Osmanlı Donanma Cemiyeti'nin Sosyal ve Kültürel Çalışmalarına Bir Örnek: Osmanlı Denizcilik Yurdu

20. yüzyılın başlarında Balkanlardaki ayrılıkçı isyanlar ve Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki topraklarının İngiltere ve Fransa arasında paylaşılması, Osmanlı toplumunda endişe ve hayal kırıklığına yol açmıştır. Bu olumsuz tabloyu ortadan kaldırabilmek için ordu ve donanmanın bir an önce güçlendirilmesi gerekiyordu. Ancak devletin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar dikkate alındığında, bu düşüncenin topyekûn bir seferberlikle mümkün olabileceği kamuoyunda tartışılmaya başlanmıştır. Bu tartışmalar İstanbul’da Osmanlı Donanma Cemiyeti’nin kuruluş sürecini hızlandıracaktır. Vatanı koruma ve kötü gidişatı durdurabilmek için bir araya gelen gönüllü vatanseverler tarafından kurulan Cemiyet, Osmanlı donanmasının güçlendirilmesi için çalışmalara başlamıştır. Cemiyet, yurt içi ve dışında örgütlenme çalışmalarına hız vermiş ve yapmış olduğu faaliyetlerle kısa süre içerisinde adını geniş kitlelere duyurmuştur. Cemiyetin başlıca gelir kaynaklarından olan aynî ve nakdi yardımlar, hazırlanan Usûl-i Cibâyet Talimatnamesi çerçevesinde toplanmıştır. Geniş halk kitlesinin desteğini alan Cemiyet, kısa süre içerisinde pek çok savaş gemisinin satın alınmasında aktif rol oynamıştır. Cemiyetin bağış elde etmek amacıyla yapmış olduğu sosyal ve kültürel etkinlikler arasında tiyatro, sinema, konser, spor, kitap, mecmua ve risale basımları yer almaktadır. Bu kültürel etkinliklere toplumun çok büyük bir kesiminin maddi ve manevi destek vermesi, halkın devleti kurtarmaya yönelik samimi çabası olarak değerlendirilebilir. Türk sporuna da büyük katkılar sağlayan Cemiyet, gençleri denizcilik ve deniz sporlarına özendirmek amacıyla “Denizcilik Yurdu” adıyla bir derneğin temellerini atmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Donanma Cemiyeti’nin sosyal-kültürel çalışmaları ve Denizcilik Yurdu’nun faaliyetleri, TİTE Arşiv belgeleri çerçevesinde ele alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

II. Meşrutiyet, Deniz Sporları, Denizcilik Yurdu, Donanma Cemiyeti, Usul-i Cibâyet Talimatnamesi

THE ORDER CONCERNING THE DUTIES, DIVISIONS AND OPERATIONS OF THE SECOND BRANCH

The Order Concerning the Duties, Divisions and Operations of the Second Branch (“İkinci Şu’benin Vezâ’if, Taksîmat ve Muâmelâtı Hakkında Ta’lîmât”) prepared by Presidency of War of the Republic of Turkey on 1 April 1340 [1924] in Ottoman (old Turkish) organizes the duties, organizational structure, its own division of work and activities of the department operating as “Intelligence Branch (İstihbârât Şu’besi)” at that time. As a result of the review of the literature, with the translation of the said order, which is evaluated to be not translated into modern-day Latin Alphabet and even if it was translated it was limited to the use of relevant departments of the state and was not shared with the public, it is aimed to contribute to fill a gap in the literature.

Keywords:

Presidency of War, Turkish General Staff, Second Branch, Intelligence, Order,

PDF

___

Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi
Düstur, “7 Zilhicce 1293 Tarihli Kanunu Esasi’nin Bazı Mevaddı Muaddelesine Dair Kanun”, İkinci Tertip, Cilt 1, (8 Ağustos 1909), s. 638-644.
İğdemir, Uluğ, Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul, 2009.
Tunaya, Tarık Zafer, Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1969.
Türk Silahlı Kuvvetleri Osmanlı Devri 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, Deniz Harekâtı, Cilt III, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1980.
Yıldız, Gültekin, Dünya Savaş Tarihi, Osmanlı Askeri Tarihi, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri (1792-1918), (Ed.), Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
Arslan, Zehra, “1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerinde Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılanmasında İttihat ve Terakki Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 3, Sayı 11, (İlkbahar 2010), s. 57-72.
Aysal, Necdet, “Osmanlı Donanma Cemiyeti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 50, (2017), s. 1-23.
____________, “Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Sayı 62, (Bahar 2018), s. 417-426.
Bulut, Sedef, "Donanma-yı Muavenet-i Milliye Cemiyeti: İzmit Müstakil Livası Şubesi’nin Çalışmaları", Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2016, s. 959-967.
Can Tunalı, Ayten, “Aydın Vilayetinde Donanma Cemiyeti'ne Yapılan Yardımlarla İlgili Bir Belge”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 25, Sayı 39 (2006), s. 161-169.
Canşen, Efkan, “Türkiye Cumhuriyetinin Spor Politikaları”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, (Haziran 2015), s. 33-48.
Çelebi, Nurhayat, , Hatice Tezer Asan, Engin Asan, “Meşrutiyet Döneminde Asker-Vatandaş Yetiştirme Anlayışı Çerçevesinde Paramiliter Gençlik Örgütleri”, Journal of History Culture and Art Research, Cilt 7, Sayı 2, (2018), s. 502-514.
Dever, Ayhan, Ahmet İslam, “Tarihsel Süreç İçerisinde Türk Kültüründe Spor Algısı”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 5, (2015), s. 46-61.
Dinçer, Hasan, “Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti’nin Kültürel Faaliyetleri”, Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 30, (2016), s. 474-495.
Eraslan, Levent, Umut C. Karadoğan, “Osmanlı Devleti’nin Modernleşme Sürecinde Eğitim Temalı İlk Gençlik Örgütlenmeleri”, Gençlik Araştırmaları Dergisi, Yıl 1, Cilt 1, Sayı 1, (2013), s. 46-67.
Ercan, Gamze, Tülay Ercoşkun, “Donanma-yi Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti’nin Diyarbekir Hanımlar Şubesinin Kuruluşu ve Faaliyetleri (Aralık 1910-Ocak 1911)”, Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), Cilt 37, Sayı 64, (Eylül 2018), s. 309-322.
Gök, Nurşen, “Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesine İlişkin Gözlemler”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 27, Sayı 43, (2008), s. 77-93.
Gündüz, Mustafa, “II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet Dönemi, Eğitim ve Öğrenci Dernekleri (I)”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 5, Sayı 2, (İlkbahar 2010), s. 1088-1120.
Kaya, Asil, “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Türk Gençliğinin Örgütsel ve Düşünsel Gelişimi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 19, Sayı 39, (Güz 2019), s. 589-612.
Lale, Aybala; Kaymaz Mert, Melek, “Türk Sivil Toplumunun Tarihi Gelişimi: Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet’e Mukayeseli Bir Analiz (1839)”, International Social Sciences Studies Journal, Cilt 5, Sayı 49, (Kasım 2019), s. 6390-6399.
Zelyurt, Mert Kerem, “Türk Modernleşmesinde Spor: Tanzimat’tan Erken Cumhuriyet’e”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 8, Sayı 2 (2013), s. 1461-1478.
Süreli Yayınlar, Tanin, Donanma Mecmuası
Çakmaktepe, Zehra, Donanma Mecmuası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2002.
Gök, Nurşen, Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007. Özçelik, Selahattin, Donanma Cemiyeti, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1987.
Sivaz, Bayram Ali, İttihat ve Terakki Partisi’nin Beden Eğitimi ve Spor Politikaları ve Uygulamaları, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2016.
Atabeyoğlu, Cem, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Spor”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 1474-1518.
Toprak, Zafer, “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 205-208.
____________, “II. Meşrutiyet Döneminde Paramiliter Gençlik Örgütleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 531-536.