1916

EŞİK ALTI BOŞ DEĞİLDİR: “EŞİK” KAVRAMININ TÜRK DÜŞÜNCESİNE YANSIMALARI

Bu çalışmada Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan eşik kavramı temel ve yan anlamlarıyla ele alınmış ve Anadolu sahası ve Türk dünyasından örnekler verilerek kelimenin metaforik anlamları üzerinde durulmuştur. Tasavvufta ve Bektaşîlikte bu kelimeye yüklenen anlam ve değer konusu üzerinde de durulmuş ve buradaki anlamından hareketle Divân edebiyatında eşik kelimesiyle ne anlatılmak istendiği kısaca izah edilmeye çalışılmıştır. Eşiğin Türk mitolojisinde neye karşılık geldiği üzerinde durulmuş, farklı anlamlar ve fonksiyonlar yüklenen bu kavramın, canlılığını Türkler‟in gündelik hayatına yansıyan inanma ve rütüellerinde günümüze kadar takip etmenin mümkün olduğu görülmüştür. Anadolu ve diğer Türk coğrafyalarında hala yaşayan eşik inanışlarından örnekler verilmiş, bu kavram etrafında oluşan inanç sisteminin bir gereği olarak eşiğin bir an evvel terk edilmesi gereken bir yer olması gerektiği, iki ayrı atmosferin, iki ayrı iklimin, iki ayrı dünyanın, iki ayrı akımın, iki ayrı havanın, iki ayrı durumun, iki ayrı sürecin, arasında kalan yer olduğu ve olması gereken şeyin eşiğin sadece geçiş için kullanılması olduğu sonucuna varılmıştır. Bu bağlamda Türk inanç ve düşünce sisteminde içinde yer alan iye anlayışı doğrultusunda eşik iyesi ve kapı iyesi kavramları da ele alınmıştır. İslamî kültürde eşik ile ilgili bu uygulamalar değişmemekle birlikte eşik Hz. Ali‟nin ve çocuklarının sembolüne dönüşmüştür. Beşik- Eşik- Keşik sözleriyle ifade edilen hayatın geçiş dönemlerini de birer eşik olarak ele bu çalışma, Arnold Van Gennep, Mircea Eliade, Victor Turner, gibi ünlü araştırmacıların ele aldıkları ritüel, inisiasyon, erginlenme gibi kavramlarla bu bakış açısını desteklemeye çalışmıştır.

THE THRESHOLD IS NOT EMPTY: THE REFLECTIONS OF THE CONCEPT OF “THRESHOLD” ON TURKISH THOUGHT

In this study, the concept of threshold which has an important place in Turkish culture has been discussed with its basic and side meanings and the metaphorical meanings of the word are emphasized by giving examples from the Anatolian area and the Turkish world. The meaning and value of this word in Sufism is discussed and it is tried to explain what is meant by the word threshold in Divan literature. It has been emphasized what the threshold corresponds to in Turkish mythology, and it has been seen that this concept, loaded with different meanings and functions, is able to follow its vitality to the present day in the beliefs and rituals reflected in the daily life of the Turks. Still other examples of faith and other thresholds are given the geography of Turkey living in Anatolia. As a requirement of the belief system around this concept, the threshold should be a place to be abandoned as soon as possible, it is concluded that two separate atmospheres, two different climates, two different worlds, two separate air, two separate. The two separate processes must specify that there is a space between them and that the threshold value is used only for the transition. n this context, in line with the understanding of iye within the Turkish belief and thought system, the concepts of threshold and door are also discussed. Although these practices related to the threshold in Islamic culture do not change, the threshold Hz. It has become the symbol of Ali and his children. This study, which considers the transition periods of life as a threshold, tried to support this point of view with the concepts such as ritual, initiation and maturation which are considered by famous researchers such as Arnold Van Gennep, Mircea Eliade and Victor Turner.

PDF

___

AYVERDİ, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul : Kubbealatı Neşriyat, 2005.
BEYDİLLİ, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın, 2005.
BOZKURT, Fuat. Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Yön Yayınları, 1990.
CAMPBELL, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2010.
ÇELEBİOĞLU, Amil. Türk Ninnilerinden Seçmeler. İstanbul : Bilge Kültür Sanat, 2000.
ÇELTİKÇİ, Orhan. Türk Dünyası Kültür ve Halk İnançları. İstanbul: Babil Yayınları, 2007.
ÇOBANOĞLU, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
DÜNDAR, Selahattin, Çetinkaya, Haydar. Terekemeler (Karapapak Türkleri). Ankara: Dündar Eğitim Yayınları, 2004.
ELİADE, Mircea. Doğuş ve Yeniden Doğuş, İnsan Kültürlerinde Erginlenmenin Dini Anlamları, İsanbul: Kabalcı Yayınları, 2015.
Ergun, Pervin. Sibirya Türkler‟inin Destanlarında İyeler, Konya: Kömen Yayınları, 2019.
GENNEP, Arnold Van. The Rites of Passage. (Çev. Monika B. Vizedom and Gabrielle L. Caffee) London: Routledge and Kegan Paul, 1960.
GÜNAY, Umay. (1995), "Ritüeller ve Hıdırellez", Milli Folklor 26: 2-3.
HACIYEVA, Maarife-Şahin Köktürk- Mehebbet Paşayeva. Azerbaycan Folklor ve Etnografya Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayaınları, 1999.
KALAFAT, Yaşar. İslamiyet ve Türk Halk İnançları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
KALAFAT Yaşar. “Karakalpak Türkler‟inde Halk İnançları”, Milli Folklor 40, (Kış 1998): 14-18.
KALAFAT Yaşar. Doğu Anadolu‟da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürü Enstitüsü Yayınları, 1990. ,
KALAFAT Yaşar. “Kazakistan‟da Türk Halk İnançları”, Milli Folklor 42 (Yaz 1999): 66- 70
KAYA, Doğan. Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 2010b.
KAYA, Filiz. “Türk Kültüründe Eşik”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara: Gazi Üniversitesi, 2010a.
KARACA, Nesrin.”Hayatın „Eşik‟ Durumu Bağlamında ve Sivas Evlenme Geleneğinde Gelin Kültürü” TÜBAR XL (Güz 2016): 105-136.
KORKMAZ, Esat. Alevilik ve Bektaşîlik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar, 2005.
ÖGEL Bahattin. Türk Mitolojisi II, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
PAKALIN, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
PALA, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1989.
SELÇUK, Ali. Tahtacılar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2005.
ŞEMSEDDİN, Sami. Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları, 2001.
TAVKUL, Ufuk. Karaçay- Malkar Atasözleri. Ankara: Hagem Yayınları, 2001.
TURNER, Victor Ritüel: Yapı ve Anti- Yapı. İstanbul: İthaki Yayınları, 2018.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Terimler 3. cilt İstanbul, 1979.
ULUDAĞ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü,. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
YÖRÜKAN, Yusuf Ziya. Anadolu‟da Aleviler ve Tahtacılar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
YUDAHİN, Kuzmiç Konstantin. Kırgız Sözlüğü. (Çev. Abdullah Taymas) Ankara: TDK Yayınları, 1988.
file:///C:/Users/Dilek/Desktop/PERFORMANS%20OYUN.pdf(Erişim Tarihi 28 Mayıs 2019)
https://www.nedirnedemek.com/temel-e%C5%9Fik-ne-demek(Erişim Tarihi 30 Mayıs 2019)