İki Darbe Arası Türk Demokrasisi (1961-1980)

Türkiye’de demokrasinin kurumsallaşması, çok uzun ve sorunlu bir yolculuk hikâyesidir. Bu yolda ortaya konulan çabalar ve karşılaşılan güçlükler, tek başına Türkiye’nin geçirmiş olduğu değişim sürecini ifade etmektedir. Bu anlamda Türk demokrasi tarihinin analitik-kuramsal bir çerçevede ele alınması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çünkü “demokrasi” anlayışındaki algısal farklılıklar ve yaşanan değişim sürecinin toplumun farklı katmanlarında bulduğu karşılık, bu tarz bir yaklaşımı öne çıkarmaktadır. Hem Demokrat Parti iktidarı sırasında hem de 1960 askeri darbesi sonrasında Türkiye çok partili siyasete geçiş sürecini devam ettirdi. Bu dönemde Türkiye Cumhuriyeti tek parti yönetimini arkasında bırakırken siyasal yelpaze genişledi ve yeni eğilimler ortaya çıktı. Bunlar arasında anayasal sınırlar içinde faaliyet göstermeyi kabul etmeyenler de vardı. 1960-1980 arasındaki dönemde ortaya çıkan bu durum siyasal kutuplaşmaya ve 1971 ve 1980 askeri müdahalelerine yol açtı. İki darbe arasındaki bu dönem, siyasi çalkantıların ve ekonomik zorlukların yaşandığı, toplumsal gerilim, kutuplaşma ve şiddetin giderek arttığı bir dönem oldu. Çalışmamızda, 1960 askeri darbesinin ardından yapılan 1961 milletvekili seçimlerinde hiçbir siyasi partinin tek başına hükümet kuracak sayıda milletvekili çıkaramaması üzerine Türk demokrasisinin “koalisyon hükümetleri kültürü” ile tanıştığı süreç irdelenecektir. 1961 seçimlerinden sonra sadece dört yılda dört koalisyon hükûmeti ortaya çıktı. Koalisyon hükümeti ve azınlık hükümeti gibi kavramların ilk defa uygulanmaya başlandığı bu süreçte Türkiye’nin yaşamış olduğu iktisadi, sosyal ve siyasi değişim de incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Askeri Darbe, Demokrasi, Koalisyon, Muhtıra, Siyasi Partiler

THE ORDER CONCERNING THE DUTIES, DIVISIONS AND OPERATIONS OF THE SECOND BRANCH

The Order Concerning the Duties, Divisions and Operations of the Second Branch (“İkinci Şu’benin Vezâ’if, Taksîmat ve Muâmelâtı Hakkında Ta’lîmât”) prepared by Presidency of War of the Republic of Turkey on 1 April 1340 [1924] in Ottoman (old Turkish) organizes the duties, organizational structure, its own division of work and activities of the department operating as “Intelligence Branch (İstihbârât Şu’besi)” at that time. As a result of the review of the literature, with the translation of the said order, which is evaluated to be not translated into modern-day Latin Alphabet and even if it was translated it was limited to the use of relevant departments of the state and was not shared with the public, it is aimed to contribute to fill a gap in the literature.

Keywords:

Presidency of War, Turkish General Staff, Second Branch, Intelligence, Order,

PDF

___

Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (CSTD), Millet Meclisi Tutanak Dergisi (MMTD), Resmî Gazete, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri
Abadan, Nermin, Anayasa Hukuku ve Siyasi Bilimler Açısından 1965 Seçimlerinin Tahlili, Sevinç Matbaası, Ankara, 1966.
Ahmad, Feroz, Bedia Turgay Ahmad, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Bilgi Yay., Ankara, 1976.
Ahmad, Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, 2006.
Ahmad, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil Yay., İstanbul, 1996.
Arcayürek, Cüneyt, 12 Eylül’e Koşar Adım (Kasım 1979-Nisan 1980), Bilgi Yay., Ankara, 1986.
Badeli, Nahsen, Türkiye’nin Son Yüzyılı ve Sosyal Demokrasi, Alter Yay., Ankara, 2012.
Birand, M. Ali, Bülent Çaplı, 12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi, İmge Kitabevi, Ankara, 2008.
Bora, Tanıl, Kemal Can, Devlet, Ocak, Dergâh 12 Eylül’den 1990’lara Ülkücü Hareket, İletişim Yay., İstanbul, 2000.
Ersoy, Tolga, Pervin Erbil, Zekeriya Boztepe, Türkiye’de Darbeler ve Provokasyonlar, Öteki Yay., Ankara, 1998.
Feyzioğlu, Turhan, Fırtınalı Yıllarda Ülkücü Hareket, Ozan Yay., İstanbul, 2005.
Gevgilili, Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yay., İstanbul, 1987.
Gezici, Aytekin, Bir Karaoğlan Masalı, Akis Yay., İstanbul, 2006.
Hale, William, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Hil Yay., İstanbul, 1994.
İhtilaller ve Darbeler Tarihi, (çev. Sabiha Bozbağlı), Yirminci Yüzyıl Yay., İstanbul, 1966.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yay, İstanbul, 2015.
Köker, Levent, Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İletişim Yay. İstanbul, 2007.
Osmanlı’dan Günümüze Siyasal Hayat, (Kollektif), Yordam Kitap, İstanbul, 2015.
Örs, Birsen, Türkiye’de Askeri Müdahaleler, Der Yayınları, İstanbul, 1996.
Öymen, Onur, Demokrasiden Diktatörlüğe İktidar Uğruna Demokrasiyi Feda Edenler, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011.
Özbudun, Ergun, Çağdaş Türk Politikası, Doğan Yay., İstanbul, 2003.
Sayarı, Sabri, Parlamenter Demokrasilerde Koalisyon Hükümetleri, İstanbul, 1980.
Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2009.
Yalansız, Nedim, Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri 1961-2002, Büke Yay., İstanbul, 2006.
Yılmaz, Hakan, Tarih Boyunca İhtilaller ve Darbeler, Timaş Yay., İstanbul, 2000.
Yokuş, Sevtap, Türkiye’de Yürütme Erkinde Değişen Dengeler, Yetkin Yay., Ankara, 2010.
Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yay., İstanbul, 2003.
Arsel, İlhan, “Birinci ve İkinci Meşrutiyet Devirlerinde Çift Meclis Sistemi Tecrübesi”, AÜHF Dergisi, C:X, No:1-4, (1953), s.194-211.
Daver, Bülent, “Türk Üniversite Öğrencileri ve Siyaset”, AÜSBF Dergisi, Cilt: XIX, No.3, (1964), s.37-46.
İncioğlu, Nihal Kara, “Türkiye’de Çok Partili Sisteme Geçiş ve Demokrasi Sorunları”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yay, İstanbul, 2000, s.205-215.
Kara, Nihal, “Türkiye’de Çok-Partili Sisteme Geçiş Kararının Nedenleri”, Yapıt, S:8, (Aralık – Ocak 1984 / 1985), s.64-75.
Özdemir, Hikmet, “Siyasal Tarih (1960-1980)”, Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cilt:4, Cem Yay., İstanbul, 2002, s.191-264.
Süreli Yayınlar; Akşam, Cumhuriyet, Milliyet
Cura, Yudum, Koalisyon Hükümetleri: Türkiye Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1994.
Özgişi, Tunca, Türk Parlamento Tarihinde Çift Meclis: Cumhuriyet Senatosu Örneği (1960-1980), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2011.
1969 Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçim Sonuçları, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1969 (29.01.2020).