Togay Seçkin BİRBUDAK, Bülent AKBABA

II. DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA TÜRKİYE’DE BULUNAN POLONYALILAR

XX. yüzyılın ilk yarısı içerisinde yaşanan iki büyük dünya savaşı devletlerin vetoplumların büyük çoğunluğunu derinden etkilemiştir. I. Dünya Savaşı büyükimparatorlukların yıkılmasıyla neticelenmiş, ulus-devletlerin sayısı artarken savaşısonlandıran antlaşmalar yeni bir savaşın temellerini atmıştır. 1939-1945 yıllarıarasında yaşanan II. Dünya Savaşı ise teknolojik gelişmelere de bağlı olarak I. DünyaSavaşı’na göre çok daha büyük bir tahribata yol açmıştır. I. Dünya Savaşı’nınardından yıkılan Osmanlı Devleti’nin yerine Anadolu’da kurulan TürkiyeCumhuriyeti, II. Dünya Savaşı yıllarında siyasetini savaşa dâhil olmamak üzerinekurmuş, bu siyasetini savaşın son günlerine kadar devam ettirmiş, 23 Şubat 1945’teAlmanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir. II. Dünya Savaşı’nın hemen başındaAlman işgaline uğrayan Polonya, savaş yıllarında önce Nazi yönetiminin baskısıaltında ezilmiş, ülkede büyük katliamlar yaşanmış sonrasında ise ülke SSCB askerleritarafından işgal edilmiştir. Bu dönemde Polonya halkı, özellikle Yahudiler, Nazilerinsistematik bir kıyımına uğramış; zor şartlardan kaçan Polonyalılardan bir kısmıTürkiye’ye sığınmıştır. Bu araştırmanın amacı, II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’deikamet eden Polonyalıların siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel durumlarını analizedebilmektir. II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’ye gelen Polonyalıların hayatlarıile ilgili arşiv belgelerinin incelenmesi neticesinde söz konusu zümrenin Türkhükümeti tarafından iyi karşılandığı, gelenlere iş imkânı sağlandığı, bazılarınınTürkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına alındığı, bazılarının ise Türkiye’den transit vizealarak istedikleri ülkelere gitmesine imkân sağlandığı anlaşılmaktadır. Bu kapsamda 1939-1945 yılları arasında Türkiye’de bulunan Polonyalılara ait künye bilgileri ilebirlikte yapmış oldukları görevler listeler halinde sunulmaktadır.

POLES IN TURKEY DURING THE WORLD WAR II

Two large-scale world wars broke out in the first half of the 20th century, which influenced majority of states and societies deeply. The World War I resulted in the collapse of great empires. As the number of nation-states increased, the treaties which brought an end to the war laid the foundations of a new one. The World War II, which took place between 1939 and 1945, led to an even greater destruction compared to the World War I due to technological developments. The Republic of Turkey, founded in Asia Minor to replace the Ottoman Empire after its collapse following the World War I, made a policy of not participating in the war during the years of the World War II. This policy was maintained until the last days of the war. On the 23rd of February in 1945, Turkey declared war against Germany and Japan. Just at the beginning of the World War II, Poland was invaded by Germans, and the country was oppressed by the Nazi rule during the war years leading to great massacres. Afterwards, the country was invaded by the USSR troops. In this period, Polish people, particularly Jews, were slaughtered systematically by the Nazis while some Polish people escaping from the harsh conditions of the war took refuge in Turkey. The purpose of this study is to analyze the political, social, economic, and cultural statuses of Polish people residing in Turkey during the World War II. Upon analyzing the archive documents regarding the lives of Polish people who took refuge in Turkey during the World War II, it was seen that they were welcomed by the Turkish government that provided job opportunities and granted citizenship to those who wanted and allowed the acquisition of transit visas by those who wished to go to other countries. In this sense, the personal records of Polish people who were present in Turkey between the years 1939 and 1945 as well as their occupations are presented here as a list.

PDF

___

- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.) Muamelat Genel Müdürlüğü Belgeleri
- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.) Kararlar Daire Başkanlığı Belgeleri
- T. C. Resmî Gazete
Armaoğlu, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Alkım Kitabevi, İstanbul 1992. Baş, Osman Fırat; “THK Uçak Fabrikası ve Polonyalıların Rolü”, Mühendis ve Makina, C. 55, S. 659, Aralık 2014, ss. 36-42.
Beydilli, Kemal; “Polonya – Tarih”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007, ss. 309-317.
Çanak, Erdem; “İkinci Dünya Savaşı Sırasında Balkanların İşgalinin Türkiye’ye Etkisi: Yahudi Mülteciler Meselesi”, Turkish Studies, C. 10, S. 9, 2015, ss. 127-144.
Danişmend, İsmail Hami; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1955.
Dilek, Mehmet Sait; “TBMM Hükümeti ile Polonya Cumhuriyeti (Lehistan) Arasında 23 Temmuz 1923 Tarihinde İmzalanan Antlaşmalar ve Tarafların Dış Politika Yaklaşımları", Turkish Studies, C. 8, S. 9, Yaz 2013, ss. 1127-1147.
Duman, Selçuk; “Atatürk Dönemi Türkiye-Polonya İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları, S. 38, Yaz 2013, ss. 89-104.
Kirişçi, Kemal; “Türkiye’ye Yönelik Göç Hareketlerinin Değerlendirilmesi”, Bilanço 1923-1938, C. I, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1999, ss. 111-121.
Kodal, Tahir; “Türk Arşiv Belgelerine Göre II. Dünya Savaşı (1939-1945) Yıllarında Türkiye Üzerinden Filistin’e Yahudi Göçleri”, Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, C. 5, S. 3, Ocak 2007, ss. 133-163.
Kolodzıejczyk, Dariusz; “Komşuluktan Kardeşliğe: Osmanlı-Polonya ve Türkiye-Polonya Tarihî İlişkilerinden Birkaç Manzara”, 600. Yılında Türkiye-Polonya İlişkileri Sempozyumu Bildirileri (Ankara: 5 Mart 2014), Ed.: Hacer Topaktaş, Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014, ss. 36-48.
Kurban, Vefa; “1950-1960 Yıllarında Türkiye ile Sovyetler Birliği Arasındaki İlişkiler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XIV, S. 28, Bahar 2014, ss. 253-282.
Nykiel, Piotr; “Birinci Dünya Harbi Döneminde Polonyalılar ile Türkler Arasındaki Askerî İlişkiler”, 600. Yılında Türkiye-Polonya İlişkileri Sempozyumu Bildirileri (Ankara: 5 Mart 2014), Ed.: Hacer Topaktaş, Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014, ss. 74-81.
Ortaylı, İlber; İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 2002. Polonya Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu Resmi İnternet Sitesi http://istanbul.mfa.gov.pl/tr/haber/600__y_ldonumune_geri_say_m?printMode =true (Erişim Tarihi: 29.07.2016).
Soylu, Bahar; “20. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Kadar Polonya-Türkiye İlişkileri”, Bilge, S. 48, 2006, ss. 8-11.
Topaktaş, Hacer; “Lehistan’dan Polonya’ya: Polonya Tarihyazımında Türkler ve Türkiye”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 8, S. 15, 2010, ss. 537-590.