KAFKASYA, RUMELİ VE LÂDİK ÜÇGENİNDE; ÇERKES MUHACİRLERİ

Öz Çerkesler, Çarlık Rusya‟nın tarihi emellerine ulaşmak amacıyla takip ettiği siyasetine karşı verdikleri bağımsızlık mücadelesini kaybetmeleriyle, anayurtları Kafkasya işgaline uğradı. Hâkimiyet altına girmeyi kabullenmediklerinden, Çarlık rejimi tarafından anayurtlarından kitlesel zorunlu muhacerete, yani sürgüne tabi tutuldular. Osmanlı sultanını dünyevi lider olarak tanıdıklarından, Osmanlı Devleti‟nin Anadolu ve Rumeli topraklarına hicret edip iskân ettirilerek, Osmanlı vatandaşı oldular. 93 Harbinde Osmanlı ordusu saflarında, tekrar Çarlık Rusya‟ya karşı Kafkasya ve Rumeli cephelerinde mücadele ettiler. Osmanlı Devleti‟nin iki cephede de yenilmesi üzerine Çerkesler hem anayurtları Kafkasya‟dan hem de sürgün edilerek iskân olundukları, Rumeli topraklarından ikinci defa sürgün edildiler. Rumeli‟den muhaceret eden Çerkes muhacirlerinden olan ve iskân ettirilmek üzere Anadolu‟da, Amasya Lâdik‟e gönderilen Çerkeslerin, Atatürk Kütüphanesi yazmalar kataloğun da kayıtlı olan ve muhacirlerin künyeleri ile nüfuslarının yazılı olduğu defteri çalışmamızda açıklayıp, değerlendireceğiz. Muhacir komisyonu tarafından, 99 hane ve 384 nüfustan oluşan Çerkes muhacir kafilesi Lâdik‟e tabii köylere ve köylere bağlı olarak oluşturulan mahallelere iskân ettirildiler. Buralarda kalcı olarak iskân olunan muhacirler hem yöneticiler hem de yerleşik bölge insanı tarafından içtenlikle kabul gördüler. Böylece iki defa zorunlu olarak sürgüne tabi tutulan Çerkes muhacirleri, bu süreçlerde yaşadıkları onca sıkıntı ve olumsuzluklardan sonra hayatlarını devam ettirebilecekleri yeni bir yurda sahip olurken, yerli halk tarafından da sevgi ile karşılandılar. Türk milletinin bir parçası olarak da milli birlik ve bütünlük içerisinde varlıklarını sürdürdüler.

Anahtar Kelimeler:

Çerkes, Rumeli, Lâdik, Muhacir, Ġskân, 93 Harbi

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt III, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
AKTEPE, Münir (1989). Mehmet Emin Beyefendi (Paşa)’nin Rusya Sefareti ve Sefaret-Namesi. Ankara: TTK Basımevi.
ARMAOĞLU, Fahir (1975). Siyasi Tarihi (1789-1960). Ankara: Ayyıldız Matbaası.
ARMAOĞLU, Fahir (2003). 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
ASLAN, Cahit (2006). Bir Soykırımın Adı 1864 Büyük Çerkes Sürgünü, Ankara: Asam Yayınları.
ATASOY, İlyas (2014). Türkiye Çerkezlerinin Siyasi Tarihi ve Sosyo-Kültürel Yapısı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Isparta: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
AVAGYAN, Arsen (2004). Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin Devlet- İktidar Sisteminde Çerkesler. Ludmillan Denisenko (ter.)-Yasemin Gedik (haz.). İstanbul: Belge Yayınları.
AYDEMİR, İzzet (1988). Göç: Kuzey Kafkasyalıların Göç Tarihi. Ankara: Gelişim Matbaacılık.
AYDIN Mahir (1996). Osmanlı Eyaletinden Üçüncü Bulgar Çarlığına, İstanbul: Kitabevi
BALA, Mirza (1997). “Çerkesler”. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Yayınları, C. III, s.375-386.
BERKOK, İsmail (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul: İstanbul Matbaası.
BERZEG, Nihat (1996). Çerkes Sürgünü... (Gerçek, Tarihi ve Politik Nedenleriyle). Ankara: Takav Matbaası.
BERZEG, Nihat (2006), Çerkesler-Kafkas Sürgünü: Vatansız Bırakılan Bir Halk, İstanbul: Chiviyazıları Yayınları.
Bİ, Mahmud (2011). Kafkasya Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
BİCE, Hayati (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
BUDAK Mustafa (1995). “Osmanlı-Rus İlişkilerinde Kafkasya”, Avrasya Etüdleri, Cilt I, S. 4: s.101-128.
BOLAT Gökhan (2013). “Kavram Tartışmaları Etrafında 21 Mayıs 1864 Çerkes Sürgünü” Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.6: s.121-142.
BOZ, Erdoğan (2010), Çerkes Etnik Kimliğinin Yeniden İnşasında Akrabalık, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
DANİŞMEND, İsmail, Hami (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt.IV. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
DÜZENLİ, Tuncay, (2006). Adapazarı ve Civarında Çerkes Muhacirlerin İskânı ve Uyum Problemleri, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Sakarya: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
EMECEN Feridun (2016). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ERKAN, Süleyman (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
ERŞAH Mesut (2011). “Balkanlarda Kafkas Göçmenleri" Balkanlarda İslam Medeniyeti, Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, (1-5 Kasım 2006 Bükreş- Romanya), C.II, s:391-402.
EREN A.Cevat (1996). Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri İlk Kurulan Göçmen Komisyonu Çıkarılan Tüzükler, İstanbul: Nurgök Matbaası
ERSOY, Hayri (1993). Dili Edebiyatı Ve Tarihi İle Çerkesler. İstanbul: Nart Yayınları.
HABİÇOĞLU, Bedri (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskânları. İstanbul: Nart Yayınları.
İNALCIK Halil (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi, İstanbul: Eren Yayıncılık.
İPEK, Nedim (1994). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877- 1890), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İPEK, Nedim (1997). “Kafkaslar‟daki Nüfus Hareketleri”, Ankara: Türkiyat Mecmuası, C. XX, s: 273-313.
İPEK, Nedim (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon: Serander Yayın.
İPEK, Nedim (2018). Canik Göç, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
KALAYCI İrfan (2015). “Tarih, Kültür ve İktisat Açısından Çerkesya (Çerkesler)” Avrasya Etüdleri, S., 47: s: 71-111.
KARATAŞ Ömer (2012), “19. Yüzyılda Balkanlarda Kafkas Muhacirlerinin İskânı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. XII/2: s.355-388.
KARPAT, H. (2010). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.4
KARPAT H. Kemal, (2013). Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, İstanbul. Timaş Yayınları.
KAYA Yalçın (2015). Çerkesler III, İstanbul: Dahi Yayıncılık.
KERMAN Zeynep (1987). Haziran-Temmuz ve Ağustos 1877 Rusların Asya'da ve Rumeli'de Yaptıkları Mezâlim, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
KİEL, Machiel, (1992) Belgradcık, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.V, s.409
KOYUNCU Aşkın (2014). “Tuna Vilayetinde Nüfus ve Demografi (1864-1877)”, Turkish Studies, S.9/4: s: 675-737.
KUŞHABİYEV Anzor (2004). “21 Mayıs Sürgünü”, Nart Dergisi, S.21, (Mayıs-Haziran 2004).
MCCARTHY, Justin (1998). Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
NATHO Kadir (2009), Kafkasya’da ve Kafkasya Dışındaki Çerkesler (Çev: Ömer Aytek Kurmel), Ankara: Kafdav Yayınları.
ÖGEL, Bahaeddin (1984). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara.
ÖZBEK (Yediç) Baturay (1991). Çerkes Tarihi Kronolojisi, Ankara.
ÖZGÜR, Yılmaz (2014). “1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor”. Mavi Atlas, S. 3: s.133-156
ÖZSOY Nejat, (2016). Çerkes ve Abazaların Düzce‟de İskânı ve Kurulan Yeni Yerleşimler, 2. Uluslararası Düzce Tarih, Kültür Ve Sanat Sempozyumu 11-12 Aralık 2015 Düzce, s.372-389.
ÖZDEN Murat (1997). Ulusal Sorun ve Çerkeslerin Konumu, İstanbul: Doğan Basımevi
PİNSON Marc (2001). Kırım Savası‟ndan Sonra Osmanlılar Tarafından Çerkeslerin Rumeli‟ne İskânı, Çerkeslerin Sürgünü 21 Mayıs 1864 (Tebligler, Belgeler, Makaleler), s: 52–77
POLOVİNKİNA, V.Tamara (2007). Çerkesya-Gönül Yaram, (Çev: Orhan Uruvelli), Ankara: Kafdav Yayıncılık.
SAYDAM, Abdullah (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri. Ankara: TTK Yayınları.
SAYDAM, Abdullah. (2013). Soykırımdan Kaçış: Cebel-İ Elsineden Memâlik-i Mahrûsaya, 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya‟da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, İstanbul: Balkar & Ircıca, s.73-117
ŞİMŞİR Bilal N., (1989) Rumeli’den Türk Göçleri, C. I-II, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü
TAVKUL Ufuk (2004). Karaçay-Malkar Destanları, Ankara.
TEPEKAYA Muzaffer (2006). “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kırım Ve Kafkasya‟dan Göç Hareketleri Ve Saruhan (Manisa), Sancağı‟na Göçler”, İzmir: Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: VI, S.2: s: 463-480
TEYMUROVA Günal (2016). “1806-1812 Osmanlı-Rusya Savaşı ve Azerbaycan”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (OSMED) Cilt II, S.2: s. 46-59
TUNA Rahmi (1977), Çerkeslerin Kafkasya‟dan Göçü, İstanbul Kafkas Kültür Derneği Konferansları, No. 3, s. 122-123.
TUTUM, Cahit (1993), 1864 Göçü İle İlgili Bazı Belgeler, Çerkeslerin Sürgünü (21 Mayıs 1864), Kafdağı Yayınları, Kuzey Kafkasya Kültür Derneği, Ankara, s. 3-41.
UÇAROL Rıfat (1995). Siyasi Tarih (1789-1994). İstanbul: Filiz Kitabevi.
ULUGÜN F. Yavuz (2014). Kocaeli‟de Tarihsel Göçler, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirisi.
YAĞCI, Zübeyde Güneş, (1998). Ferah Ali Paşa’nın Soğucak Muhafızlığı (1781- 1785), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
YEL, Selma ve Gündüz, Ahmet (2008). “XIX. Yüzyılda Çarlık Rusya‟sının Çerkesleri Sürgün Etmesi ve Uzunyaylaya Yerleştirilmeleri”. Turkish Studies, Volume ¾. Summer, s.949-983.
2. Arşiv Belgeleri A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA, HAT, 21379, 42301, 44599
BOA, A. MKT. MHM, 177/57
BOA; A.MKT. MHM 437/5).
BOA, A.MKT. MHM 215/15.
BOA, A.MKT. MHM 231/60 (18 Ağustos 1861)
BOA. A.MKT. MHM. 205/46
BOA, A.MKT. MVL 140/4 (11 Temmuz 1861 İrade).
BOA, A.MKT. 480/6)
BOA, İ. MMS, 1189/3 Tarih 12 Aralık 1863
BOA, İ.MMS 133/5690
BOA, İ.MMS. 696
BOA. İ.MMS. 59/2786)
BOA, YEE, 18-553/140-93-34.
BOA, YA. Hus, 255/64, Lef. 6
BOA, AD.1052/11-3