HORASAN TÜRKÇESİNİN CÜVEYN AĞZI ÜZERİNE

Öz İran Türk ağızları genel Türk dili bakımından son derece önemlidir. Son zamanlarda bu ağızlarla ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. İran'ın kuzeyinden güneyine, doğusundan batısına yayılan bu ağızlar son zamanlarda farklı açılardan değişime uğramışlardır. Bu ağızların birçoğu yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Batı ve doğu Türkçesinin kesiştiği noktada yer alan Horasan Türk ağızları yok olma tehlikesini daha fazla hissetmektedirler. Fonetik ve morfolojik bakımlardan değişik özellikler gösteren Horasan ağızları, gerek Oğuz Türkçesi gerekse İran Türk ağızları içinde özgün bir konumda bulunmaktadır. Bu çalışmada Horasan Türk ağızlarının güney koluna ait Cüveyn ağzı ele alınmıştır. Cüveyn ağzının en önemli dilsel özellikleri örneklerle gösterilmiĢ, gerektiğinde Ġran Türk ağızlarıyla karĢılaĢtırılmıĢtır. Cüveyn ağzında tespit edilen en önemli özellikler Ģunlardır: ö > é, ü > i ve ŋ > y değiĢmeleri; çokluk üçüncü Ģahıs ekinin -län biçiminde olması; öğrenilen geçmiĢ zaman ekinin -(i)pdir, -(u)pdur Ģeklinde kullanılması; gelecek zaman ekinin -AcAk ile değil -Ar ile yapılması; -sA Ģart ekinin kullanımdan düĢmesi; şu iĢaret zamirinin kullanılması ve ad-fiilin -mAk değil -dIq biçiminde olması. Bu değiĢimlerin birçoğu Farsçanın etkisiyle ortaya çıkmıĢtır. Farsçanın etkisi sadece fonetik ve morfolojik alanlarla sınırlı kalmayıp cümlenin yapısı üzerinde de kendisini göstermektedir. KonuĢuru az olan ve Farsçayla iç içe yaĢayan diğer ağızlar gibi Cüveyn ağzı da koĢulların değiĢmediği takdirde yakın bir gelecekte yok olacaktır.

___

  • ATA, Aysu, (1998), Nehcü'l-Fer dîs III Dizin-Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ATALAY, Besim, (2006), Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • DOERFER, Gerhard, (1969), "Ġran'daki Türk Dilleri", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1-11.
  • DOĞAN, Talip, (2010), Urmiye Ağızları, Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
  • EKER, Süer, (2016), Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
  • ERGİN, Muharrem, (2009), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
  • HEYET, Cevat, (2008), Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KARİNİ, Jahangir, (2009), Erdebil İli Ağızları, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • KORKMAZ, Zeynep, (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • PEHLİVAN, Gülcihan, (2011), Hemedan Bölgesi Bahar Ağzı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
  • REZAEİ, Mehdi, (2015), İran-Zencan Bölgesi, Kaydar ve Yöresi Ağızları, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • TULU, Sultan, (2005), Bocnurd'dan Folklor Derlemeleri, Ankara: Ürün Yayınları.
  • TULU, Sultan, (2006), Horasandan Masallar ve Halk Hikâyeleri, Ankara: Ürün Yayınları.
  • http://www.joveyn.ir (Son eriĢim tarihi: 2018.02.21)
  • https://www.vajehyab.com (Son eriĢim tarihi: 2018.02.23)
  • http://www.tdk.gov.tr (Son eriĢim tarihi: 2018.02.23)