Iğdır Kervan Sarayı ve Kervan Yolu Üzerine Yeni Değerlendirmeler

Iğdır Kervansarayı, Iğdır’a 30 km uzaklıkta Göngörmez, Kızılkule, Kervansaray ve Asma köylerinin yol kavşağında düzlük bir alan üzerinde yer almaktadır. Kervansaraya Iğdır merkez sınırları içerisinde olması ve Iğdır’a yakınlığından dolayı bu isim verilmişken, bazı kaynaklarda, Ejder Kervansarayı, Harmandöven Kervansarayı, Zor Kervansarayı olarak da anılmaktadır. Bunun yanında yöredeki köylüler Aynalı Han isminden de bahsetmektedir. Günümüzde restore edilmiş olan Kervansaray, uzunlamasına bir plana sahip olup, cephesinin ortasında yukarı ve dışarıya çıkıntı yapmayan bir taç kapısı bulunmaktadır. Orta Çağ ve sonrasında özellikle deniz yoluyla Batum Limanı’na gelen kervan ve seyyahlar, buradan Tiflis, Ecmiazin, Erivan, Nahçıvan, Culfa gibi ana duraklar üzerinden İran topraklarına girerek Tebriz’e ulaşmaktaydı. Bunun yanında İstanbul’dan başlayıp, Amasya, Tokat, Erzincan, Erzurum, Kars, Ani veya Kağızman, Ecmiazin, Erivan, Nahçıvan, Culfa Tebriz, yine Trabzon Limanı’ndan başlayıp, Gümüşhane, Bayburt Erzincan, Erzurum, Kars, Ani veya Kağızman, Ecmiazin, Erivan, Nahçıvan, Culfa Tebriz güzergâhı da kullanılmaktaydı. Iğdır Kervansarayı ve kervan yolu üzerine, günümüze kadar birtakım araştırmalar yapılarak, çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Çoğu bilimsel olan bu yayınlarda, kervansarayın adı, yaptıranı, tarihi, dönemi, kervan yolunun güzergâhı, bağlantıları vb. durumlar tartışılarak belirli bir çerçeveye oturtulmaya çalışılmıştır. Ancak bütün bu yayınlar incelendiğinde; tarihsel çerçevede, dönem tespitinde, planda, işçilikte ve güzergâhta vb. özelliklerde birbiriyle uyuşmayan ve bir bütünü tamamlamayan durumlarla karşılaşılmıştır. Bu çalışmada sözü edilen tüm bu konular tek tek ele alınarak, tarihi çerçeve içerisinde, belge ve maddi buluntular eşliğinde yeniden değerlendirilecek, bilim dünyasına ve gelecek kuşaklara sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Iğdır, Kervansaray, Kervan yolu, Rota, Değerlendirme

New Evaluations on İgdir Caravanserai and Caravan Road

Iğdır Caravanserai is located on a flat area at the road junction of Güngörmez, Kızılkule, Kervansaray and Asma Villages 30 km away from Iğdır. While this name was given to the caravanserai due to its location within the central boundaries of Iğdır and its proximity to Iğdır, it is also called as Ejder Caravanserai, Harmandöven Caravanserai, Zor Caravanserai in some sources. Besides, the local villagers also mention the name Aynalı Han. The caravanserai, which has been restored today, has a longitudinal plan and there is a crown gate in the middle of its facade that does not protrude upwards and outwards. In Medieval Age and later, caravans and travelers, who came to Batumi Harbour by sea, entered to Iran via main stops such as Tbilisi, Ecmiazin, Yerevan, Nakhchivan and Julfa and reached to Tabriz. In addition, the road starting from Istanbul, Amasya, Tokat, Erzincan, Erzurum, Kars, Ani or Kağızman, Ecmiazin, Yerevan, Nakhichevan, Julfa Tabriz and the road again starting from Trabzon Harbour, Gümüşhane, Bayburt Erzincan, Erzurum, Kars, Ani or Kağızman, Ecmiazin, Yerevan, Nakhchivan, Julfa Tabriz was also used. Various researches have been made on Iğdır Caravanserai and caravan road until today and various opinions have been put forward. In these publications, which are mostly scientific, situations such as the name of the caravanserai, its owner, its date, period, the route of the caravan road, its connections, etc. were discussed and tried to be set within a certain framework. However, when all these publications are examined; some situations in which the characteristics such as historical framework, period determination, plan, workmanship and route, etc. did not match each other and did not complete a whole, have been seen. All these issues mentioned in this study will be handled one by one, evaluated within the historical framework, in the presence of documents and material findings, and will be re-evaluated, and they will be presented to the world of science and future generations.

Keywords:

Iğdır, Caravanserai, Caravan road, Route, Evaluation,

PDF

___

Arda, G.- Turan, A. O. (2017). “Ahlat Müzesindeki Bazı Eserlerle İlgili Bir İlk Değerlendirme”, Prof. Dr. Işık Aksulu’ya Armağan Mimari, Koruma, Yenileme ve Restorasyon. Ankara: Nobel Yayınları. 329-440.

Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.

Bayhan, A. A. (2007). “Yazılı Kaynaklara Göre Aladağ ve Yazlık İlhanlı Sarayları”, I. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Bildiri Kitabı. (Ed. O. Belli). 07-11 Eylül 2005. İstanbul. 144-152.

Bekmez, A. (2020). Anadolu Selçuklu Çağı Mimarisinde Moğol İstilası Sonrası Değişim Dönüşüm ve Süreklilik. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Blessing, P. (2018). Moğol Fethinden Sonra Anadolu’nun Yeniden İnşası. (Çev. M. Özkılıç) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.

Buyruk, H. (2002). Iğdır ve Çevresinde Tarihi-Kültürel Kalıntılar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Buyruk, H. (2006). Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Iğdır. Iğdır: Iğdır Belediyesi Kültür Yayınları.

Chardin, J. (2014). Chardin Seyahatnamesi. (Ed. Stefanos Yerasimos) İstanbul: Kitap Yayınevi.

Clavijo, R. G. d. (2007). Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat. (Çev. Ömer Rıza Doğrul) İstanbul: Kesit Yayınları.

Çetin, Y. (2012). Tarihi Kalıntıları ve Kültürel Değerleri İle Ağrı. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları.

Çetinkaya, N. (1996). Iğdır Tarihi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Gültekin, E. R. (2009). “Ağrı – Doğubeyazıt Güzergâhı Yakınında İnşa Edilen Iğdır Kervansarayı’nın Dünü ve Bugünü”. II. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu. (Ed. O. Belli). 8-10 Ekim 2008. Ağrı. 136-145.

Gündoğdu, H. (2007). “Iğdır/Şerafettin Ejder Kervansarayu)”. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. (Ed. Hakkı Acun) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

Heyd, W. (1959). Historie du Commerce du Levant au Moyen Age-1. Amsterdam.

Kalantar, A. (1994). Armenia: From the Stone Age to the Middle Ages. Neuchâtel: Recherches et Publications.

Kargı, H. (1999). “Iğdır Kervansarayı”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi-XIX. İstanbul. 81-82.

Kırzıoğlu, F. (1953). Kars Tarihi-1. İstanbul: Işıl Matbaası.

Kırzıoğlu, F. (2000). Dede-Korkut Oğuznameleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

Kiepert, M. (1881). Etude sur l’itineraire de l’Asie Occidentale de Pegolotti. Historie CI. Der Berliner Akad.

Konukçu, E. (1994). “Clavijo’nun Doğu Anadolu (Erzincan-Doğu Beyazid) Yolculuğu (1404-1405)”. XI. Türk Tarih Kongresi, 2. 05-09 Eylül 1990. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 795-803/ 265-275.

Lynch, H. F. B. (1901). Armenia Travels and Studies-2. New York- Bombay.

Mızrak, A. (2007). Iğdır Zor Köyü Kervansarayı Proje Çalışması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Nesevi, M. (1934). Celaluttin Harzemşah. (Çev. Necip Asım) İstanbul.

Onk, N. (2006). Kafkasya’dan Anadolu’ya Iğdır Tarihi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Parrot, F. (1846). Journey to Ararat. (Çev. W.D. Cooley), New York.

Pegolotti, (1936). La Practica della Mercatura. Cambridge: Evans Yayınları.

Tavernier, J.-B. (2010). Tavernier Seyahatnamesi. (Ed. Stefanos Yerasimos) İstanbul: Kitap Yayınevi.

Tournnefort, J. d. (2008). Tournefort Seyatnamesi. (Ed. Stefanos Yerasimos) İstanbul: Kitap Yayınevi.

Tuncer, O. C. (2007). Anadolu Kervan Yolları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.

Ünal, R. H. (1970). “Iğdır Yakınlarında Bir Selçuklu Kervansarayı Doğubayazıt- Batum Kervan Yolu Hakkında Notlar”. Sanat Tarihi Yıllığı. 3, 7–16.

Yavuz, M. (2007). “Transkafkasya’da Üç Kervansaray/Han”. Selçuklu Çağında Mimarlık Sempozyum ve Sergisi Bildiriler Kitabı. Konya. 134-148.

Yurttaş, H.- Heidari, M. R. G. (2015). “İran-Türkiye (Serahs-Trabzon) İpek Yolu (Doğubeyazıt, Iğdır, Ani)”. Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler II (ed. M. Işıklı, B. Can), Cambridge: Scholars Publishing. 377-393.