İNGİLİZ KAYNAKLARINA GÖRE TRANS- İRAN DEMİRYOLU PROJESİ (1903-1914)

Öz İngiltere‟nin sömürgelerini koruma politikasında XIX. yüzyıldan itibaren demiryolları önemli bir yer tutmuştur. Sanayi devriminin etkisi ile yaşanılan gelişmeler sonucunda İngiltere‟nin özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısında demiryolları konusunda önemli gelişme gösterdiği görülmektedir. Rakip güçlerin sömürgelerine giden yolları kontrolü altına almasını istemeyen Ġngiltere, bu bölgelere demiryolu inşa etmek suretiyle bölge üzerindeki kontrolünü arttırmak istemiştir. Bu bölgelerin başında gelen Hindistan, İngiltere için her daim önemli olduğu gibi bu dönemde de önemini korumuştur. Rusya ise İngiltere ile olan mücadelesinde İran‟ı kullanarak bu devlet üzerinden İngiltere‟nin Hindistan‟daki sömürgelerini tehdit etme politikası uygulamıştır. Güney İran‟da İngiliz etkisini azaltmak isteyen Rusya, bunun ancak İran içlerine uzanacak bir demiryolu inĢası ile mümkün olacağını görmüştür. Trans Ġran demiryolu projesi Ruslar tarafından bu amaç doğrultusunda planlanmıĢtır. Bu proje Ġngiltere‟de Hindistan sömürgeleri konusunda büyük endiĢe uyandırmış, İngiltere‟nin Rusya ile anlaşmazlık içerisine girmesine yol açmıştır. Bu anlaşmazlıkta denge politikası uygulayan İran ise kendi başına demiryolu inşa edecek güce sahip olmadığı için ülke ekonomisini geliĢtirmek adına bu devletlerden istifade etmeye çalışmıştır. Almanya‟nın Bağdat demiryolu projesi, Rusya‟nın demiryolunun giderleri konusunda maddi desteğe ihtiyaç duyması, İngiltere‟nin İran‟ı Rus kontrolüne bırakmak istememesi gibi sebepler sonucunda İngiltere ve Rusya arasında işbirliği antlaşması gerçekleşmiş ve İran‟da demiryolu inşası konusunda iki devlet arasında görüşmeler yapılmıştır. Çalışmada İngiltere‟nin İran demiryolu siyaseti konusunda Rusya ile yaşadığı anlaşmazlık, demiryolu projesi konusunda yapılan planlamalar ve sonuçları ele alınmştır.

Anahtar Kelimeler:

Iran, İngiltere, Rusya, Almanya, Trans- İran Demiryolu

PDF

___

ARMAOĞLU, Fahir, (2015), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, İstanbul: Timaş Yayınları.
AVCI, Remzi (2015), “Sömürünün Ulaşım Aygıtları: Bağdat Demiryolu Özelinde Alman Emperyalizmi”, Mukaddime, 2015, 6(2).
BAYRAM, SOY, H., (2000), “Anadolu ve Bağdat Demiryolu Çerçevesinde Osmanlı Alman Yakınlaşması”, Osmanlı Özel Sayısı, Cilt: I., Sayı: 31., Yeni Türkiye Yayını, Ankara s.309-316.
BLEVINS, Jeff T., (1998), The British Foreign Offıce Views And The Making Of The 1907 Anglo-Russian Entente, From The 1890s Through August 1907, University of North Texas Master of Arts.
BOGART, Dan, (2015), The Growth Contribution Of Colonial Indian Railways İn Comparative Perspective, Socil Science Research Network.
BRAUDEL, Fernand, (1990), Akdeniz Mekân ve Tarih, Çev. Necati Erkurt, İstanbul:Metis Yayınları.
BRITISH DOCUMENTS ON THE ORIGINS OF THE WAR, I898-19I4, ( I926-38) G. P. Gooch and H. W. V. Temperley (eds), Vol. VI., London.
BUSCH, Briton Cooper, Britain and the Persian Gulf. 1894-1914, Berkeley: University of California Press.
CHEN, Li-Chiao, (2015), British Policy on the Margins and Centre of Iran in the Context of Great Power Rivalry 1908-1914, Department of History, Royal Holloway, University of London, PhD thesis.
CURZON, George, (1892), Nathanial Persia and the Persian Question. Vol.2., London: Longmans Green and Co.
DRİAULT, Edouard, (2010), Şark Mese’lesi, Çeviren Nâfiz, Yayına Haz. Emine Erdoğan, Ankara: Berikan Yayınları.
ENGİN, Vahdeddin (1993), Rumeli Demiryolları, İstanbul: Eren Yayıncılık.
ENGİN, Vahdettin, (2002), “Osmanlı Devleti‟nin Demiryolu Siyaseti”, Türkler, Cilt: XIV., Ankara: Yeni Türkiye Yayını, s.462- 469.
FILMER, Henry, (1936), The Pageant of Persia (1937): A Record of Travel by Motor in Persia with an Account of Its Ancient and Modern Ways, Bobbs-Merrill Company.,
FIRDOUS, Neelofar, (2006-2007), Curzon And British Strategy For The Persian Gulf, Proceedings of the Indian History Congress, Vol. 67, s. 880- 887.
FISHER, John, (2006), “Lord Curzon and British Strategic Railways in Central Asia, before, during and after the First World War”, Railways and International Politics: Paths of Empire, 1848-1945, Ed. T.G. Otte, Keith Neilson, Roudledge Taylor Francis Group, London and New York.
FISHER, John, (2012), British Diplomacy and the Descent into Chaos: The Career of Jack Garnett, 1902- 1919, Palgrave Macmillian.
FRASER, David, The Short Cut to India: The Record of a Journey along the Route of the Baghdad Railway, Edinburgh and London: William Blackwood and Sons, 1909.
GALBRAİTH, John S., (1989), „Britain and American Railway Promoters in Late Nineteenth Century Persia,‟ Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies, Vol. 21, No. 2, ss.248-262.
HANSARDS PARLİAMENTARY DEBATES (HL), Deb 15 July 1912, VOL. 12, cc.457, 462, 464, 466.
HAUNER, Milan, (1991), “Russia‟s Geopolitical and Ideological Dilemmas”, Turko- Persia in Historical Perspective, Ed. Robert L. Canfield, Cambridge University Press.
HUGHES, Hugh, (1981), Middle East Railways, Middlesex: The Continental Railway Circle.
KARADENİZ, Yılmaz (2011), “İran‟ın Bağımsızlığının Curzon‟a Teslim Edilmesi: 1919 İngiltere- İran Anlaşması ve Sadrazam Hasan Vusûk”, Turkish Studies, Vol 6/3, s.1011-1027.
KARADENİZ, Yılmaz, (2011), “İran‟ın Taksimi Görüşmelerinde İngiltere‟nin Rusya‟ya Karşı Diplomatik Manevraları (1907)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, S.18, s. 248-263.
KAZEMZADEH, Firuz (1968), Russia and Britain in Persia: Imperial Ambitions in Qajar Iran, I.B.TAURIS, London &New York.
KOCATÜRK, Önder, (2010), Türk-İngiliz İlişkilerinin Kopuş Sürecinde Son Aşama (1911-1914), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
LANGER, William (1935), The Diplomacy of Imperialism, 1890-1902., Vol.2, New York: A. A. Knopf, 797s.
LIEVEN, Dominic, Russia and the Origins of the First World War, London: Macmillan, 1983.
MARKHAM, Sir Clements Robert, (1874), A General Sketch of the History of Persia, Longmans, Green, and Company.
MCLEAN, Roderick R., (2001), Royalty and Diplomacy in Europe 1890-1914, Cambridge: The Cambridge University Press.
ÖZYÜKSEL, Murat, (1999), “Emperyalizm, Doğu Sorunu ve Osmanlı Demiryolları”, İktisat Dergisi, Sayı: 334.
ÖZYÜKSEL, Murat, (2002), “Hicaz Demiryolları”, Türkler, Cilt: XIV, Ankara: Yeni Türkiye Yayını, s.470-479.
SANDER, Oral, (1989), Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, Ankara, İmge Kitabevi Yayınları.
SAROLEA, Charles, (1912), The Anglo-German Problem, New York and London: Thomas Nelson And Sons.
SPRING, D. W. (1976), The Trans-Persian Railway Project and Anglo-Russian Relations, 1909-14, The Slavonic and East European Review, Vol. 54, No. 1, s.60- 82.
SYKES , Sir Percy, (1969), A History of Persia, C.II., Routledge Curzon Taylor Francis Group.
UÇAROL, Rifat, (2015), Siyasi Tarih 1789- 2011, İstanbul: Der Yayınları.
WILLIAMS, Beryl J., (1966), "The Strategic Background to the Anglo-Russian Entente of August 14 1907," The Historical Journal, V.9, No.3, s.360-373.
WILSON, Keith M. (1984), Imperial interests in the British decision for war, 1914: the defence of India in Central Asia, Review of International Studies, Vol. 10, No.3, s.189-203.
WRIGHT, Denis, (2001), The English Amongst the Persians: Imperial Lives in Nineteenth-Century Iran, I.B.Tauris, London&New York,
YODFAT, A.- ABIR, M., (1977), In the Direction of the Persian Gulf: The Soviet Union and the Persian Gulf, Frank Cass & Co. LTD, United States.
Gazeteler The Times of London.
New York Journal.