ATATÜRK DÖNEMİ LAİKLİK UYGULAMALARI VE AMERİKA

19.yüzyılın başlarından itibaren Amerikalıların, Osmanlı topraklarından ilk bilgikaynakları misyonerlerdir. Bu nedenle Türklere karşı önyargılı olmuşlardır. MilliMücadeleyi ilgi ile izleyen Amerikan Hükümeti, savaş öncesi durum göz önünealındığında Türklere karşı daha ılımlı bir tutum içine girmiştir.Türkiye'de Saltanatın kaldırılmasıyla başlayan devrim süreci ve özellikle laiklikuygulamaları Amerikan yönetimi tarafından büyük ilgiyle izlenmiştir. Önceİstanbul'daki Yüksek Komiserlik ve daha sonra Büyükelçilik aracılığıyla laiklikyolunda atılan adımları çok yakından takip ederek, araştırmalar ve raporlarhazırlatıp dışişleri bakanlığına yollamışlardır. Geleneksel yıllık raporlarında dinkonusuna özel yer ayırmışlardır. Dönemin Amerikan Yüksek Komiseri veBüyükelçileri Hilafetin kaldırılması, tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması, harfdevrimi, din reformu, ibadeti Türkçeleştirmek, medreselerin kapatılması gibi yapılanuygulamaların detayları aktarılırken, Türk kamuoyunda nasıl değerlendirildiğine,resmi makamların görüşlerine ve basına yansımalarına yer vermişlerdir. Bu konularhakkında kendi yorumlarını da yazılarına eklemişlerdir.Amerikan basını da laiklik alanında yapılan devrimleri yakından takip ederek,kamuoyunu bilgilendirmiştir. Merak ve ilginin yanı sıra biraz da şaşkınlıkladevrimleri izlemişlerdir. Bu değişimlere eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır.Türkiye’de çağdaşlaşma yolunda yapılan bu devrimleri çoğu kere de takdirlekarşılamışlardır. Türkiye’nin bu değişimi pek çok Amerikalının Türkiye hakkındakiön yargılarının kırılmasında etkili olmuştur.

THE APPLICATIONS OF LAICISM IN THE PERIOD OF ATATURK AND AMERICA

From the beginning of the 19th century, the first sources of information from the Ottoman lands were missionaries. For this reason they were prejudiced against the Turks. The American government, following the national struggle with interest, took a more moderate attitude towards the Turks when considering the pre-war situation. The revolutionary process that began with the abolition of the Sultanate in Turkey and particularly secularism practices were followed with great interest by the US government. The steps taken in the direction of secularism were followed by the High Commissioner in Istanbul first and then by the Embassy, and investigations and reports were prepared and sent to the foreign ministry. In traditional annual reports they reserved a special place for religion. While conveying details of the practices such as abolition of caliphate, closure of tekkes, tombs and zawiyahs, alphabet reform, religion reform, make Turkish of worship, and the closure of madrasahs, The American High Commissioner and Ambassadors of that period included the views of the official authorities, and the press and how they were evaluated in the Turkish public opinion. They also added their own comments on these issues. The American press followed the revolutions in secularism and informed the public, too. In addition to curiosity and interest, they followed the revolutions with some astonishment. They approached these changes with a critical view. They usually appreciated these revolutions made in Turkey to modernize the country. Turkey's transformation became effective in breaking down the prejudices of many Americans.

PDF

___

NARA (National Archives)
M353, Roll 49, File 867.404/57
M 353, Roll 49, 867.404/189
M 353, Roll 49, 867.404/179
M.353, Roll 49,867.404/176
M 1224, Roll 10, 867.404/199
M1224, Roll 10, 867.404/199
M1224, Roll 10, 867.404/207
M353, Roll 49, 867.404/180
M 353, Roll 49, File. 867.404/162
M 353, Roll, 49, 867.404/81
M.353, Roll 49, Letter 1-8-58
M353, Roll, 49, 867.404/81
Papers Relating to the Foreign Relations of the United States (FRUS) 1928 Volume III
Capital Journal
Chicago Daily Tribune
Great Falls Tribune
The New York Times
The New York Tribune
The Washington Post
The Columbia Evening Missourian
The New York Herald
The Seattle Star
Akgün, Seçil, Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik 1924-28, Turhan Kitabevi, Ankara, 1985.
Bulut, Semih, Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2010.
General Sherrill, Üç Adam Kemal Atatürk Roosevelt Mussolini, çev.Cemal Bükermen, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1938 .
Gotthard Jaeske, Yeni Türkiye’de İslȃmlık, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972.
Grew, Joseph C, Atatürk ve İnönü (Bir Amerikan Elçisinin Hatıraları), çev. Muzaffer Aşkın, Kitapçılık Ticaret, İstanbul, 1966.
Muzaffer Aşkın, Turbulent Era, The Ribersibes Press, Cambridge,1959.
Köse, İsmail, Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü (1919-1927), TTK Yayınları, Ankara, 2016.
McCarthy, Justin, Amerika’daki Türk İmgesi, çev. Zeynep Enez, T&K Yayınları, İstanbul, 2015.
Morgenthau, Henry, Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü, çev. Attila Tuygan, Belge Yayınları, İstanbul, 2017, 2. B.
Osman Ulugay, Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, Yelken Yayınları, İstanbul, 1974.
Sherill Charles H, Gazi Mustafa Kemal Nezdinde Bir Yıllık Elçilik, çev. Ahmet Ekrem, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1934.
Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 3. Kitap (Birinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1997.
Fahir Armaoğlu, “Atatürk Dönemi’nde Türk-Amerikan İlişkileri,” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.38, C.XIII, (Temmuz 1997), s.631-643.
Fahir Armaoğlu “Türkiye’deki Amerikan Okulları Krizi 1927-1928”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XIII, Sayı 37 (Mart 1997), 1-29.
Şimşir, Bilal, “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Vaşington Büyükelçiliği (1920-1927), Belleten, S. 161-164, C.XLI, TTK Basımevi, Ankara, 1997, s. 277-341.