HALK HİKÂYELERİNDE ATAERKİL BİR İDEOLOJİ OLARAK “NAMUS” VE ERKEK KİMLİĞİNİN KURGULANMASINDA NAMUS DÜŞÜNCESİNİN ÜSTLENDİĞİ İŞLEVLER ÜZERİNE

Öz Sosyal bilimler literatüründe genel olarak kitlelerin şekilsiz inançlarına gönderme yapacak şekilde kullanılan “ideoloji” teriminin; en temel düzeyde belirli hedeflere yönlendirilmiş olan “kültürel amaçları” ifade ettiği ve toplumsal cinsiyet sahasına gelindiğinde ise cinsiyet rejiminin inşa edilmesi/devam ettirilmesinde önemli rollere sahip olan “bilişsel sistemler”e referans verecek şekilde kullanıldığı görülür. Bu bakımdan özellikle Akdeniz toplumlarında görülen ve cinsiyetler arasındaki ilişkileri düzenlemekle kalmayıp; aynı zamanda bireylerin toplumdaki yerlerini ve davranışlarını işaretleyerek arzularını kontrol altına alan “namus düşüncesi”nin; esasında erkek ve kadın kimlikleri arasında eşitsizlikler yaratan ve kadın cinselliğinin denetimini sağlayan “ataerkil bir ideoloji” olarak belirdiği anlaşılır. Bununla birlikte, günümüzde büyük oranda kitle iletişim araçlarıyla dolaşıma sokulan ve toplumsal cinsiyete yönelik performansların karakterlerine etki eden namus düşüncesinin; kitle iletişim araçlarının olmadığı tarihsel dönemlerde (yani yüz yüze iletişimin hâkim olduğu birincil sözlü kültür ortamında) halk anlatıları aracılığıyla dolaşıma sokulduğu ve böylelikle halk hikâyelerinin, söz konusu ideolojik düşüncenin yaygınlaştırılması ve dinleyici kitlelerine benimsetilmesi açısından etkili bir enstrüman olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu nedenle bu makalede, Türk kültürel belleğinin bir yansıması olarak değerlendirilebilecek olan Anadolu sahasına ait bazı halk hikâyesi örneklerine odaklanılmış ve ataerkil bir ideoloji olarak erkek kimliğine iliştirilmiş olan “namus düşüncesi”; kadın cinselliğinin denetimi ve patriarkal statükonun devamlılığı açısından üstlendiği işlevlerle birlikte, söz konusu örnekler üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Türk Halk Hikâyeleri, , Namus, , Erkeklik,

PDF

___

AKCA, Emel BAŞTÜRK ve TÖNEL, Ebru (2011). “Erkek(lik) Çalışmalarına Teorik Bir Çerçeve: Feminist Çalışmalardan Hegemonik Erkekliğe”, Medyada Hegemonik Erkek(lik) ve Temsil, İstanbul: Kalkedon Yayınları, s. 11-41.
ALTINKAYNAK, Erdoğan (2008). Âşık Mehmet Hicranî’nin Hikâyeleri, Konya: Kömen Yayınları.
ASSMANN, Jan (2001). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, (Çeviren: Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
AYHAN, Niyazi (2018). Simgesel Yapılarda Hegemonya ve İdeolojinin İnşası, İstanbul: Cinius Yayınları.
BLANK, Hanne (2014). Bekâretin El Değmemiş Tarihi, (Çeviren: Emek Ergün), İstanbul: İletişim Yayınları.
BORATAV, Pertev Naili (2002). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
BOZOK, Mehmet (2011). Soru ve Cevaplarla Erkeklikler, İstanbul: SOGEP.
CONNELL, Raewyn W. (1995). Masculinities, Sydney: Polity Press.
CONNELL, Raewyn W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar: Toplum, Kişi ve Cinsel Politika, (Çeviren: Cem Soydemir), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
CORNWALL, Andrea ve LINDISFARNE, Nancy (2005). “Dislocating Masculinity: Gender, Power and Anthropology”. Dislocating Masculinity: Comparative Ethnographies, New York: Routledge Press, s. 11-48.
ÇELİK, Adil (2019). “Kimlik Ötekilik ve Mekân İlişkisi Kapsamında Billur Köşk Masalları’nda Toprak Sembolizmi”, Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası.
DAŞDEMİR, Özkan (2012). Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DAVIS, Shannon S. ve Theodore N. GREENSTEIN (2009). “Gender Ideology: Components, Predictors, and Consequences”, Annual Review of Sociology, Vol. 35: pp. 87-105.
DELANEY, Carol (2012). Tohum ve Toprak, (Çeviren: Selda Somuncuoğlu ve Aksu Bora), İstanbul: İletişim Yayınları.
DOĞAN, Recep (2016). Namus, Töre ve Eril Şiddet: Yargıtay Kararları, Toplumsal Cinsiyet Kuramları, Ankara: Ütopya Yayınevi.
DONALDSON, Mike (1993). “What is Hegemonic Masculinity?”, Theory and Society, Vol. 22, pp. 643-657.
DURSUN, Aysun (2016). Türk Halk Hukuku, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
EAGLETON, Terry (1996). İdeoloji, (Çeviren: Muttalip Özcan), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
ECEVİTOĞLU, Pınar (2012). Namus, Töre ve İktidar: Kadının Çıplak Hayat Olarak Kuruluşu, Ankara: Dipnot Yayınları.
ERGÜN, Emek (2014). “Önsöz: Türkiye’de Bekâretin El Değmemiş Tarihi”, Bekâretin El Değmemiş Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
FREEDEN, Michael (2011). İdeoloji, (Çeviren: Hakan Gür), Ankara: Dost Yayınları.
GARDINER, Judith Kegan (2005). “Men, Masculinities, and Feminist Theory”, Handbook of Studies on Men and Masculinities, (Ed. Michael S. Kimmel, Jeff Hearn ve R. W. Connell), California: Sage Publications, pp. 35-50.
GÖRKEM, İsmail (2000). Halk Hikâyeleri Araştırmaları: Çukurovalı Âşık Mustafa Köse ve Hikâye Repertuvarı, Ankara: Akçağ Yayınları.
GÖRKEM, İsmail ve Ozan TÜLÜCE (2008). Çukurovalı Karacaoğlan, İstanbul: Çatı Yayınları.
HEYWOOD, Andrew (2013). Siyasî İdeolojiler: Bir Giriş, (Çeviren: Ahmet Kemal Bayram vd.), Ankara: Adres Yayınları.
KAPLAN, Mehmet; Mehmet AKALIN ve Muhan BÂLİ (1973). Köroğlu Destanı, Ankara: Sevinç Matbaası.
KARATAŞ, Hicran (2018). Halk Hukuku Uygulamaları ve Sürgün Gelinler, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
KAYA, Doğan, (1993). Mahmut ile Nigâr Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
MACNAMARA, J. R. (2006). Media and Male Identity: The Making and Remaking Man, New York: Palgrave MacMillan.
MARDİN, Şerif (1992). İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
MARDİN, Şerif (2018). Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
MCLELLAN, David (2009). İdeoloji, (Çeviren: Barış Yıldırım), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
MESSERSCHMIDT, James W. (2019). Hegemonik Erkeklik: Formülasyon, Yeniden Formülasyon ve Genişleme, (Çev. Eleştirel Erkeklik İncelemeleri İnisiyatifi), İstanbul: Özyeğin Üniversitesi Yayınları.
ONG, Walter J. (2010). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, (Çeviren: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Kitap.
ÖRNEK, Sedat Veyis (2000). Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
PAXTON, P ve S. KUNOVICH (2003). “Women’s Political Representation: The Importance of Ideology”, Social Forces, 82(1): pp.87-113.
SAKAOĞLU, Saim; Ali Berat ALPTEKİN, Yurdanur SAKAOĞLU ve Esma ŞİMŞEK (1999). Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri II, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
SÖKMEN, Semih (2004). “Bu Sayıda”, Toplum ve Bilim, S. 101: s. 3-6.
TDK (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TILLION, Germaine (2006). Harem ve Kuzenler, (Çeviren: Şirin Tekeli ve Nükhet Sirman), İstanbul: Metis Yayınları.
TÖR, Nüket (2002). Derdiyok ile Zülf-i Siyah Hikâyesi, Ankara: Devran Matbaası.
TUNÇ, Emrah (2020). Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Erkeklik Temsilleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TÜRK, H. Bahadır (2011). “Hegemonik Erkek(lik) ve Kültürel Temsil: ‘Çirkin Kral, Kurtlar Vadisi’nde Yürüyor’”, Medyada Hegemonik Erkek(lik) ve Temsil, (Der. İlker Erdoğan), İstanbul: Kalkedon Yayınları, s. 163-212.
TÜRKMEN, Fikret ve Mustafa CEMİLOĞLU (2009). Âşık Mevlüt İhsanî’den Derlenen Halk Hikâyeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TÜRKMEN, Fikret ve Mustafa CEMİLOĞLU (2009b). Âşık Şevki Halıcı’dan Derlenen Halk Hikâyeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TÜRKMEN, Fikret; Mete TAŞLIOVA ve Nail TAN (2008). Âşık Şeref Taşlıova’dan Derlenen Halk Hikâyeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
VAN DIJK, Teun (2015). “Söylem ve İdeoloji: Çokalanlı Bir Yaklaşım”, Söylem ve İdeoloji, (Hazırlayan: Barış Çoban ve Zeynep Özarslan), İstanbul: Su Yayınları.
VESPA, Jonathan (2009). “Gender Ideology Construction: A Life Course and Intersectional Aprroach”, Gender and Society, Vol. 23, No. 3: pp. 363-387.
WEIDMAN, Amanda (2003). “Beyond Honor and Shame: Performing Gender in the Mediterranean”, Anthropological Quarterly, Vol. 76, pp. 519-530.