Hasan KANBOLAT, Jale Nur ECE, Nilüfer ORAL, Necmettin AKTEN

Karadeniz'in Değişen Jeopolitiği Çerçevesinde 71. Yıldönümünde Montrö Boğazlar Sözleşmesi

Lozan’da 24 Temmuz 1923’de imzalanan ve Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğini kısıtlayan Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme’nin yerini on üç yıl sonra, 20 Temmuz 1936’da imzalanan Montrö Sözleşmesi almıştır. Yürürlükteki en eski uluslararası sözleşmelerden biri olan Montrö Sözleşmesi; II. Dünya Savaşı, Varşova Paktı ve Sovyetler Birliği’nin dağılması gibi büyük sarsıntıları atlatabilmiş ve Temmuz 2006’da 70’inci doğum gününü kutlamıştır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi, yürürlüğe girdiği tarihten bu yana bölge ve dünya barışına önemli katkıları olmuş uluslararası bir sözleşmedir. Soğuk Savaşın en zor günlerinde dahi Karadeniz bölgesinde çatışma yaşanmamıştır. Ancak ABD’nin, NATO donanmasının Karadeniz’e girmesini istemesi, Montrö Sözleşmesi’nin yeniden tartışılmasına yol açmıştır. Bu makalede Montrö Sözleşmesi incelenerek, Sözleşme’nin değiştirilmesiyle ilgili olası arayışlar karşısında bazı stratejiler tartışılacak ve mevcut statüyü destekleyen tutumlar üzerinde durulacaktır.

At its 71st Anniversary, the Montreux Convention on the Turkish Straits in the Framework of the Transformation of Black Sea Geopolitics

The Convention on the Status of Straits signed in Lausanne on the 24th of July 1923 which had restricted Turkish sovereignty over the Turkish straits was replaced thirteen years later on the 20th of July 1936 by the Montreux Agreement. As one of the oldest international agreements still in force, the Montreux Agreement has survived singificant events such as World War II, the dissolution of the Warsaw Pact and the Soviet Union, and has celebrated its 70th birthday in July 2006. The Montreux Straits Agreement has been an international agreement which has significantly contributed to regional and world peace since its implementation. Even during the most strained times of the Cold War era, the Black Sea region has not encountered any conflict. Yet, the US desire for NATO fleets to enter into the Black Sea has led to renewed discussions regarding the Montreux Agreement. This article will analyze the Montreux Agreement and discuss varying strategies developed to deal with the possibility of the alterance of the agreement and focus mainly on alternative strategies which support the status quo.

___

Akten, Necmettin, “Analysis of Shipping Casualties in the Bosphorus”, The Journalof Navigation, Cilt 57, No. 3, 2004, Londra.
Akten, Necmettin, “Intermodal Integration and The Ports In The Black Sea Rim”, Caspian And Black Sea Transport Summit, İstanbul, 27-28 Nisan 2006.
Atken, Necmettin, “The Bosphorus: Growth of Oil Shipping and Marine Casualties”, Journal of Black Sea/Mediterranean Environment, Cilt 10, No.3, İstanbul, 2004.
Akten, Necmettin ve Gönençgil Barbaros, “TRACECA: Silk Road of The 21st Century”, International Symposium of Earth System Science, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, 2003.
Akten, Necmettin, “The Strait of İstanbul (Bosphorus): The Seaway Separating the Continents with its
Akten, Necmettin, “Türk Boğazlarında Seyir Rejimi”, Mersin Deniz Ticareti Dergisi,Sayı 154, 2005.
Aksu, E. “Jeopolitik Etken Olarak Tarih Boyunca Türk Boğazları’nın Önemi”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, T.C. Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,2001.
Aybay, G., Türk Boğazları, İstanbul, Aybay Hukuk Araştırmaları Vakfı, 1998. Aybay G., Oral N., “Turkish Authority to Regulate Passage of Vessels Through the Turkish Straits”, Perceptions, Cilt 3, No. 2, Temmuz-Ağustos 1998.
Asmus, Ronald D., Jackson Bruce, “The Black Sea and the Frontiers of Freedom”, Policy Review Online, Haziran 2004, http://www.policyreview.org/jun04/asmus. html.
Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Resmî İnternet Sayfası, “Türk Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri Kullanıcı Rehberi”, http://www.denizcilik.gov.tr/7.
Cockroft, Norman, Safety of Navigation in the Turkish Straits, Seaways, Londra, The Nautical Institute, Mayıs 1998.
Demirağ, O., “Yeni Dünya Petrol Düzeni, Avrasya Savaşları ve Türkiye”, Petro- Gas, No. 51, Temmuz-Ağustos 2004.
Denizde Çatışmaya Önleme Hakkında Uluslararası Sözleşmesi, Resmî Gazete, 1969, 29.04.1974, Sayı 16273, 4922 .
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Resmî İnternet Sayfası, “Karadeniz Deniz Güvenliği Sempozyumu”, http://www.dzkk.tsk.mil.tr/turkce/BasinDuyurulari.asp.
Dense Shipping Traffic”, Turkish Journal of Marine Sciences, Cilt 9, No. 3, 2003.
Dyoulgerov, M., “Navigating the Bosphorus and the Dardanelles: A Test for the International Community,” The International Journal of Marine and Coastal Law, Cilt 14, No 1, 1999 , pp. 57-100.
Ece, Nur Jale, “İstanbul Boğazı’ndaki Deniz Kazalarının Seyir ve Çevre Güvenliği Açısından Analizi ve Zararsız Geçiş Koşullarında Değerlendirilmesi”, yayımlanmamışdoktora tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kazaların Çevresel ve Teknik Araştırması Anabilim Dalı, 2005.
Fahri S., Korutürk, Montrö Boğazlar Konferansı-Tutanaklar Belgeler, Seha L. Meray ve Osman Olcay (çev.), Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, Ankara, No. 390, 1976, ss. 5-8.
G., Kılıç, “Osmanlı Döneminde Boğazlar Meselesi” yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
Gündüz, A., Milletlerarası Hukuk Temel Belgeler Örnek Kararlar, 5. Baskı, İstanbul,Yetkin, 2004.
İnan, Yüksel, “The Current Regime of The Turkish Straits”, Journal of International Affairs, Cilt 6, No. 1, Mart-Mayıs 2001, Ankara.
İstanbul Üniversitesi Resmî İnternet Sayfası, “Montrö Boğazlar Sözleşmesi: 70. Yılında Yeni Açılımlar Sempozyumu”, 26 Mayıs 2006, http://www.istanbul.edu. tr/duyurular/duyuru_icerik.php?178=.
İstikbal, Cahit, Boğazlarda Tarihsel Perspektif ve Rusya’nın Kağıdı, 27 Mayıs 2003, http://www.turkishpilots.org.tr//koseyazisi.asp?kategori_no=20&id=142.
Kanbolat, Hasan, “Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği”, Stratejik Analiz, No. 72, Nisan 2006.
Kanbolat, Hasan, “Karadeniz’in Tarihi Yeniden Yazılıyor”, Cumhuriyet Strateji, Yıl 2, No. 103, 19 Haziran 2006.
Kanbolat, Hasan, “Türkiye, Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin Dönem Başkanlığına Hazırlanıyor”, Stratejik Analiz, No. 74, Haziran 2006.
Kurumahmut, Ali, “Uluslararası Boğazlardan Geçiş ve Türk Boğazlarının Hukuki Statüsü”, Deniz Hukuku Sempozyumu, İstanbul, Harp Akademileri, 1999.
Meray, S. L. ve Olcay O., Montreux Boğazlar Konferans Tutanakları, Belgeler, A..Ü. SBF Yayınları, Ankara, 1976.
Oral, N. ve Aybay, G., “The Meaning of Freedom of Passage and Navigation Under the 1936 Montreux Convention on the Regime of the Turkish Straits,” Turkish Review of Balkan Studies, No.4, 1998-99.
Oral, N., Boğazların Dünü, Bugünü, Yarını, 14 Şubat 2004, http://www.turkishpilots.org.tr/DOCUMENTS/Nilüfer_Oral_Boğazların_Dünü_Bugünü_Yarını.htm.
Oral, N., “IMO ve Türk Boğazları”, Öztürk B., Kadioğlu M. ve Öztürk H. (edi.), Marmara Denizi 2000 Sempozyomu Bildiriler Kitabı, Yayınyeri bilinmiyor, TÜ- DAV, 2000.
Oral, N., IMO ve Türkiye, 6 Nisan 2004, http://www.turkishpilots. org.tr/default2.htm.
Oral, N., Montrö Anlaşması ve Türk Boğazları, 10 Ekim 2003, http://www. turkishpilots.org.tr/default2.htm.
Pınarakar, Sami, “Türk Boğazlarının Siyasal ve Hukuksal Rejimi ve Türkiye’nin Geçişi Düzenleme Yetkisi”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
Plant, G., “Navigation Regime in the Turkish Straits for Merchant Ships in Peacetime,”Marine Policy, Cilt 20, No. 1, 1996.
Plant, G., “Passage Regimes and Regulatory Traffic Measures for Oil Tanker Accessto Enclosed or Semi-Enclosed Seas: Caspian Oil and the Turkish and Danish Straits”, Oztürk B., Algan N., (der.), Problems of Regional Seas, İstanbul, TÜDAV,2001.
Rolph, J.W., Freedom of Navigation and the Black Sea Bumping Incident: How ‘Innocent’ Must Innocent Passage Be?”, Military Law Review, Sayı 136, Kış 1992.
Rusya Federasyonu’nun Türkiye Büyükelçiliği Resmî İnternet Sayfası, “Karadeniz’i Biz Koruruz”, http://www.turkey.mid.ru/text_t124.html.
Tarhanlı, T., “Innocent Passage Regime and Illicit Arms Trafficking Through the Turkish Straits”, İsmail Soysal (edi.), Turkish Straits: New Problems New Solutions,İstanbul, Foundation for Middle East and Balkan Studies, 1995.
Tarhanlı, T., “Türk Boğazlarında Denge Rejimi, Hukuki ve Yapısal bir Değerlendirme”,Marmara Denizi 2000 Sempozyumu, İstanbul, 2000.
T.C. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Montrö ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939), Ankara, Dışişleri Bakanlığı.
TRACECA Resmî İnternet Sayfası, http://www.traceca.org.tr/index2.htm.
Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü, Tarih bilinmiyor, http://www.turkishpilots.org.tr/DOCUMENTS/tuzuk.htm#Trafik %20ayırım%20düzeni%20 ve%20sınırlan.
Toluner, S., “Boğazlarda Geçişi Düzenleme Yetkisi ve ‘Montreux’ Andlaşması”, Yaşamak için Çevre Koruma, Tanker Yangını Özel Sayısı, No. 3, Ocak 1980.
Toluner, S. “The Regulations of Passage Through the Tukish Straits and the Montreux Convention,” Annales de la Faculte de Droit d’Istanbul, No. 44, 1981.
Toluner, S., “Boğazlardan Geçiş ve Türkiye’nin Yetkileri”, Boğazlardan Geçiş Güvenliğive Montreux Sözleşmesi, İstanbul, MMAUM, 1994.
Tukin, C., Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Boğazlar Meselesi, İstanbul, Yayınevi bilinmiyor, 1947.