1950-1960 YILLARI ARASINDA KIBRIS ANLAŞMAZLIĞI, ENOSİS MESELESİ VE TÜRKİYE

II. Dünya Savaşından galip ancak yorgun çıkan İngiltere, Orta Doğu ve Akdeniz’deki gücünü büyük oranda kaybetti. Ancak İngilizler, Akdeniz’deki varlığını tamamen kaybetmemek için Kıbrıs Adasına ayrı önem vermiş, kendi kontrolleri dışındaki oluşumlara izin vermemiştir. Bu bağlamda Ada’daki Rumların Kıbrıs’ı Yunanistan’a ilhakını gerçekleştirmek adına giriştikleri enosis idealine her seferinde karşı durdular. Ancak bu karşı duruş, Ada’daki Türklerin varlığına korumaya yönelik bir karşı duruştan ziyade İngilizlerin kendi çıkarlarını korumak için izlediği bir siyasetti. İngilizlerin bu siyaseti, Rumları cesaretlendirmiş ve enosis, Ada’daki Rumların milli davası haline gelmiştir. Rumların enosis isteği her geçen gün kabarmasıyla birlikte Türklere yönelik şiddet olayları giderek tırmanmışa geçti. Rumların Kıbrıs’ta, enosisi dayatmalarından sonra Ada’da giderek çözümsüzlük hakim olmaya başlamış ve çözümsüzlükten doğan sorunlar, gittikçe derinleşmiştir. Rumlar, bu çözümsüzlüğün getirdiği durumdan faydalanmasını çok iyi bilmiş ve Ada’ya siyasi, askeri ve ekonomik yönden hakim olmaya başlamıştır. İngilizlerin 1960 yılında iki üs bölgesi alarak Ada’nın yönetiminden çekilmesi ve Kıbrıs Cumhuriyetinin kurulmasından sonra Rumlar, Kıbrıs Anayasasını görmezden gelmiş, Türklere karşı kanlı saldırılar düzenlemiştir. Bu çalışmada İngiliz İdaresindeki Kıbrıs Adasının son on yılı ele alınmıştır. Bu süreçte İngilizlerin Ada’da uygulamış oldukları yönetim biçimi, Ada’daki Türk ve Rum kesimlerinin İngiliz idaresindeki durumları, İngilizlerin, Ada’daki Türk kimliğini yok sayma politikaları ve sonuçları, çok yönlü sorgulanmıştır. Kıbrıs’taki Rumların enosis isteği ve Türklere yönelik şiddet eylemleri, bu çalışmada ele alınmıştır. Kıbrıs’taki Türklerin, Rumlara karşı vermiş olduğu mücadele ve Türkiye’nin Kıbrıs meselesindeki tutumu yine bu çalışmada ele alınan konular arasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs, Kıbrıs Anlaşmazlığı, İngiltere, Enosis, Türkler, Rumlar.

PDF

___

Ahmad, Feroz ve Bedia Turgay. 1976. Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Birinci Basım. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Ahmad, Feroz. 1977. The Turkish Experiment in Democracy 1950-1957. Published for The Royal Institute of International Affairs C. Hurst & Company by London.
Armaoğlu, Fahir H. 1963. Kıbrıs Meselesi (1954-1959): Türk Hükümeti ve Kamu Oyunun Davranışları (Karşılaştırmalı İnceleme). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları (Sevinç Matbaası).
Armaoğlu, Fahir H. 2007. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1995), C. I-II. 16. Baskı, İstanbul: Alkım Yayınevi.
Avcıoğlu, Hamdi. 1957. “Kıbrıs ve İngiltere”. Akis. C. X, Yıl: 4, S.168: s.12.
Bağcı, Hüseyin. 1990. Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası. Birinci Baskı. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Behramoğlu, Namık. 1973. Türkiye Amerikan İlişkileri. Birinci Baskı. İstanbul: Yar Yayınları.
Çay, Abdulhalûk. 1989. Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Çelik, Kemal. 2017. “Demokrat Parti Döneminde Kıbrıs Sorunu’nun Ortaya Çıkması”, Tarihte Kıbrıs (İlkçağlardan 1960’a Kadar), C: II, Ed. Osman Köse, Bursa: D9KUZ10BE5 Reklam Organizasyon Matbaacılık: s.921-943.
Demir, Şerif. 2007. “Adnan Menderes ve 6/7 Eylül Olayları”, İ.Ü Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S. 12: s. 37-63.
Denktaş, Rauf R. 1966. 12’ye 5 Kala Kıbrıs (Kıbrıs davası hakkında düşünceler, notlar ve hatıralar), Ankara: Butik Matbaa.
Erim, Nihat. t.y. Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs. Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii.
Eroğul, Cem. 1990. Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi), İkinci Baskı. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Fersoy, Orhan Cemal. 1971. Bir Devre Adını Veren Başbakan: Adnan Menderes, İstanbul: Garanti Matbaası.
Gazioğlu, Ahmet C. 1997. Kıbrıs Tarihi-İngiliz Dönemi (1878-1960), Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP), Kema Matbaası.
Gazioğlu, Ahmet C. 1998. Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik: İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III (1951-1959) Bugünlere Gelmek Kolay Olmadı (2). Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP).
Gazioğlu, Ahmet C. 2000. Enosis Çemberinde Türkler. İkinci Baskı. Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP).
Göktürk, Bülent Turgay. Kasım 2017. “1955 Londra Konferansı ve Sonrasında TBMM’deki Kıbrıs Tartışmaları”. Türk Yurdu, S. 363: s.51-59.
Gönlübol, Mehmet. vd. 1974. Olaylarla Türk Dış Politikası. Üçüncü Baskı. Ankara: Sevinç Matbaası.
Gürün, Kamuran. 1983. Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze Kadar). Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
İngiliz İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları). 2000. Ankara: T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi.
İsmail, Sabahattin. 1998. 150 Soruda Kıbrıs Sorunu. Birinci Baskı, İstanbul: Kastaş Yayınevi, Zafer Matbaası.
Karal, Enver Ziya. 1996. Osmanlı Tarihi. C. IX, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kıbrıs Sorunu Gelişmeler ve Görüşmeler. 1990. (Haz. Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı Dış İlişkiler ve Savunma Araştırma Grubu) SİSAV, İstanbul: Reyo Matbaacılık Ltd. Şti.
Koçak, Cemil. 1996. Türkiye'de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C. I. Birinci Baskı. Ankara, İletişim Yayınları.
Kurat, Yuluğ Tekin. Nisan 1975. “Elli Yıllık Cumhuriyetin Dış Politikası (1923-1973)”, Belleten. C. XXXIV. S. 154: s.265-308.
Kürkçüoğlu, Ömer. 1972. Türkiye'nin Arap Orta Doğusu'na Karşı Politikası, Ankara: A.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. Sevinç Matbaası.
Oberling, Pierre. 1990. “Kıbrıs Faciası”. Belleten. Çev. Fahir Armaoğlu. C. LIV. S. 210’dan Ayrı Basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: s. 825-861.
Öztoprak, İzzet. Nisan 1998. “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları”. Belleten C: LXII, S: 233: s.207-232.
Tarakçı, Mustafa. 2010. Kıbrıs Barış Harekâtı. Birinci Baskı. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
Tunaya Tarık Zafer. 1964. “Kıbrıs Bir devlet midir?”, Kıbrıs Meselesi Üzerinde Son Konuşmalar ve Yazılar, (Der. ve Haz: Nevzat Karagil), İstanbul: Anıl Matbaası: s.14-19.
Yüksel, Dilek Yiğit. 2018. “Kıbrıs’ta Yaşananlar ve Türk Mukavemet Teşkilatı 1957- 1964”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C. XXXIV, S. 98: s.311-376.
Arşivler Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, 030.01/ 133.870.8/ 24.09.1958.
BCA, 030.10/124.887.3/ 14.09.1938.
BCA, 030.01/ 123.785.2/ 10.09.1954.
BCA, 010.09/109.341.4/ 1960.
BCA, 030.01/ 123.785.2/10.09.1954.
BCA, 030.01/36.219.2/ 27.08.1955
BCA, 030.01/ 64.394.29/ 1964.
BCA, 030.01/1.8.19/ 27.08.1955
BCA, 030.18.1.2/140.82.2/ 07.09.1955.
BCA, 030.01/ 133.862.9/ 21.06.1957.
BCA, 030.01/ 129.839.5/ 15.11.1956.
BCA, 030.01/ 129.839.5/ 06.12.1956.
BCA, 030.01.38.227.4/ 1956.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 10, C: VII, İnikat: 80, Tarih: 12.09.1955.
“Kıbrıs Rum Basını”, Son Söz, 9 Haziran 1951.
“Kıbrıs Komünistleri, Milliyet, 5 Mayıs 1950.
“Kıbrıs’ta Yeni Bir Tahrik, Milliyet, 16 Mayıs 1950.
“Yunan Halkçı Partisi Kıbrıs’ı İstiyormuş”, Milliyet, 28 Mayıs 1950.
“Kıbrıs Meselesi”, Milliyet, 16 Eylül 1950.
“Kıbrıs Rum Basını”, Hür Söz, 8 Mart 1951.
“Kıbrıslı Rumların Londra’daki Nümayişi”, Milliyet, 24 Ağustos 1954.
“Papagos, Kıbrıslı Papazın Teklifini Reddetti”, Milliyet, 17 Şubat 1954.
“Kıbrıs’ın Yunanistan’a İlhakı İçin Teşebbüsler”, Milliyet, 28 Mayıs 1950