILLILEA, M. E., ve CIPRUT, S., (2019), “Coastal urbanization and environmental change: Opportunities for collaborative education across a global network university”, Regional Studies in Marine Science, C. 26, S. 2019: s. 1-10.
ÇETIN, M., ve ECEVIT, E., (2015), “Urbanization, Energy Consumption and CO2 Emissions in Sub-Saharan Countries: A Panel Cointegration and Causality Analysis”, Journal of Economics and Development Studies, C. 3, S. 2: s. 66-76.
DONG, F., WANG, Y., SU, B., HUA, Y., ve ZHANG, Y., (2019), “The process of peak CO2 emissions in developed economies: A perspective of industrialization and urbanization”, Resources, Conservation & Recycling, C. 141, S. 2019: s. 61-75.
DU, Y., WAN, Q., LIU, H., LIU, H., KASPER, K., ve PENG, J., (2019), “How does urbanization influence PM2.5 concentrations? Perspective of spill over effect of multi- dimensional urbanization impact”, Journal of Cleaner Production: s. 1-23, Doi: 10.1016/j.jclepro.2019.02.222.
FAN, P., OUYANG, Z., NGUYEN, D. D., NGUYEN, T. T. H., PARK, H., ve CHEN, J., (2018), “Urbanization, economic development, environmental and social changes in transitional economies: Vietnam after Doimoi”, Landscape and Urban Planning, C. xxx, S. xxxx: s. 1-11.
FANG, C., WANG, S., ve LI, G., (2015), “Changing urban forms and carbon dioxide emissions in China: a case study of 30 provincial capital cities”, Applied Energy, C. 158, S. 2015: s. 519-531.
HAN, L., ZHOU, W., ve LI, W., (2015), “City as a major source area of fine particulate (PM2.5) in China”, Environmental Pollution, C. 206: s. 183-187.
HUA, Y., CHENG, Z., WANG, S., JIANG, J., CHEN, D., CAI, S., FU, X., FU, Q., CHEN, C., XU, B., ve YU, J., (2015), “Characteristics and source apportionment of PM2.5, during a fall heavy haze episode in the Yangtze River Delta of China”, Atmospheric Environment, C. 123: s. 380-391.
IPCC, (2014), Climate Change 2014 Synthesis Report Summary for Policymakers. http://www.ipcc.ch/pdf/assessmentreport/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf.
KANG, Y.-Q., ZHAO, T., ve YANG, Y.-Y., (2016), “Environmental Kuznets curve for CO2 emissions China: a spatial panel data approach”, Ecological Indicators, C. 63, S. 2016: s. 231-239.
LI, K., ve LIN, B., (2015), “Impacts of urbanization and industrialization on energy consumption/CO2 emissions: does the level of development matter?”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, C. 52, S. 2015: s. 1107-1122.
LI, Z., ZHOU, Y., WAN, B., CHEN, Q., HUANG, B., CUI, Y., ve CHUNG, H., (2019), “The impact of urbanization on air stagnation: Shenzhen as case study”, Science of the Total Environment, C. 664, S. 2019: s. 347-362.
LIANG, W., ve YANG, M., (2019), “Urbanization, economic growth and environmental pollution: Evidence from China”, Sustainable Computing: Informatics and Systems, C. 21, S. 2019: s. 1-9.
LIOBIKIENE, G., ve BUTKUS M., (2019), “Scale, composition, and technique effects through which the economic growth, foreign direct investment, urbanization, and trade affect greenhouse gas emissions”, Renewable Energy, C. 132, S. 2019: s. 1310-1322.
LIU, Z., HU, B., LIU, Q., SUN, Y., ve WANG, Y., (2014), “Source apportionment of urban fine particle number concentration during summertime in Beijing”, Atmospheric Environment, C. 96: s. 359-369.
LIU, Z., DING, M., HE, C., LI, J., ve WU, J., (2018), “The impairment of environmental sustainability due to rapid urbanization in the dryland region of northern China”, Landscape and Urban Planning, C. xxx, S. xxxx: s. 1-16.
LUO, J., DU, P., SAMAT, A., XIA, J., CHE, M., ve XUE, Z., (2017), Spatiotemporal Pattern of PM2.5 Concentrations in Mainland China and Analysis of Its Influencing Factors using Geographically Weighted Regression, Scientific Reports, 7: 40607: s. 1- 14, Doi: 10.1038/srep40607.
PANAGOPOULOS, T., DUQUE, J. A. G., ve DAN, M. B., (2016), “Urban planning with respect to environmental quality and human well-being”, Environmental Pollution, C. 208, S. 2016: s. 137-144.
PETROVIC, N., BOJOVIC, N., ve PETROVIC, J., (2016), “Appraisal of urbanization and traffic on environmental Quality”, Journal of $CO_2$ Utilization, C. 16, S. 2016: s. 428-430.
PUI, D. Y., CHEN, S-C., ve ZUO, Z., (2014), “$PM _{2.5}$ in China: Measurements, sources, visibility and health effects, and mitigation”, Particuology, C. 13, S. 1: s. 1-26.
REVI, A., SATTERTHWAITE, D., ARAGÓN-DURAND, F., CORFEE-MORLOT, J., KIUNSI, R. B. R., PELLING, M., ROBERTS, D., SOLECKI, W., GAJJAR, S. P., ve SVERDLIK, A., (2014), “Towards transformative adaptation in cities: the IPCC‟s Fifth Assessment”, Environment & Urbanization, C. 26, S. 1: s. 11-28.
SHAFIEI, S., ve SALIM, R. A., (2014), “Non-renewable and renewable energy consumption and $CO_2$ emissions in OECD countries: a comparative analysis”, Energy Policy, C. 66, S. 2014: s. 547-556.
SHAHBAZ, M., SBIA, R., HAMDI, H., ve OZTURK, I., (2014), “Economic growth, electricity consumption, urbanization and environmental degradation relationship in United Arab Emirates”, Ecological Indicators, C. 45, S. 2014: s. 622-631.
TÜİK, Konularına Göre İstatistikler, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1019, (11.04.2019).
United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2018), The World‟s Cities in 2018-Data Booklet (ST/ESA/ SER.A/417).
United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2018), World Urbanization Prospects: The 2018 Revision [key facts].
United Nations, Climate Change, Action on Climate and SDGs https://unfccc.int/action- on-climate-and-sdgs, (04.04.2019).
WANG, S. FANG, C., GUAN, X., PANG, B., ve MA, H., (2014), “Urbanization, energy consumption, and carbon dioxide emissions in China: a panel data analysis of China‟s provinces”, Applied Energy, C. 136, S. 2014: s. 738-749.
WANG, Q., WU, S., ZENG, Y., ve WU, B., (2016), “Exploring the relationship between urbanization, energy consumption, and CO2 emissions in different provinces of China”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, C. 54, S. 2016: s. 1563-1579.
WANG, Y., LI, L., CHEN, C., HUANG, C., HUANG, H., FENG, J., WANG, S., WANG, H., ZHANG, G., ZHOU, M., CHENG, P., WU, M., SHENG, G., FU, J., HU, Y., RUSSELL A. G., ve WUMAER, A., (2014), “Source apportionment of fine particulate matter during autumn haze episodes in Shanghai, China”, Journal of Geophysical Research: Atmospheres, C. 119: s. 1903-1914.
WANG, Y., CHEN, L., ve KUBOTA, J., (2016a), “The relationship between urbanization, energy use and carbon emissions: evidence from a panel of Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) countries”, Journal of Cleaner Production, C. 112, S. 2016: s. 1368-1374.
WANG, Y., LI, L., KUBOTA, J., HAN, R., ZHU, X., ve LU, G., (2016b), “Does urbanization lead to more carbon emission? Evidence from a panel of BRICS countries”, Applied Energy, C. 168, S. 2016: s. 375-380.
WANG, Y., LI, X., KANG, Y., CHEN, W., ZHAO, M., ve LI. W., (2019a), “Analyzing the impact of urbanization quality on CO2 emissions: What can geographically weighted regression tell us?”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, C. 104, S. 2019: s. 127-136.
WALSH, M. P., (2014), “PM2.5: global progress in controlling the motor vehicle contribution”, Frontiers of Environmental Science & Engineering, C. 8, S. 1: 1- 17.
Worldbank,https://databank.worldbank.org/data/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG/1ff4a4 98/Popular-Indicators#https://data.worldbank.org/ (05.04.2019).
ZHANG, S., WU, Y., HUANG, R., WANG, J., YAN, H., ZHENG, Y. ve HAO, J., (2016), “High-resolution simulation of link-level vehicle emissions and concentrations for air pollutants in a traffic-populated East Asian city”, Atmospheric Chemistry and Physics, C. 16, S. (15): s. 1-38.