GENÇ TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN ABD’DE BIRAKTIĞI İZ: 1939 NEW YORK DÜNYA FUARI VE TÜRK STANTLARI

Öz Bu çalışma, otuz üç devlet ve altmış altı milletin katıldığı, Yarının Dünyasını İnşa Etmek temalı 1939 New York Dünya Fuarı ve fuardaki Türk stantlarıyla (pavyonlarıyla) ilgilidir. Fuarlar, devletlerin kendilerini dünyaya tanıtması için seçilen en etkili yollardan biridir. Birçok ülke gibi Türkiye de erken Cumhuriyet döneminde, kendini tanıtmak ve ülkeler arası ilişkileri geliştirmek için gerek sabit gerekse tren fuarları veya yüzer sergilerle bu yolu tercih etmiştir. 1939 yılı, Türkiye açısından Atatürk’ün vefatının (1938) hemen sonrasına denk gelmesi; dünya açısından ise II. Dünya Savaşının (1939-1945) başladığı yıl olması sebebiyle önem arz etmektedir. Diğer yandan dünya, sadece fuarın açıldığı ABD’de değil, dünyanın neredeyse tamamında ağır şekilde hissedilmiş çok büyük bir ekonomik krizden (1929) geçmiştir. Bu atmosferde, böylesi büyük bir fuarın açılışı ve bu fuara, devrim sürecini tamamlamış olan Türkiye’nin katılmış olması birçok araştırmacının olduğu gibi bizim de ilgimizi çekmiştir. Bu çalışma için Türk basınının yanı sıra; Cumhurbaşkanlığı Devlet, British Pathé Video, New York Public Library ve SALT Araştırma Arşivleri taranmıştır. İlaveten, fuara katılan Celaleddin Ezine ve Kemal Sünnetçioğlu’nun anıları ile o dönemde henüz on iki yaşında olan Paul Gillespie’nin özel arşivinde saklanan fuarla ilgili fotoğraflara ulaşılmış ve elde edilen veriler, bu fuarla ilgili yapılan diğer akademik çalışmalarla desteklenmiştir. Fransızca ve İngilizce basına yer verilmesi ve Atatürk dönemindeki benzer fuarlarla karşılaştırma yapılarak ortak veya farklı yönlerin tespiti, bu çalışmanın özgün yanını oluşturmaktadır. Sonuçta, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin, diğer devletler karşısında verdiği bir sınavı daha başarıyla tamamladığı görülmüş; böylece, fuarların ülkeler arası ilişkiler açısından kazanımları ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Fuar, , Sergi, , 1939 New York Dünya Fuarı,

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kutu: 85, Gömlek: 111, Sıra 15.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kutu: 85, Gömlek: 112, Sıra 9.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kutu: 85, Gömlek: 110, Sıra 6.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kutu: 86, Gömlek: 18, Sıra 20.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kutu: 86, Gömlek: 19, Sıra 16.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kutu: 89, Gömlek: 106, Sıra 12.
British Pathé Video Arşivi, https://www.britishpathe.com/search/query/1939+New+York+World+Fair.
SALT Araştırma Arşivi, Erişim: 17 Haziran 2020.
Akşam, 25 Mayıs 1938, 21 Eylül 1938, 28 Ekim 1938, 14 Mayıs 1939, 25 Temmuz 1939.
Belfast Telegraph, 22 Aralık 1938.
Beyoğlu, 30 Nisan 1939.
Coventry Evening Telegraph, 15 Haziran 1964.
Haber, 30 Nisan 1939, 31 Ekim 1939.
Halkın Sesi, 1 Mayıs 1939, 6 Mayıs 1939.
İkdam, 1 Mayıs 1939.
Journal Officel, 12 Mayıs 1939.
La Génie Civil, 21 Ocak 1939.
La Journée Nord-Africaine, 6 Mayıs 1939.
Le Temps, 21 Temmuz 1939.
Mouseion, Aralık 1939.
Northern Whig, 15 Aralık 1938.
Recueil Sirey, 18 Mayıs 1939.
Son Posta, 1 Mayıs 1939, 1 Kasım 1939.
Son Telgraf, 30 Nisan 1939, 1 Mayıs 1939.
Tan, 1 Mayıs 1939.
The New York Times, 30 Nisan 1939.
Ulus, 1 Temmuz 1938, 12 Temmuz 1938, 16 Temmuz 1938, 27 Temmuz 1938, 28 Temmuz 1938, 29 Temmuz 1938, 21 Ekim 1938, 20 Nisan 1939, 30 Nisan 1939, 1 Mayıs 1939, 6 Haziran 1939, 29 Haziran 1939, 1 Kasım 1939.
Yeni Asır, 26 Mayıs 1939
AKÇURA, Gökhan, (2009), Türkiye Sergicilik ve Fuarcılık Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
ANONİM, (1939), “1939 New York Sergisi”, Arkitekt, S. 103- 104: s. 174-180.
BOYAR, E. ve K. FLEET, (2017), Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi, (Çeviren: S. Çağlayan), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
DERİN, Sevil, (2020), “1904 St. Louis Dünya Fuarı ve Osmanlı Temsiliyeti: Celal Esad Arseven Sergisi”, Art-Sanat, C. 13: s. 87-116.
ELDEM, Sedat Hakkı, (1939), “1939 New York Sergisinde Türk Pavyon Projesi”, Arkitekt, S. 103-104: s. 153-155.
ERDEMİR, Ahmet, (2017), 1939 New York Dünya Fuarında Türkiye, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
EZİNE, Celaleddin, (1940), Amerika Mektupları, Kenan Basımevi.
FAROQHI, Suraiya, (2006), Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, (Çeviren: E. S. Özcan), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
MANTRAN, Robert, (1991), İstanbul’da Gündelik Hayat, (Çeviren: M. A. Kılıçbay), İstanbul: Eren Yayınları.
SINMAZ SÖNMEZ, Cahide, (2015), “Yarının Dünyasında Türkiye: 1939 New York Dünya Sergisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XV, S. 31: s. 289- 332.
SÜNNETÇİOĞLU, Kemal, (1944), 1939 Nevyork Dünya Sergisi Seyahat Anıları, İstanbul: Güven Basımevi.
ŞENCAN GÜRTUNCA, Evrim, (2020), Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda, İstanbul: Libra Kitap.
TANJU, Bülent, (2000), “1939 New York Dünya Fuarı Üzerine Notlar”, Arredamento Mimarlık, C. 100, S. 29: s. 94-105.
http://archives.nypl.org/mss/2233
http://blog.nyhistory.org/paul-gillespies-new-york-worlds-fair-collection/
https://blogs.bl.uk/americas/2019/04/the-new-york-worlds-fair-1939.html
https://digitalcollections.nypl.org/items/5e66b3e8-8327-d471-e040- e00a180654d7/book?parent=1e6dd2f0-c530-012f-c1f8- 58d385a7bc34#page/1/mode/2up
https://www.1939nyworldsfair.com/
https://www.6sqft.com/historic-photos-take-you-back-to-the-1939-new-york-worlds-fairin-flushing-meadows/
https://www.bie-paris.org/site/en/1939-new-york
https://www.fikriyat.com/tarih/2018/04/30/tarihin-en-buyuk-fuarinda-buyuleyen-turkmimarisi
https://www.reddit.com/r/VintageMenus/comments/712s3l/star_and_crescent_restaura nt_at_the_turkish/