BiR iSTiLA BiR DÖNÜŞÜM: MOĞOL İSTİLASININ KUMAN/KIPÇAKLARA ETKİSİ

Öz Moğollar ve Kuman/Kıpçaklar…Her ikisi de yaşadıkları döneme damga vurmuş, sahip oldukları konar-göçer kültür ile yerleşik toplumların hayatında derin izler bırakmış iki halktır. Bilindiği üzere Kuman/Kıpçakların siyasî hayatı Moğol istilası nedeni ile sonlanmıştır. İlk bakışta bir felaket olarak değerlendirilebilecek söz konusu istila hareketi aslında diğer tüm halklar için olduğu gibi Kuman/Kıpçaklar için de tam bir dönüm noktasıdır. Kuman/Kıpçak birliği şeklinde var olan siyasi etkinliği sona erdirmiş ya da sahip olunan verimli arazilerin ve ticari kazanç açısından çok faydalı coğrafi sahaların elden çıkmasına neden olmuş olması istilanın bir boyutu iken; Kuman/Kıpçakların özellikle Bulgar ve Macar sahasında oldukça etkin bir rol oynamaları sonucunu beraberinde getirmiş olması ve söz konusu devletlerin hayatında askerî ve hatta idarî önemli görevler almalarını sağlaması diğer bir boyutudur. Bu noktada Moğolların XIII. yüzyılda gerçekleĢen hareketi Kuman/Kıpçak tarihinin yön değiştirmesine vesile olan bir hareket olarak algılanmalıdır

Anahtar Kelimeler:

Moğol, Kuman/Kıpçak, Bulgar, Macar, İstila

PDF

___

AHĠNCANOV, Sercan M., (2009), Kıpçaklar,(Çev. KürĢat Yıldırım), Ġstanbul: Selenge Yayınları.
BARTHOLD, V. V., (2006), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Haz. Kâzım YaĢar Kopraman-Ġsmail Aka), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
BERTA, Arpád, (1998), “Kumanların Kökeni Macaristan’daki Kumanların Erken Tarihi”, (Terc. Emine Yılmaz), Türk Dünyası İncelemeleri Prof. Dr. Kemal Eraslan Armağanı, Ġstanbul, 133-142.
CARPĠNĠ, Plano, (2014), Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnâmesi(1245-1247), (Terc. Ergin Ayan), Ġstanbul: Gece Kitaplığı, Ġstanbul.
CÜVEYNî, Alaaddin Ata Melik, (1998), Tarih-i Cihan Güşa,(Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ÇOBAN, Erdal (2014), Orta Çağ’da Kumanlar ve Macarlar, Ankara: Nobel.
ECKHART, F., (2010), Macaristan Tarihi, (Çev. Ġbrahim Kafesoğlu), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
GOLDEN, Peter B., (1996), “Kıpçak Kabilelerinin MenĢeine Yeni Bir BakıĢ”, Uluslararası Türk Dili Kongresi (1988), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 47-63.
GÖMEÇ, Saadettin, (2009), Türk Destanlarına GiriĢ, Ankara: Akçağ Yayınları.
HORVÁTH, András Pálóczi, (1989), Pechenegs, Cumans, lasians:Steppe Peoples in Medieval Hungary, BudapeĢte: Kner Printing House.
ĠBNÜ’L ESÎR, (1987), El Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi(Çev. Ahmet AğırakçaAbdülkerim Özaydın), C. XII, Ġstanbul: Bahar Yayınları.
ĠBN HURDAZBĠH, (2008), Yollar ve Ülkeler Kitabı,(Çev. Murat Ağarı), Ġstanbul: Kitabevi.
KAFALI, Mustafa, (1971), “DeĢt-i Kıpçak ve Cuci Ulusu”, İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 25, Ġstanbul, 179-188.
______________, (1976), Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, Ġstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
KAFESOĞLU, Ġbrahim, (2010), Türk Milli Kültürü, Ġstanbul: Ötüken.
KAġGARLI MAHMUT, (1992), Divanü Lûgat-it Türk, (Terc. Besim Atalay), C. I-II-III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KHONĠATES, Niketas, (1995), Historia(Ionnes ve Manuel Komnenos Devirleri), (Terc. Fikret IĢıltan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
KLYASHTORNY, S. G./T. Ġ. Sultanov, (2013), Türkün Üç Bin Yılı, (Çev. Ahsen Batur), Ġstanbul: Selenge Yayınları.
KNYAZKĠY, Ġ. O., (1996), Rus i Step, Moskova.
KUMEKOV, Bolat, E., (2001), “XII-XIII. Asrın BaĢında Batı DeĢt-i Kıpçak’taki Kıpçak Boy Birliklerinin Etnonimleri Hakkında”, (Çev. Mehmet Kıldıroğlu-Çıngız Samuddinov), Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 380-393.
KURAT, Akdes Nimet, (1972), IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
___________________, (1992), “Hazar Kağanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, Ankara: Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü, 178-181.
___________________, (1993), “Bulgar”, İA, C. II, (MEB), Ġstanbul 1993, 781-796. Moğolların Gizli Tarihi(Çev. Ahmet Temir), (2010), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
OSTROGORSKY, Georg, (2011), Bizans Devleti Tarihi, (Terc. Fikret IĢıltan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Polnoe Sobranıe Russkih Letopisey, Tom I, (PSRL, I) (Lavrentıevskaya i Troitskaya Letopisi), Sanktpeterburg 1846.
Polnoe Sobranıe Russkih Letopisey, Tom II, (Ġpatıevskaya Letopis), Sanktpeterburg 1845.
RÁSONYĠ, László, (1939), “Tuna Havzasında Kumanlar”, Belleten, C. III, S. 11/12, Ankara, 401-422.
________________, Tarihte Türklük, (1971), Ankara: Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları.
________________, (2006), “Türk-Macar ĠliĢkilerinin Kaynakları”, Doğu Avrupada Türklük(Haz. Yusuf Gedikli), Ġstanbul: Selenge Yayınları, 87-112.
ROUX, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi(Çev. Aykut Kazancıgil-AyĢe Bereket), Kabalcı Yayınevi, Ġstanbul 2001.
STOYANOV, Valerıe (2002), “Bulgar Tarihinde Kumanlar (XI-XIV. Yüzyıllar)”, (Terc. Zeynep Zafer), Türkler, C. II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 798-809.
SÜMER, Faruk, (2011), “Tatarlar”, DİA, C. XL, Ġstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 168-170.
ġEġEN, Ramazan, (2001), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TEMĠR, Ahmet, (2002), “Moğol (Veya Türk-Moğol) Hanlığı”, Türkler, C. VIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
ÜLKÜSAL, Müstecib Ülküsal, (1966), Dobruca ve Türkler, Ankara: Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları.
VÁSÁRY, István, (2007), Eski İç Asya’nın Tarihi(Çev.Ġsmail Doğan), Ġstanbul: Ötüken.
______________, (2008), Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler(1185-1365), (Terc. Ali Cevat Akkoyunlu), Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
VERNADSKY, George, Moğollar ve Ruslar(Çev. EĢref Bengi Özbilen), Selenge Yayınları, Ġstanbul 2007.
YAKUBOVSKĠY, A. Yu, (2000), Altın Ordu ve Çöküşü, (Çev. Hasan Eren), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
YEVSTĠGNEEV, Yu. A., (2011), “Polovtsı:Kto Oni?(K Voprosu Ob Ġh Etniçeskoy Ġdentiçnosti)”, ObĢestvo.Sreda.Razvitie, SPB, No:2, ss. 57-63.
YÜCEL, Mualla Uydu, (2007), İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
____________________, (2009), “The end of Cumans: Batle of Kalka and their entrence into eastern Europe”, Otan Tarihi, Almatı: 11-21.
___________________, (2013), “Kumanlar(Kıpçaklar)”, Doğu Avrupa Türk Tarihi(Edt. Osman Karatay-Serkan Acar), Kitabevi Yayınları, Ġstanbul 2013, 541-575.
____________________, (2014), “Selçuklu Çağında Kuman-Kıpçaklar”, TYB Akademi, Sayı: 12, Ankara, 65-86.
ZEKĠYEV, Mirfatih Z., (2006), Türklerin ve Tatarların Kökeni, (Çev. Ahsen Batur), Ġstanbul: Selenge Yayınları.