ALMANCA VE TÜRKÇE ÖLÜM İLANLARINDAKİ ÖRTMECE SÖZLERDE ÖLÜM ALGISI

Öz Örtmece sözler herhangi bir kavramın anlamını değiĢtirmeden, yalnızca o kavramı ifade eden dilsel göstergelerin değiĢtirilmesiyle yapılan dil oyunlarıdır. Amaç anlamı değil, anlamın yarattığı olumsuz etkiyi değiĢtirmek ya da katlanılabilir hâle getirmektir. Herhangi bir kavramın ya da olayın güzelleĢtirilerek anlatılması anlamına gelen örtmeceler, Türkçede “iyi adlandırma, edeb-i kelâm, hüsn-i tabir” gibi kelimelerle, Almancada ise “Euphemismus” Ģeklinde ifade edilir. Örtmece sözler bir yandan dilin ve edebiyatın zenginleĢmesine katkı sağlarken, diğer yandan da toplumların herhangi bir olayı nasıl algıladıklarının önemli göstergelerinden bir tanesi olarak psikoloji, sosyoloji ve halk bilimi gibi bilim dalları içinde önemli veriler sunarlar. Çünkü toplumların kelimelere yüklemiĢ oldukları anlam, aynı zamanda onların nesneleri ya da olayları nasıl algıladıklarının da bir göstergesidir. Bu açıdan bakıldığında ölüm yerine kullanılan örtmece sözlerin toplumların ölüm algısına dair önemli ipuçları vereceği düĢünülebilir. Ölüm her insanın mutlaka yüzleĢmek zorunda kaldığı bir olgudur ve her ne kadar vaka olarak evrensel kültürün parçası olsa da, algılanma biçimi itibarıyla yerel kültürün bir parçasıdır. Bu çalıĢmayla Türk ve Alman toplumlarındaki ölüm algısının gazetelerin ölüm ilanlarında yer alan örtmeceler üzerinden analiz edilmesi hedeflenmiĢtir. Bu amaçla Türkiye ve Almanya’dan günlük satıĢ rakamları birbirine çok yakın iki gazete seçilmiĢ ve 15-30 Ağustos 2017 tarihleri arasında söz konusu gazetelerde yayınlanan ölüm ilanları mercek altına alınmıĢtır. AraĢtırmanın birinci aĢamasında örtmeceler tespit edilerek kullanım sıklıkları hesaplanmıĢ ve ölümü algılayıĢ biçimleri esas alınarak belli sınıflandırmalar yapılmıĢtır. Ġkinci aĢamada ise elde edilen veriler karĢılaĢtırmalı betimlemeli yöntemle yorumlanmıĢtır.

Anahtar Kelimeler:

Örtmece, Ölüm Algısı

PDF

___

AKBAŞ, Muhsin, (2002), “Yahudi ve Hıristiyan Düşüncesinde Ölüm Sonrası Hayat ve Diriliş İnancının Dini ve Teolojik Temelleri”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15: 37- 60.
AKSAN, Doğan, (2009), Her Yönüyle Dil, III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu.
BİLGİNER, Hayriye, (2001), “Batı Dillerinde ve Türkçede güzel Adlandırmalar”, Türk Dili, 598: 441-445.
BRAUN, Hans-Jürg, (1996), Das Jenseits. Die Vorstellung der Menschheit über das Leben nach dem Tod, Zürih: Artemis & Winkler Verlag.
ÇIBLAK, Nilgün, (2002), “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde Oluşan İnanç ve Pratikler”, Türk Kültürü, 474: 605-614.
DEMİRCİ, Kerim, (2008), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”. Milli Folklor, 77: 21-34.
DUDEN, (1996), Universalwörterbuch des Deutschen, Manheim/Leipzig/Viyana/Zürih: Dudenverlag.
DURMUŞ, Mustafa, (2012), “Ölümü Güzelleştiren Eda: Türkçe İair Tezkireleri İle İairnâmelerde Ölüme Bakış ve Ölümün İfade Biçimleri Üzerine”, Milli Folklor, 94: 105- 122.
GAZETE TİRAJLARI, (2017), Gazetelerin Haftalık satış Raporu, http://www.gazetetirajlari.com/HaftalikTirajlar.aspx. (05.11.2017)
GÜNGÖR, Ahmet, (2006), “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 29: 69-93.
İNCİL. https://www.bibleserver.com/start. (25 Aralık 2017).
LUCHTENBERG, Sigrid, (1985), Euphemismen im heutigen Deutsch. Mit einem Beitrag zu Deutsch als Fremdsprache, Frankfurt am Main: Peter Lang
MAIER, Bernhard, (2001), Die Religion der Kelten: Götter, Mythen, Weltbild, Münih: C.H. Beck.
MEVLEVİ, Tahirül, (1984), Edebiyat Lügatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
RAMMSTEDT, Otthein, (1964), “Tabus und Massendmedien”, Publizistik, 9: 40-44.
SAĞOL-YÜKSEKKAYA, Gülden, (2010), “Türklerde Ölümün Algılanışı “Ölmek” Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”, Uçmağa Varmak Kitabı, (Ed. E. GürsoyNaskali, G. Sağol-Yüksekkaya), İstanbul: Kitabevi, 3-40
SCHRÖDER, Hartmut. “Der Tabu-Komplex – Kultursemiotische Überlegungen” (19.11.2013) https://jelinektabu.univie.ac.at/tabu/forschungsfeld-tabu/hartmutschroeder/. (11.01.2018).
STATISTA, (2017), Verkaufte Auflage der Süddeutschen Zeitung vom 4. Quartal 2010 bis zum 1. Quartal 2018. https://de.statista.com/statistik/daten/studie/382110/umfrage/auflage-dersueddeutschen-zeitung/. (05.11.2017)
TÜRCKE, Christoph, (1994), “Tabu”, Die Zeit, Nr. 36, 2. September 1994.
TDK. Türkçe sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts. (05.11.2017).
TÜRKMEN, Seyfullah, (2009), “Türkçedeki Örtmece Sözler”, Karadeniz Araştırmaları, XI, 23: 131-140
ÜSTÜNER, Ahat, (2009), “Örtmece Sözlerle İlgili Terimler”, Turkish Studies, 4/8: 166- 176.
VON WILPERT, Gero, (1989), Sachwörterbuch der Literatur, Stuttgart: Alfred Kröner Verlag.
YEŞİL, Yılmaz, (2014), Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri, Ankara, Grafiker Yayınları.
YEŞİL, Yılmaz, (2015), Türk Sözlü Anlatılarında Şekil Değiştirme, Ankara, KalemKitap Yayınları.
YÜKSEL, Ersan, (2000), Euphemismus in der Alltagssprache und in den Fachsprachen der Politik, der Internationalen Beziehungen und des Gesundheitswesens im Deutschen und Türkischen, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
ZÖLLNER, Nicole, (1997), Der Euphemismus im alltäglichen und politischen Sprachgebrauch des Englischen, Frankfurt am Main: Peter Lang.