Osmanlı Devleti’nde Bir Ceza Yöntemi Olarak Sürgün: Yanya Vilayeti Örneği (1867-1913)

Öz Osmanlı toplumunda sürgün, ceza ve zorunlu iskân yöntemleri arasındaydı. İlk dönemlerde iskân yönü ağır basan uygulamalar daha çok kitlesel ve zorunlu göçler kapsamındaydı. Toplulukların yaşadıkları yerler güvenlik, sosyal ve ekonomik nedenlerle değiştirilmiştir. Zorunlu ve kitlesel göçlerle Osmanlı Devleti sosyal ve ekonomik faydalar elde etmeyi düşünmüştür. Nitekim bu şekilde fethedilen yerlerin nüfus yapısı Osmanlı Devleti lehine değişmiştir. Sürgün, zamanla bireysel cezalandırma yöntemi olarak tercih edilmiştir. Kişilerin işledikleri suçlar ve uygunsuz davranışları sürgün nedeniydi. Böylece yaşadıkları yerlerden uzaklara sürgün gönderilmişlerdir. Suçun kapsamı ceza süresini belirlemiştir. Süreli sürgün cezası sürenin bitimiyle sonlanmaktaydı. Ömür boyu sürgünlerin cezaları ölümleriyle sonlanmaktaydı. Genel olarak bu şekilde tanımlanabilen sürgünler Osmanlı Devleti’nin pek çok merkezinde görülebildiği gibi Yanya vilayetinde de tespit edilmektedir. Vilayette, özellikle asayiş ve güvenlik sorunlarına neden olanlar sürgün edilmiştir. Bunların içerisinde din adamları da mevcuttu. Ayrıca Yanya vilayetinin farklı kaza-sancak merkezlerine sürgünler yapılmıştır. Bunlar vilayetin dışından gönderilen ve vilayetin içindeki sürgünler olabilmiştir. Yani, Yanya da bir sürgün yeriydi. Bu çalışmada ceza yöntemi olarak sürgünün Yanya’da nasıl uygulandığını örneklerle tespit etmek amaçlanmıştır. Yöntem olarak arşiv vesikalarında Yanya’ya ve Yanya’dan yapılan sürgünler tespit edilmiş ve bunlar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Güney Arnavutluk, Güvenlik, Düzen, Ceza

Exile as a Method of Punishment in The Ottoman State: The Sample of The Province of Ioannina (1867-1913)

Exile in the Ottoman society was among the punishment and obliged settlement methods. In the early days, the practices that dominated the settlement were mostly within the scope of mass and forced migrations. The places where communities live have been changed due to security, social and economic reasons. The Ottoman Empire thought of obtaining social and economic benefits through forced and mass migrations. As a matter of fact, the population structure of the places conquered in this way changed in favor of the Ottoman Empire. Exile, had been preferred over time as an individual punishment method. The crimes and inappropriate behaviors of the individuals were the reasons for exile. Thus, they were exiled away from where they lived. The scope of the crime determined the duration of the sentence. The penalty for temporary exile was ending with the end of the period. The punishment of lifelong exiles ended with their deaths. In general, exiles that can be defined in this way can be seen in many centers of the Ottoman Empire as well as in the province of Ioannina. In the province, especially those who caused public order and security problems were exiled. There were also religious leaders among them. In addition, exiles were made to different county-sanjak centers of the province of Ioannina. These could be exiles sent from outside the province and within the province. So, Ioannina was also a place of exile. In this study, it was aimed to determine how exile is applied in Ioannina as a punishment method with examples. As a method, the exiles to and from Ioannina were determined in the archive documents and these were discussed.

Keywords:

Southern Albania, Security, Order, Punishment,

PDF

___

Bâb-ı Âlî Evrak Odası Evrakı (BEO.): 1360-101975, 1561-117035, 2018-151344, 421-31559, 473-35404, 632-47382, 879-65868.

Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 1381-56, 1388-99, 1450-16, 1574-39, 1625-129, 1652-31, 1727-70, 1727-87, 1733-121, 178-42, 2185-52, 2189-77, 2197-14, 2206-82, 2220-99, 2269-29, 2402-11, 2411-52, 2447-100, 2450-93, 2487-76, 2522-78, 2536-76, 2556-26, 2566-97, 2575-104, 2586-64, 358-51, 567-52, 662-4, 682-52, 70-20, 833-15, 842-20.

Dahiliye Nezâreti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.): 254-110.; Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi Evrakı (HR.MKT.): 296-94.

İrâde Dahiliye (İ.DH.): 731-50932, 822-66277. ;İrâde Hususi (İ.HUS.): 86-84.

Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (MVL.): 517-100.; Sadâret Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL.): 19-80.

Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM.): 46-100.

Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.): 459-45, 461-93, 719-22, 719-23.

Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 2086-35, 2090-15, 2100-13, 2102-8, 2102-14, 262-52, 2878-44, 609-32.

Yıldız Yaverân ve Maiyyet-i Senîyye Erkân-ı Harbîye Dairesi (Y.PRK.MYD.): 3-74.

Yıldız Parakende Evrakı Dahiliye Nezâreti Maruzâtı (Y.PRK.DH.): 12-71, 13-54.

Yıldız Parakende Evrakı Umumî Vilayetler Tahrirâtı (Y.PRK.UM.): 64-33.; Zabtiye Nezâreti Evrakı (ZB.): 457-23.

Acehan, Abdullah, “Osmanlı Devleti’nin Sürgün Politikası ve Sürgün Yerleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol. 1/5, Sonbahar 2018, ss. 12-29.

Acehan, Abdullah, “Tanzimat Fermanı’ndan Bugüne Edebî Sürgünler”, TÜBAR, S. XXII, Güz 2007, ss. 9-27.

Ahmet Ağaoğlu, Mütareke ve Sürgün Hatıraları, Ertan Eğribel ve Ufuk Özcan (haz.), Doğu Kitabevi, İstanbul 2013.

Ali Fahri, Emel Yolunda Kandil ve Muhtar Paşa, Yücel Yiğit ve Mehmet Narlı (haz.), Hitabevi Yayınları, Ankara 2015.

Arslan, Hüseyin, 16. yy. Osmanlı’da Nüfus Hareketleri (XVI. yüzyıl), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2001.

Aydın, Mehmet Akif, “Kānûn-ı Esâsî”, DİA, C. 24, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2001, ss. 328-330.

Çakır, Ali, “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Türk Romanında Basın Algısı”, Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, S. 5, Güz 2020, ss. 102-123.

Çoban, Harun, “Nefy-ü Kısas Defterlerine Göre Tanzimat Sonrasında Balkanlardan Yapılan Sürgünler (1848-1883)”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 3/2, Güz 2018, ss. 137-167.

Daşçıoğlu, Kemal, “Sürgün (Osmanlılar’da)”, DİA, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, ss. 167-169.

Erim, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, C. 4, S. 4, İstanbul 1984, ss. 79-88.

Erken, İlkay, Yanya Sancağının İdari Yapısı ve Yerleşim Birimleri (1867-1913), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2019.

Güneş, Mehmet, “Osmanlı Devleti'nde Sürgün Cezası ve Karahisar-ı Sahib'e Yapılan Sürgünler (1815-1839)”, History Studies, 8/1, Mart 2016, ss.-49-70.

Halaçoğlu, Yusuf, “Asîr”, DİA, C. 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, ss. 482-484.

Halaçoğlu, Yusuf, Sürgünden Soykırıma Ermeni İddiaları, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2006.

İpek, Nedim, “Osmanlı’da Sürgün: Trabzon Örneği”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 26, Bahar 2019, ss. 363-386.

İpek, Nedim, Selanik’ten Samsun’a Mübadiller, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2010.

İpşirli, Mehmet, “Kürek Cezası”, DİA, C. Ek. 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2019, ss. 112-114.

İşbilir, Ömer, “Kalebend”, DİA, C. Ek. 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2019, ss. 5-7.

Karataş, Ali İhsan, Osmanlı Dönemi Bursa Sürgünleri (18-19. Asırlar), Emin Yayınları, Bursa 2009.

Kerimoğlu, Hasan Taner, Osmanlı’da Devrim ve Fedakâran-ı Millet, İstibdat Dönemi Sürgün ve Firarilerinin Devr-i Hürriyet’te Mücadeleleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2018.

Köksal, Osman, “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hattı-ı Hümayunları”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 19, 2005, s. ss. 283-341.

McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), Fatma Sarıkaya (çev.), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2012.

Mehmet Fazlı, Afganistan’da Bir Jöntürk Mısır Sürgününden Afgan Reformuna, Kenan Karabulut (çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.

Mutlu, Cengiz, “Balkan Savaşları’ndan Lozan Konferansı’na Osmanlı Devleti’nde Rumların İç ve Dış Göçleri”, History Studies, Vol. 4/2, Temmuz 2012, ss. 257-288.

Osmanoğlu, Şadiye, Babam Abdülhamid, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.

Öraz, Seçil, “The Struggle and the Response in Stalin’s Deportation Policy: The Case of Crimean Tatars”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. VI, S. 2, İzmir 2006, ss. 411-422.

Örenç, Ali Fuat, Balkanlarda İlk Dram Unuttuğumuz Mora Türkleri ve Eyaletten Bağımsızlığa Yunanistan, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2011.

Polat, Hasan Ali ve Akandere, Osman, “Gümülcineli İsmail Bey’in Bursa Valiliği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Vol. XIX/39, Güz 2019, ss. 509-532.

Poyraz, Özlem, “Abdülmecid Dönemi Hürriyet Bağlayıcı ve Kısıtlayıcı Ceza Uygulamalarına Dair Bir İnceleme”, SEFAD, S. 43, 2020, ss. 497-518.

Salih Keramet Nigâr, Son Halifenin Sürgün Yılları, Derin Tarih Kültür Yayınları, İstanbul 2013.

Saydam, Abdullah, “Edirne'de Tanzimat'ın İlk Ayları ve Vali Nâfiz Paşa'nın Muhakemesi”, History Studies, 12/5, Ekim 2020, ss. 2557-2576.

Sepetcioğlu, Tuncay Ercan, “Sürgün ve İskân Kıskacında Giritli Müslüman Kadın (1896-1913)”, History Studies, Vol. 6/2, Şubat 2014, ss. 103-123.

Susam, Feyzanur ve Karadeniz, Yılmaz, “18. Yüzyılın Ortalarında Erzurum’da Güvenlik Meselesi (H. 1155-1162/M. 1742-1749 Tarihli 1 Numaralı Erzurum Ahkâm Defteri‟ne Göre)”, Asia Minor Studies, C.7, S. 2, 2019, s. 220-230.

Taşbaş, Erdal, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Görevlilerinin Sürgün Edilmesi:19. Yüzyıl Kıbrıs Örneği”, Mediterraen Journal of Humanities, II/1, 2012, ss. 193-204.

Toker, Yalçın, Malta Sürgünleri’nden Portreler, Toker Yayınları, İstanbul 2006.

Toprak, Seydi Vakkas, “Fizan’da Sürgün Bir İttihatçı: Cami Bey”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 20, Ağustos 2015, ss. 683-710.

Türcan, Talip, “Sürgün”, DİA, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, ss. 164-166.

Uzer, Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.

Ünlü, Mucize, “Tanzimat Sonrasında Balkanlardan Karadeniz’e Sürgünler”, History Studies, Vol. 2/2, 2010, ss. 305-320.